Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

1.  Umumiy qoidalar 
2.  IP tarmoqlarda marshrutlash negizlari 
3.  Marshrutlash protokollari 
 
Tayanch so‟zlar: RIP, OSPF, IP tarmoq, yashovchanlik, stabillik, optimallik, 
Yo'nalish uzunligi, Ishonchlilik, To'xtalish,  Yuklanish, Aloqa tan-narxi. 
 
Umumiy qoidalar 
 
 
Marshrutlash  so'zining  umumiy  tushunchasi  bu  birlashgan    tarmoq 
orqali  manbadan  belgilangan  nuqtagacha  axborotning  borishi  tushuniladi. 
Bunda  yo'l  davomida  hech  bo'lmasa  bitta  tugun  uchraydi.  Marshrutlash  o'z 
ichiga  ikkita  asosiy  komponentni  oladi:  marshrutlashning  optimal  traktlarini 
aniqlash  va  birlashgan  tarmoq  orqali  axborot  guruxlarini  (oddiy  aytganda 
paketlarni)  olib  borishi.  Marshrutlash  algoritmini  ishlab  chiqarishda  bitta  yoki 
bir nechta maqsadlar ko'zda tutiladi: 
1. 
Optimallik. 
2. 
Oddiylik va past foydasiz xarajatlar. 
3. 
Yashovchanlik va stabillik.  
Optimallik  ishlab  chiqarishning  eng  umumiy  maqsadi  bo'lib  hisoblanadi.  U 
marshrutlash algoritmining eng yaxshi yo'nalishini tanlash qobiliyatini tavsiflaydi. 
Eng  yaxshi  yo'nalish  hisoblash  davrida  ishlatiladigan  ko'rsatkichlar  va  bu 
ko'rsatkichlarning    ―vazni‖  ga  bog‘liq,  masalan,  marshrutlash  algoritmi  ma'lum 
to'xtalish  bilan  bir  necha  uzatishlarni  mumkin  edi,  lekin  xisoblash  vaqtida  
to'xtalish  ―vazni‖ - juda katta deb baholanishi mumkin. 

---

 
125 
 
Oddiylik  va  past  foydasiz  xabarlar.  Marshrutlash  algoritmlarini  ishlatish 
boriga  oddiy  qilib  ishlab  chiqarishga  xarakat  qilinadi,  ya'ni  u  o'z  funksional 
imkoniyatlarini  dasturli  ta'minotni  va  ishlatish  koeffitsientini  minimal  xarajatlar 
bilan  samarali  ta'minlashi  kerak.  Samaradorlik  ayniqsa  marshrutlash  algoritmini 
amalga oshiruvchi dastur kompyuterda yoki fizik resurslari cheklangan tugunlarda 
ishlashi kerak bo'lgan holda juda muxim bo'ladi. 
     Marshrutlash  algoritmlari  yashovchanlikka  ega  bo'lishi  kerak.  Boshqacha 
qilib  aytganda    ular  kutilmagan  sharoitlarda  ya'ni  apparatlar  buzilganda,  yuqori 
yuklanish  xolatlarida  va  noto'g‘ri  foydalanishlarda  aniq  vazifalarni  bajarishlari 
kerak. 
  Marshrutlash algoritmlarida ko'p har xil ko'rsatkichlar ishlatiladi. Murakkab 
marshrutlash  algoritmlari  yo'nalish  tanlaganlarda  ko'pgina  ko'rsatkichlarga 
asoslanishi  mumkin  va  ularni  kombinatsiyalab,  natijada  bitta  alohida  (gibrid) 
ko'rsatkichini  olishi  mumkin.  Pastda  marshrutlash  algoritmi  ishlatiladigan 
ko'rsatkichlar keltirilgan: 
1. 
Yo'nalish uzunligi. 
2. 
Ishonchlilik. 
3. 
To'xtalish. 
4. 
O'tkazish yo'lining kengligi. 
5. 
Yuklanish. 
6. 
Aloqa tan-narxi. 
Ushbu  ko'rsatkichlarni  to'laroq  ko'rib  chiqamiz.  Yo'nalish  uzunligi 
marshrutlashning  umumiy  ko'rsatkichi  xisoblanadi.  Marshrutlashning  ayrim 
protokollari  tarmoq  adminstratorlariga  tarmoqning  har  bir  kanaliga  o'z  xolli  narx 
tayinlashga imkon beradi. Bu xolda, traktning uzunligi bo'lib, xisobga olingan xar 
bir  kanal  bilan  bog‘liq,  xarajat  mablag‘i  hisoblanadi.  Marshrutlashning  boshqa 
protokollari ―uzatishlar soni‖ ni aniqlaydilar, ya'ni birlashgan tarmoqlar uskunalari 
(marshrutizatorga  o'xshagan)  orqali  manbadan  to  tayinlanish  nuqtasi  orasidagi 
yo'lda  paket  bajarishi  kerak  bo'lgan,  o'tishlar  sonini  tavsiflovchi  ko'rsatkich 
hisoblanadi. 

---

 
126 
 
  Marshrutlash algoritmida ishonchlilik deganda tarmoqning xar bir kanalidagi 
ishonchlilik kiradi. Tarmoqning ayrim kanallari boshqalariga nisbatan ko'proq rad 
etishi. Bir xil kanaldagi rad etish (otkaz)larni, boshqalariga nisbatan tezroq bartaraf 
etish mumkin.  
Ishonchlilik baxosi belgilanganda, ishonchlilikning xar  qanday omili  hisobga 
olinishi  mumkin.  Tarmoq  kanallarining  ishonchlilikni  baxolash  odatda  tarmoq 
adminstratori belgilaydi.  
  Marshrutlashning  to'xtatilishi  deyilganda,  odatda  paketning  birlashgan 
tarmoqlar orqali manbadan to tayinlangan nuqtasigacha yurish uchun kerak bo'lgan 
vaqtning  bir  qismi  tushuniladi.  To'xtalish  ko'pgina  omillarga:  tarmoqning 
oraliqkanallarining o'tkazish yo'li, paket borish yo'lida, xar bir marshrutizatorning 
portiga  navbat.  Tarmoqning  oraliq  xamma  kanallarida  tarmoqning  ortiqcha 
yuklanishi  va paket ko'chirilishi kerak bo'lgan fizik masofaga bog‘liq. 
  O'tkazish  yo'li,  bironta  kanal  trafikining  bor  quvvatiga  kiradi.  Boshqa  teng 
ko'rsatkichlarda,  Ethernet  10Mb/s  kanali,  64Kbayt/s  li  o'tkazish  yo'lli  xar  qanday  
ijaraga olingan liniyaga nisbatan afzalliroq. Yo'nalish tanlashda  marshrutizator va 
oxirgi  tugun  ishi  bo'lib,  marshrutlash  jadvalini  qurish  usuli  xisoblanadi. 
Marshrutizatorlar  xizmat  axborotlari  bilan  almashib  avtomatik  marshrutlash 
jadvalini  tuzishadi.  Bu  maqsadda,  marshrutizatorlar  orasida  xizmat  axborotlari 
bilan almashishning har xil protokollari ishlatiladi. 
  Yuqorida  ko'rsatilgan  marshrutlash  o'lchovlari  va  algoritmlari  asosida  IP 
tarmoqlarida marshrutlash negizlari va algoritmlarini ko'rib chiqamiz.