Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xozazmiy nomidagi toshkent axborot

To`g`ridan-to`g`ri almashtirish usuli
2.
Ma’lumotlarni qayta ishlashda qidiruv asosiy amallardan biri bo‘lib, uning vazifasi berilgan 
argument (kalit) bo‘yicha ma’lumotlar bazasi ichidan mazkur argumentga mos ma’lumotlarni 
topish yoki yo‘qligini aniqlashdan iborat.
Agar kerakli ma’lumot yo‘q bo‘lsa, u holda ikkita ishni amalga oshirish mumkin:
• 
ma’lumot yo‘qligini belgilash; 
jadvalga 
ma’lumotni qo‘yish.
Ixtiyoriy ma’lumotlar majmuasi jadval yoki fayl deb ataladi. Ixtiyoriy ma’lumot (yoki 
tuzilma elementi) boshqa ma’lumotdan biror bir belgisi orqali farq qiladi. Mazkur belgi kalit 
deb ataladi.
Kalit ikki hil bo‘lishi mumkin:
• 
birlamchi(takrorlanmaydi, 
noyob); 
ikkilamchi(takrorlanadi).
Ta’rif
. Agar kalitlar ma’lumotlar jadvalidan ajratib olinib alohida fayl sifatida saqlansa, u 
holda bunday kalitlar tashqi kalitlar deyiladi. Aks holda, ya’ni yozuvning bir maydoni 
sifatida jadvalda saqlansa ichki kalit deyiladi.
Qidiruvning maqsadi
- quyidagi jarayonlarning birini bajarilishidan iborat:
• 
topilgan yozuvni o‘qish;

---

• 
qidirilayotgan yozuv topilmasa, uni jadvalga 
qo‘yish; 
topilgan yozuvni o‘chirish.
Faraz qilaylik, k – kalitlar massivi bo‘lsin. Har bir k(i) uchun r(i) – ma’lumot mavjud. 
Key – qidiruv argumenti.
Jadvaldagi ma’lumotlarning tuzilmasiga qarab qidiruvni bir necha turlari mavjud.
Ketma-ket qidiruv algoritm 
Mazkur ko`rinishdagi qidiruv agar ma`lumotlar tartibsiz yoki ular tuzilishi noaniq 
bo`lganda qo`llaniladi. Bunda ma`lumotlar butun jadval bo`yicha operativ xotirada kichik 
adresdan boshlab, to katta adresgacha ketma-ket qarab chiqiladi.
Massivda ketma-ket qidiruv (search o`zgaruvchi topilgan element tartib raqamini 
saqlaydi).
Ketma-ket qidiruv algoritmi C++ tilida quyidagicha bo‟ladi:
int qidiruv(int key){ for (int i=0;i
if (k[i]==key) { search = i;return search;}
search = -1; return search;
}}
Massivda ketma-ket qidiruv algoritmi samaradorligini bajarilgan taqqoslashlar soni
M bilan aniqlash mumkin. Mmin = 1, Mmax = n. Agar ma`lumotlar massiv 
yacheykasida bir xil ehtimollik bilan taqsimlangan bo‟lsa, u holda Mo`rt (n + 1)/2 
bo‟ladi.
Agar kerakli element jadvalda yo`q bo`lib, uni jadvalga qo‟shish lozim
bo`lsa, u holda yuqorida keltirilgan algoritmdagi oxirgi ikkita operator quyidagicha
almashtiriladi.
n=n+1; k[n-1]:=key; r[n-1]:=rec; search:=n-1; return search;
Agar ma`lumotlar jadvali bir bog`lamli ro`yhat ko`rinishida berilgan bo`lsa u holda ketma-
ket qidiruv ro`yhatda amalga oshiriladi.
Chiziqli bir bog‟lamli ro`yhatdan key kalitga mos elementni ketma-ket qidiruv usuli 
yordamida izlab topish dasturi.

---

Node *q=NULL;
Node *p=lst; while 
(p !=NULL){ if 
(p->k == key){
search = p;
return search;
} q 
= p; p = 
p->nxt; }
Node *s=new Node;; s->k=key; s-
>r=rec; s->nxt= NULL; if (q == 
NULL){ s->nxt=lst; lst = s; }
else q->nxt = s; search= s; return 
search;
Ro`yhatli tuzilmaning afzalligi shundan iboratki, ro`yhatga elementni Qo`shish yoki 
o`chirish tez amalga oshadi, bunda qo`shish yoki o`chirish element soniga bog`liq
bo`lmaydi, massivda esa elementni qo`shish yoki o`chirish o`rta hisobda barcha
elementlarning yarmini siljitishni talab qiladi. Ro`yhatda qidiruvning samaradorligi 
taxminan massivniki bilan bir xil bo`ladi.