O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYARI UNIVERSITETI
MA’LUMOTLAR BAZASI FANI BO’YICHA
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: ORACLE ma’lumotlar bazasini boshqarish tizim
Variant: №7
Guruh: DMB 013
Bajardi: Abduvaliyev Sanjar
Tekshirdi: Madrahimov Alisher
REJA:
1. ORACLE ma’lumotlar bazasini boshqarishning asosiy vazifalari.
2. Ma’lumotlar bazasini tashkil qilish uni boshqarish tizimi.
3. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimini tashkil etuvchilari.
1. Zamonaviy bazasi tizimlari ko'p moslamalarni foydalanish emas, balki har bir
kishi ular nima biladi, siz bazasi vazifalarini qanday foydalanish mumkinligini.Bu
vositalari imkoniyatlari juda katta raqam bor, shuning uchun ular, albatta, mumkin,
deb tushunish kerak va foydalanuvchi uchun foydali nima to'liq ularni ishlatish.
MA'LUMOTLARNI BOSHQARISH
Birinchi navbatda, ma'lumotlar bazasi vazifalari tashqi xotirada axborotni qayta
ishlash ichiga oladi, va bu vazifani nafaqat bevosita bazasiga kiritilgan
ma'lumotlarni saqlash uchun kerak bo'lgan, balki, masalan, tez olish kabi turli ofis
vazifalarni bajarish uchun
EP asosiy tuzilmalari, matohidir turli vaziyatlarda hech
qanday fayllar uchun kirish. Boshqalar ham darajasida, ish bilan ta'minlash esa
ba'zi mexanizmlar, faol, turli xil fayl tizimlari ehtimoli ishlatiladigan tashqi xotira
qurilmalari. Lekin bu holda u rivojlanishi yuqori darajada ma'lumotlar bazasi
vazifalari, foydalanuvchi, har qanday holatda ham, har qanday tizim ishlatiladi
yo'qligini ma'lum emas, va agar shunday bo'lsa, qanday qilib fayllarni tashkil
qilish, deb qayd etish lozim. Xususan, tizim ma'lumotlar bazasida kiritilgan
ob'ektlar nom o'z tartibini qo'llab-quvvatlab kelmoqda.
TIZIM BOSHQARISH
A tizim yagona shaxs sifatida muomala ma'lumotlar bazasi boshqaruv tizimining
foydalanish bilan operatsiyalar ketma ketligi. bitim to'liq muvaffaqiyatli bajarildi
bo'lsa, tizim tashqi xotira yoki bu o'zgarishlar hech, u tomonidan qilingan
o'zgarishlar ma'lumotlar bazasi holati aks bo'lmaydi ushlaydi. Bu operatsiya
ishlatiladigan ma'lumotlar bazasi mantiqiy butunligini qo'llab-quvvatlash
maqsadida talab qilinadi. Bu tizimlar, boshqa turlaridan ancha farq bo'lgan bitta-
foydalanuvchi ma'lumotlar bazasi, maqsadi va vazifasini foydalanib, hatto
operatsiya mexanizmi to'g'ri albatta xizmat bir fikr ekanligini ta'kidlash lozim.
har qanday tizim izchil davlat faqat boshlanadi mulk bazasiga shunday va u juda
qulay, ma'lumotlar bazasida faoliyat birligi sifatida foydalanish qilish, tartibi
tugaganidan keyin shu holatda uni qoldiradi. bitimlar to'g'ri boshqarish, har bir
foydalanuvchi nazorat tizimi tomonidan parallel amalga oshiriladi asosan,
butunning qismi his mumkin. Biroq, ular bir kullanıcılı tizimi ishlatiladi, agar ish,
odamlar hali ham uning hamkasblari mavjudligini his etadi, bu ko'p hollarda
sifatida, ayrim yo'l ideal vakillik bo'lgan, lekin aslida u ma'lumotlar bazasi juda
tushunchasini beradi. Bunday ko'p foydalanuvchi ma'lumotlar bazasi sifatida
vazifalari, shuningdek, bunday ketma-ket ijro rejasi va ketma-ket, deb bitim
boshqaruv tushunchalar bilan bog'liq bo'ldi.
ma'lumotlarni boshqarish
Birinchi navbatda, ma'lumotlar bazasi vazifalari tashqi xotirada axborotni
qayta ishlash ichiga oladi, va bu vazifani nafaqat bevosita bazasiga kiritilgan
ma'lumotlarni saqlash uchun kerak bo'lgan, balki, masalan, tez olish kabi
turli ofis vazifalarni bajarish uchun EP asosiy tuzilmalari, matohidir turli
vaziyatlarda hech qanday fayllar uchun kirish. Boshqalar ham darajasida,
ish bilan ta'minlash esa ba'zi mexanizmlar, faol, turli xil fayl tizimlari
ehtimoli ishlatiladigan tashqi xotira qurilmalari. Lekin bu holda u
rivojlanishi yuqori darajada ma'lumotlar bazasi vazifalari, foydalanuvchi,
har qanday holatda ham, har qanday tizim ishlatiladi yo'qligini ma'lum
emas, va agar shunday bo'lsa, qanday qilib fayllarni tashkil qilish, deb qayd
etish lozim. Xususan, tizim ma'lumotlar bazasida kiritilgan ob'ektlar nom
o'z tartibini qo'llab-quvvatlab kelmoqda.
SQL tili bazasi cheklovlarni aniqlash uchun maxsus vositalari ro'yxatini o'z ichiga
oladi. Yana, har qanday bunday cheklovlar maxsus jadvallar, kataloglar kiritilgan
va yaxlitligi monitoring til darajasiga bevosita amalga oshiriladi, deb bazasi
butunligini cheklashlar mavjud asoslangan, individual bazasi o'zgartirish
bayonotlar sintaksik o'qish jarayonida bo'lgan, tegishli kodni ishlab chiqarish
uchun mablag 'ajratadi.
2. Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish va uni boshqarish tizimi
sistеmasi-MBBS).
Ma'lumotlar bazasi -bu o`zaro boglangan va tartiblangan
Ma'lumotlar majmuasi bo`lib. u kurilayotgan ob'еktlarning xususiyatini,
xolatini va ob'еktlar o’rtasidagi munosabatni ma'lum soxada tavsiflaydi.
Darxaqiqat, xozirgi kunda inson xayotida MBda kеrakli axborotlarni
saqlash va undan oqilona foydalanish juda muxim rol o’ynaydi. Sababi jamiyat
taraqqiyotining qaysi jabxasiga nazar solmaylik o`zimizga kеrakli ma'lumotlarni
olish uchun albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MBni
tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb xal qilinadigan
muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir.
Ma'lumki, MB tushunchasi fanga kirib kеlgunga qadar, ma'lumotlardan turli
ko’rinnshda fondalanish juda qiyin edi. Dastur tzuvchilar ma'lumotlarni shunday
tashkil qilar edilarki u faqat karalayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Xar
bir yangi masalani xal qilishda Ma'lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu xol
yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi.
Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muxim shartni xuco6ra
olmoq, zarur:
Birinchidan, Ma'lumotlar turi, ko’rinishi, ularni qo’llaydigan dasturlarga
bog`liq, bo’lmasligi lozim, ya'ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki
ma'lumotlar turini o`zgartirganda, dasgurlarni o`zgartirish talab etilmasligi lozim.
Ikkinchidan, MBdagi kеrakli ma'lumotni bilish yoki izlash uchun biror
dastur tuzishga xojat qolmasin.
Shuning uchun xam MBni tashkil etishda ma'lum qonun va koidalarga
amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma'lumot so`zidan farqlaymiz,
ya'ni axborog so`zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma'lumot dеganda
aniq, bir belgilangan narsa yoki xodisa sifatlarini nazarda tutamiz.
Bugungi kunda ma'lumotlarni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri
esa xozirgi zamon kompyutеrlaridir. Kompyutеrlarda saqlanadigan MB - bu
maxsus formatga ega bo`lgan muayyan tuzilmali fayl dеmakdir. Kompyutеr
xotirasida xar bir fayl, yozuv dеb ataladigan bir xil turdagi qismlardan iborat
bo`ladi. Еzuv- o`zaro boglangan ma'lumotlarning bir qismidir. Fayldagi yozuvlar
soni, qaralayotgan ma'lumotning ulchoviga bog`lik. Xar bir yozuv esa maydon
dеb ataladigan bo’laklardan tashkil topadi. Maydon ma'lumotlarning. imkoni
boricha, qisqa to’plamidan iborat bo`lishi lozim. Xar bir maydon, o`zi
ifodalaydigan ma'lumotlariga ko’ra biror nomga ega bo`ladi. Fikrimizni misol
bilan ifodalashga xarakat qilamiz.
Masalan, biror Oliy o’quv yurtining aniq fakultеtida taxsil olayotgan biror
gurux talabalari to’grisidagi ma'lumotlar bitilgan quyidagi jadvalni quraylik:
Исполнимость -Bajarilishlik, foydalinuvchi so’roviga xozirjavoblik
bilan muloqotga kirishish
-Минимальная
повторяемость-Минимал takrorlanishlik MBdaga
ma'lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim, aks, xolda ma'lumotlarni
izlash susayadi.
- Yaxlitlik -axborotni MBda saqlash iloji boricha ma'lumotlar
orasidagi bog`liqlikni asragan xolda bo`lgani, ayni muddao.
- Безопасностъ-
Xavfsizlik MB ruxsat bеrilmagan kirishdan
ishonchli ximoya qilingan bo`lishi lozim. Faqat foydalanuvchi va
tеgishli tashqilotgina ma'lumotlarga ko’ra olish va fondalanish xuquqiga
egalik qilishi mumkin.
• Migratsiya-ba'zi bir ma'lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tеz
ishlatilib turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. Shuning
uchun
ma'lumotlarni tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish
kеrakki,
eng ko’n ishlatiladigan ma'lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin.
Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimida xar bir MB modеli quyidagi
xususiyatlari bo’yicha tavsiflanadi:
1 Ma'lumotlar tuzilmalarining turi.
2 Ma'lumotlar ustida bajariladigan amallar.
3 Butunlikning chеklanganliga.
Bu xususiyatlarni e'tiborga olgan xolda ma'lumotlar bazasi modеllari
quyidagi
turlarga bo’linadi:
1 Daraxtsimon (iеrarxik) modеllar.
2 Tarmoqli (turli) modеllar.
3 Rеlyatsion modеllar.
Yana shu narsani ta'kidlash lozimki, ma'lumotlar bazasi modеllarining
faqatgina yuqorida qayd qilingan modеli mavjud dеyish noto’gri. Chunki,
bulardan tashqari yana ma'lumotlar bazasining binar munosabatlar modеli,
ER -
modеllari, sеmantik modеl kabi boshqa turlari xam mavjud.
Lеkin amalda asosan dastlabki ta'kidlangan 3 turli modеllar ko’proq
qo’llanilib kеlinmoqda. Shuning uchun xam biz ushbu modеllarga qisqacha
to’xtalib
o’tamiz.
Daraxtsimon (iеrarxik) modеlda ob'еktlar yozuvlar.Masalan
2. MBBT funksional imkoniyatlari Informasion texnologiyalarning
rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma‘lumotlarning tez
o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma‘lumotlarni o‘z vaktida qayta ishlash
choralarini qidirib topishini taqozo qiladi. Informasion texnologiyalarda
axborotlarni kompyuterlarda qayta ishlash kun sayin rivojlanmoqda va
jamiyatning barcha jabhalariga kirib bormoqda. Shu bois, kompyuterda
ma‘lumotlarnining saqlanishi va u bilan bogliq bilimlarga ega bo‘lish muhim
hisoblanadi. Ma‘lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar
bazasi (MB) ni yaratish, so‘ngra undan keyin foydalanish bugungi kunda dolzarb
bo‘lib qolmoqda. Kompyuterdagi ma‘lumotlar- ma‘lumotlar bazasida saqlanadi.
Ular maxsus dasturlar - ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimlari yordamida
boshqariladi. Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimi – (MBBT-DVMS-Data Base
Management System) ma‘lumotlarni kiritish, qayta ishlash hamda boshqarish
haqidagi universal dasturlar vositasidir. Ma‘lumotlar bazasi (MB-DV-Data Base)
ma‘lum bir sohaga tegishli bo‘lgan ma‘lumotlar to‘plamidir. Ma‘lumotlar bazasi
MBBT orqali qayta ishlanadi. Bugungi kunda ma‘lumot(berilgan)lar muhim hayotiy
milliy resurslar sifatida qo‘llaniladi. Bu resurslarii shunday tashkil etish lozimki,
unan foydalanish maksimal qulaylik va foyda keltirsin. Shunday kilib,
ma‘lumotlardan foydalanish, ya‘ni ularii ma‘lum bir texnologiya asosida yig‘ish,
saklash, qayta ishlash va uzatish muhim muammo hisoblanadi. Bu muammoni
yechishga harakat qilish, ma‘lumotlarni ishlash jarayonidagi yangicha yondashish
yangi texnologiyani keltirib chiqardi. Bu gexnologiyaning asosini ma‘lumotlar
bazasi(MB) va banklari(MBn) tashkil etadi. Ma‘lumotlar bazasi va banklaridan
foydalanish o‘zaro bog‘laigan ma‘lumotlar to‘plamlariga kirishni, ulardan
foydalanish hamda ishlashni avtomatlashtiradi, ma‘lumotlarni yangilash,
keraksizini yo‘qotishni avtomatlashtirishni ta‘minlaydi. Axborot ba‘zi operasiyalar,
jumladan qabul qilish, uzatish, ishlash, saklash va foydalanish obyekti bo‘lib xizmat
qiladigan istalgan voqyea, mazmun, jarayon va hokazolar haqidagi bildirishdir.
Ma‘lumotlar deb, ma‘lum bir shaklda qayd qilingan, qayta ishlash, saklash va
uzatish uchun yarokli xabarga aytiladi. Ma‘lumotlar bazasi deb, kompyuter
xotirasida sakdanadigan bir-biriga bog‘liq bo‘lgan bir predmet sohadagi
ma‘lumotlarning to‘plamidir. Ushbu ta‘rifdan quyidagi xulosalar kelib chikadi. 1.
Kompyuter xotirasidagi ma‘lumotlar bazasi doimo ishchi holatda bo‘lishi shart. 2.
Kompyuter hotirasi katta hajmda bo‘lishi shart. 3. MBdagi ma‘lumotlarni tezkor
qidiruv usullari mavjud bo‘lishi kerak. 4. MB ko‘pgina amaliy masalalarda
ishlatilishi mumkin. 5. MBdagi ma‘lumotlar doimo mantiqiy, bir-biriga bog‘liq
bo‘lishi kerak. Ma‘lumotlar bazasini normal ishlatish uchun u quyidaga
xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak: 1. MBdagi ma‘lumotlarning bir nusxali bo‘lishi.
Aks holda xotirada saqlanadigan ma‘lumotlar ikki nusxada bo‘ladigan bo‘lsa, bu
qarama-qarshilikka olib keladi. 2. Ma‘lumotlarni birgalikda ishlata olish imkoni,
ya‘ni MBga ko‘p foydalanuvchilar yoki ko‘pgina dasturlar tomonidan murojaat
qilish imkoni bo‘lishi kerak. 3. MBni kengaytirish imkoni, ya‘ni MBga yangi
ma‘lumotlarni kiritish va MB tarkibiga yangi obyektni kiritish imkoni bo‘lishi kerak.
4. MB bilap ishlash qulayligi, ya‘ni MBning tarkibi dasturlovchi va foydalanuvchi
uchuy oddiy, tushunarli shaklda bo‘lishi kerak, bu MB ustida bajarilayotgan
amallar oddiy ko‘rinishga ega bo‘lishi kerak. 5. MB ga effektiv murojaat qilish vaqti
qancha kam bo‘lsa, MB bilan ishlash unumdorligi shuncha yuqori bo‘ladi. 6.
MBning o‘zaro mosligi, ya‘ni ma‘lumotlarning fizikaviy saqlanganligi va mantiqiy
mosligi (ma‘lumotlar bir-biriga mantiqiy qarama-qarshi bo‘lishi mumkin emas)
hamda ma‘lumotlarning faolligi. Predmet soha deb, boshqarishni tashkil kilish va
uni avtomatlashtirish maqsadida o‘rganilishi lozim bo‘lgan obyektiv dunyoning bir
qismiga aytiladi MBni boshqarish uchun ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimlari
ishlatiladi (MBBT). MBBT deb, MBni yaratish, ishlatish va ko‘pchilik
foydalanuvchilar tomonidan birgalikda foydalanishni ta‘minlovchi til xamda
dasturlar ta‘minotlari to‘plamiga aytiladi. Ma‘lumotlar banki (MBn) deb,
ma‘lumotlarni markazlashtirgan tartibda yig‘ish va kollektiv tarzda undan
foydalanishni ta‘minlovchi dasturlar, til hamda tashkiliy vositalar tizimiga aytiladi.
MBnping komponentalariga MB va MBBTlari kiradi. MBn istalgan ma‘lumotlar
to‘plamiga tegishli bo‘lishi mumkin, jumladan, mustaqil fayllar, MB va axborot
qidiruv tizimlari. MBlarini keng miqyosida ishlatilishi quyidagi omillar bilan
aniklanadi: - operativligi bilan (ma‘lumotlarga tez va operativ kirish imkoniyati
bilan); - qulayligi bilan (istalgan talabga javob ola olishligi, ma‘lumotlarni
takomillashtirish va o‘zgartiruvchi effektiv usullarning mavjudligi); -
himoyalanganligi va yaxlitligi bilan ma‘lumotlarga ruxsatsiz kirish mumkin emasligi
hamda EHM texnik vositalarning nosozligidan himoyalanganligi.
Ma’lumotlar bazasi modellari Istalgan MB yadrosini ma‘lumotlar modeli tashkil
qilib, u ma‘lumotlar to‘plamidan, yaxlitlikni ta‘minlovchi cheklanishlardan va
ma‘lumotlar bilan manipulyasiya qilish operasiyalaridan tashkil topadi.
Ma‘lumotlar modeli ma‘lumotlar orasidagi bog‘lanishlar bilan beriladi.
Bog‘lanishlar quyidagicha bo‘lishi mumkin: birga:bir bog‘lanish (1:1), birga: ko‘p
bog‘lanish (1:M), ko‘pga: bir bog‘lanish (M:1), ko‘pga: ko‘p bog‘lanish (M:M).
Iyerarxik model. Iyerarxik modelda ma‘lumotlar daraxtsimon ko‘rinishda
saklanadi. Daraxt tugunlari faqat bir necha shoxcha (yo‘nalish)ga ega. Har bir shox
o‘z navbatida yana boshqa shoxchaga ajralishi mumkin.
3. Ma’lumotlarni tavsiflash tili – MTT (YaOD). Uni yordamida MB
jadvallarini strukturalari quriladi.
2 Ma’lumotlar bilan ishlaydigan til – MIT (YaMD). Bu til MB sini
ma’lumotlar bilan to‘ldirish va uni tiklash amallarni (olib tashlash,
takomillashtirish va b.) bajarishda ishlatiladi.
3 So‘rovlar tili – YaZ. Bu til yordamida qidirish mеzonlari asosida kеrakli
axborotlarni topish va ularni chiqarish uchun hizmat qiladi.
Hozirgi kunda barcha aytilgan tillarni vazifasini SQL tili bajaradi.
Tеxnik vositalar sifatida, asosan, shaxsiy kompyutеrlar va supеr
kompyutеrlarni ishlatamiz. Uslubiy – mеtodik vositalar – bu ko‘rsatmalar, mеtodik
va mе’yoriy matеriallarni majmuasi bo‘lib, ular yordamida MB va MBBT dan
foydalanish yo‘llari ko‘rsatiladigan vositalaridir. MBBT dan ikki gurux shaxslari
foydalanadi:
1 Chеkli yoki oddiy foydalanuvchilar;
2 MB administratori;
MB administratorini xizmat doirasiga quyidagi ishlar kiraddi:
a) Prеdmеt sohani tahlili va foydalanuvchilar va axborotni o‘rnini aniqlash;
b) Ma’lumotlarni tuzilishini loyihalash va ularni takomillashtirish;
c) Qo‘yilgan topshiriqlar va ma’lumotlarni bir butunligini ta’minlash;
d) MB ni yuklash va yuritish;
e) Ma’lumotlarni himoya qilish;
f) MB ni tiklashni ta’minlab bеrish;
g) MB ga murojaatlarni yiqish va statistik qayta ishlab bеrish;
h) MB ga ko‘p foydalanuvchilar rеjimida ishlaganda, ma’lumotlarni o‘chib
Xulosa
Biz bu mustaqil ishda oracle ma’lumotlar bazasida boshqarish tizimi bilan tanishib
chiqdik , Birinchi navbatda, ma'lumotlar bazasi vazifalari tashqi xotirada axborotni
qayta ishlash ichiga oladi, va bu vazifani nafaqat bevosita bazasiga kiritilgan
ma'lumotlarni saqlash uchun kerak bo'lgan, balki, masalan, tez olish kabi turli ofis
vazifalarni bajarish uchun EP asosiy tuzilmalari, matohidir turli vaziyatlarda hech
qanday fayllar uchun kirish. Boshqalar ham darajasida, ish bilan ta'minlash esa
ba'zi mexanizmlar, faol, turli xil fayl tizimlari ehtimoli ishlatiladigan tashqi xotira
qurilmalari. Lekin bu holda u rivojlanishi yuqori darajada ma'lumotlar bazasi
Foydalanilgan adabiyotlar
1. S. I Raxmonqulova IBM PC shaxsiy komputeridaa ishlash
2. ziyonet
3. google
Asadullayev R, Kuvasovoy informatika 2000
Do'stlaringiz bilan baham: |