Kommunikativ kompetentlik reja: Kommunikativ kompetentlik elementlari

Shunday qilib, D. Ximes ushbu tarkibiy qism bilan quyidagi tarkibiy qismlarni birlashtirdi:

· lingvistik (til qoidalari);

· ijtimoiy-lingvistik (dialekt nutq qoidalari);

· diskursiv (bayon ma'nosini tuzish qoidalari);

· strategik (suhbatdosh bilan aloqani saqlash qoidalari).

Kommunikativ kompetentsiyaning eng batafsil tavsifi L. Baxmanga tegishli. U "kommunikativ til mahorati" atamasidan foydalanadi va quyidagi asosiy vakolatlarni o'z ichiga oladi:

Tilshunoslik (bayonotlarni amalga oshirish tilni tizim sifatida olgan bilimlari va tushunchalari asosida amalga oshiriladi);

Nutq (izohning izchilligi, izchilligi, ma'nosini tashkil qilish);

Pragmatik (ijtimoiy kontekstga muvofiq kommunikativ tarkibni etkazish qobiliyati);

Suhbat (lingvistik va pragmatik kompetensiya asosida izchillik bilan, keskinliksiz, tabiiy sur'atlarda, lingvistik shakllarni izlash uchun uzoq muddatli pauzalarsiz gaplasha olish);

· ijtimoiy-lingvistik (lingvistik shakllarni tanlash qobiliyati, "... qachon, qachon gaplashmasligini bilish; kim bilan, qachon, qaerda va qanday tartibda");

· Strategik (real til aloqasida etishmayotgan bilimlarni qoplash uchun aloqa strategiyalaridan foydalanish qobiliyati);

· og'zaki(nutqni fikrlash faoliyati natijasida kommunikativ tarkibni yaratishga tayyorlik: muammo, bilim va tadqiqotning o'zaro ta'siri) (5, 10-bet).

Kommunikativ kompetensiyaning tuzilishi zamonaviy talqinida o'z tarkibida quyidagi subkompetentsiyalarni o'z ichiga oladi: lingvistik (lingvistik), sotsiolingvistik (nutq), ijtimoiy-madaniy, ijtimoiy (pragmatik), strategik (kompensatsion), diskursiv, sub'ekt. Kommunikativ kompetentsiya tarkibiy qismlarining bir xil tasnifiga rioya qilinadi va hokazo.

«Rus tilshunosligida« kommunikativ kompetensiya »atamasi ilmiy foydalanishga kiritildi. U kommunikativ kompetensiyani insonning ma'lum bir aloqa muhitida navigatsiya qilish qobiliyatiga qarab nutq xatti-harakatlari dasturlarini tanlash va amalga oshirish sifatida tushunishni taklif qildi; nutq oldidan, shuningdek o'zaro moslashish jarayonida suhbatdoshda paydo bo'ladigan mavzu, vazifalar, kommunikativ munosabatlarga qarab vaziyatlarni tasniflash qobiliyati " (3, 7-bet).

Zamonaviy tilshunoslar va metodistlarning asarlarida "kommunikativ kompetentsiya" atamasining ta'rifiga kelsak, unda, umuman, uni talqin qilishda sezilarli farqlar mavjud emas. Taqqoslash uchun bir nechta ta'riflar:

1) G. Va Bezrodnix "kommunikativ kompetentsiya - bu begona odamlarni tushunish va o'zlarining nutq xulq-atvor dasturlarini yaratish uchun zarur bo'lgan, aloqa maqsadlariga, sohalariga, vaziyatlariga mos bilim, ko'nikma va ko'nikmalardir", deb hisoblaydi (3, 9-bet).

2) Fikrga ko'ra, "kommunikativ kompetensiya - bu bilim va ulardan etarli darajada foydalanishga tayyorlikdan iborat bo'lgan tilshunoslik vositalarini (bayonotlar shaklida) inventarizatsiyadan foydalanishda insonning ijodiy qobiliyatidir" (2, 96-bet).

3) da'volar " kommunikativ kompetentsiya - bu maqsadlar, aloqa sohalari va vaziyatlari bilan etarli darajada muloqot qilish qobiliyati va haqiqiy tayyorgarligi, nutqning o'zaro ta'siriga va o'zaro tushunishga tayyorligi »(4, 26-bet).

4) kommunikativ kompetensiyada "ma'lum bir nutq vaziyatining xususiyatlarini hisobga olgan holda har xil turdagi matnlarni tushunish va to'g'ri qurish qobiliyatini" ko'radi (1, 117-bet).

5) Uchun kommunikativ kompetensiya – "Bu avtomatizmga olib kelingan yoki keltirilmagan ongli yoki ongsiz lingvistik va ekstralingvistik bilimlar va ko'nikmalar majmui va anglash uchun mos bo'lgan og'zaki yoki yozma matnni tushunish yoki yaratish uchun ushbu bilim bilan harakatlar va operatsiyalarni bajarish qobiliyatidir" (5, 11-bet).

Yuqorida keltirilgan barcha ta'riflar kommunikativ kompetensiyaning tarkibiy qismlarini ochib beradi: ularning asosida shakllangan til tizimi to'g'risidagi bilim, ma'lum bir kommunikativ niyatni amalga oshirish uchun birovning tushunchasini anglash va o'z matnini yaratish qobiliyati. Kelajakda biz ushbu ta'rifdan foydalanamiz (chunki u ko'rib chiqilayotgan kontseptsiyaning mohiyatini to'liq aks ettiradi) va kommunikativ kompetentsiya deganda biz ona tilida so'zlashuvchining maqsadlari, sohalari va vaziyatlari bilan etarli darajada muloqot qilish qobiliyati va nutqning o'zaro ta'siriga va o'zaro tushunishga tayyorligini tushunamiz.

Sinonim tushunchasi sifatida "kommunikativ kompetentsiya" atamasi bilan bir qatorda "kommunikativ kompetensiya" atamasi tobora ko'proq qo'llanilmoqda. Ayni paytda, ushbu tushunchalar bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi, bu tushuntirish lug'atlarining maqolalarida qayd etilgan.

Sovet Entsiklopedik Lug'atida (M., 1981) "kompetensiya" tushunchasiga shunday ta'rif berilgan (lotincha sompeto - qidiraman; uchrashaman, mos kelaman): 1) qonun, nizom yoki boshqa aktlarda ma'lum bir idora yoki mansabdor shaxsga berilgan texnik topshiriqlar. 2) Muayyan sohadagi bilim va tajriba (xuddi shu lug'at, ammo "vakolat" tushunchasini hisobga olmaydi). S.I.Ojegov tomonidan nashr etilgan "Rus tilining izohli lug'ati" (Moskva, 1995) kompetensiyani anglash, vakolat va vakolat deb quyidagicha ta'riflaydi: 1) ma'lum bir shaxs vakolat, bilim, tajribaga ega bo'lgan qator masalalar, hodisalar; va 2) texnik topshiriqlar, kimningdir nazorati ostidagi savollar yoki hodisalar sohasi. D. N. Ushakovning izohli lug'atida (Moskva, 2008) biz kompetensiyaning o'xshash ta'rifini, shuningdek "vakolatli", ya'ni "har qanday masalada taniqli mutaxassis bo'lgan bilimdon" hosila sifatini shakllantirishni topamiz. Pedagogika, metodika, tilshunoslikning ilmiy leksikasi uchun ushbu tushunchalar nisbatan yangi bo'lib, har bir so'zning semantik soyasiga qaramay, ko'pincha bir-birini almashtirib, sinonim sifatida tushuniladi va ishlatiladi. Biroq, bu yondashuv etarli darajada oqlanmagan ko'rinadi, chunki bitta tilda ikkita so'zning mavjudligini biror narsa bilan oqlash kerak.

Zamonaviy tilshunoslikda kommunikativ kompetensiyadan farqli o'laroq kommunikativ kompetentsiya kommunikativ faoliyat muvaffaqiyatini ta'minlovchi integral shaxsiy resurs sifatida belgilanadi. Ushbu resurs nafaqat tilni sinash bilan o'lchangan komponentlarni, balki boshqa tarkibiy qismlarni ham o'z ichiga oladi. Ushbu tarkibiy qismlar til testi tarkibiga kirmaydi va uni til testlari bilan o'lchash mumkin emas. Ular yuqori darajadagi - shaxsiy darajada topilgan va aql, umumiy dunyoqarash, shaxslararo munosabatlar tizimi, maxsus kasbiy bilimlar, shuningdek, tilni o'zlashtirish va kommunikativ faoliyat jarayonida shaxsiy rivojlanish va o'sish imkoniyatlarini o'z ichiga oladi.

"Kommunikativ kompetentsiya" atamasi birinchi marta 1965 yilda amerikalik tilshunos D. Xims tomonidan qo'llanilgan. Ushbu kontseptsiya u tomonidan N. Xomskiy tomonidan taklif qilingan "ideal kommunikativ" va "lingvistik kompetentsiya" tushunchalariga alternativ sifatida ishlab chiqilgan va kiritilgan. "Kommunikativ kompetentsiya" ning yangi kontseptsiyasini joriy qilish bilan D. Ximes vaziyatni konditsionerligini ta'kidlaydi, bu odamning nutqidagi ba'zi xatolar, eslatmalar yoki xatolarga olib kelishi mumkin (bu ta'rifda kompetensiya hali ham keng ma'noda vakolatdir).

A. Xolliday kommunikativ kompetentsiyani og'zaki muloqotga ichki tayyorlik va qobiliyat deb belgilaydi (bu hali ham keng vakolat, ham vakolatni, ham vakolatni o'z ichiga oladi).

A. A. Bodalev Rossiyada birinchilardan bo'lib o'z asarlarida kommunikativ kompetentsiya tushunchasidan foydalangan.

Kommunikativ kompetensiya tushunchasi mualliflar tomonidan har xil yo'llar bilan belgilanadi: aloqa sharoitida yo'naltirish qobiliyati (G. M. Andreeva); ma'ruzachining kommunikativ moslashuvchanligi (O. VA. Muravyova); ma'ruzachining ichki resurslar tizimi, shaxslararo o'zaro ta'sirning muayyan vaziyatlarida samarali kommunikativ harakatlarni yaratish uchun zarur (L. VA. Petrovskaya); insonning boshqa odamlar bilan kerakli aloqalarni o'rnatish va saqlash qobiliyati (L. D. Stolyarenko); muloqotning turli vaziyatlarida yo'nalish (G. Dan. Trofimova); tilni bilish, aloqa predmetining xulq-atvori, hamdardligi, shaxsiy xususiyatlarini (o'zini o'zi qadrlashi, ijtimoiy yo'nalishini) bashorat qiluvchi modelini yaratish uchun aloqa ob'ektida harakat qilish qobiliyati (M. A. Xazanova) (7, 46-bet).

Kommunikativ kompetensiyaning batafsil ta'rifi Yu. M. Jukov. Uning tushunchasida "kommunikativ kompetentsiya - bu insonning shaxs sifatida psixologik xarakteristikasi bo'lib, u odamlar bilan muloqot qilishda yoki" odamlar bilan kerakli aloqalarni o'rnatish va saqlash qobiliyatida "namoyon bo'ladi (9, p.) 40). Aniq tushunilgan kommunikativ kompetentsiya tarkibiga insonda aloqa jarayonlarining muvaffaqiyatli o'tishini ta'minlaydigan bilim, ko'nikma va malakalar to'plami kiradi.

Yu. N. Emelyanov kommunikativ kompetentsiyani insonning turli xil ijtimoiy rollarni bajarish va bajarish, ijtimoiy guruhlar va vaziyatlarga moslashish, og'zaki va og'zaki bo'lmagan muloqotni yaxshi bilishi bilan bog'laydi. U kommunikativ kompetensiyaning muhim belgilariga odamning "shaxslararo makon" ni tashkil qilish va odamlar bilan faol va faol muloqot jarayonida boshqarish qobiliyatini bildiradi (6,v. 54).

N. V. Kuzminaning ta'rifiga ko'ra, kommunikativ kompetentsiya - bu tabiiy ijtimoiylashuv, o'qitish va ta'lim jarayonida odam tomonidan olingan bilimlar, lingvistik va lisoniy bo'lmagan ko'nikmalar va aloqa qobiliyatlari majmuasidir. Bunda tabiiy ma'lumotlar va shaxsning potentsiali muhim rol o'ynaydi (8,v. 73).

"Kommunikativ kompetensiya" va "kommunikativ kompetentsiya" tushunchalarini ajratishga imkon beradigan sodda ta'riflar ham mavjud (Emelyanov Yu.N., Kalmykova E.I.), ular "kompetensiya" bu bilim, ko'nikma va tizimdir. "Barkamollik" - ushbu bilim va ko'nikmalarga amalda egalik qilish. Tushuntirish lug'atlaridagi ma'lumotlarga asoslanib, Yu.N. Emelyanov, E.I. Kalmikovaning ta'riflari asosida bunga, eng mantiqan asosli nuqtai nazarga rioya qilish tavsiya etiladi va "kommunikativ kompetentsiya" atamasi bilan maqsadlar, sohalar va sohalar bilan etarli darajada aloqa qilish qobiliyatini va haqiqiy tayyorligini anglash tavsiya etiladi. aloqa vaziyatlari va "kommunikativ kompetensiya" atamasi bo'yicha - shaxsning shaxslararo muloqotda mahorat darajasi.