Ko`chki. Dovul, tufon va quyun/ uning paydo bo`lishi sabablari

Qum bo`roni ham bu turdagi tabiiy ofatlardan biridir. Qum bo`roni boshlanishining eng to`g`ri belgisi – to`satdan jimjitlik boshlanishidir. Tovushlar birdaniga o`chadi. Cho`l xuddi jonsizga o`xshab qoladi. Havo yetishmayotgandek tuyuladi.
Gorizontda ko`ringan bulut tezlikda kattalashib, qora bulutga aylanadi. Go`yoki yo`qlgandek tuyulgan shamol birdan ko`tarilib, tezda 150-200 km/s tezlikka erishadi.
Qum bo`ronidan muhofazalanish uchun avvalo joy tanlay bilish kerak. Katta tosh, daraxt sizni qumdan muhofaza qilishi mumkin. Mashinada ketayotgan bo`lsangiz, uni shamol yo`nalishiga nisbatan shunday to`xtatish kerakki, yashirinish joyi shamol urmaydigan tomonda bo`lsin. Agar muhofaza vositasi faqatgina tosh yoki daraxtdan iborat bo`lsa, yerga yotib, boshingizni latta bilan o`rang, ro`mol orqali nafas oling.
Hech qachon harakatni davom ettirishga harakat qilmang. Qum bo`ronlari odatda, uzoq davom etmaydi.
Quyun (tornado) - diametri bir necha undan yuzlab metrga yetadigan aylanuvchi havo ustunidir.
Quyun yaqinlashganda quloqni qomatga keltiruvchi shovqin eshitiladi. Quyun ona yoki boshqacha aytganda
quyun bulutidan (momaqaldiroq buluti) tug`iladi, uzun xartum ko`rinishida pastga yergacha tushadi. Ustundagi havo soat millariga teskari yo`nalishda 100 m/soniyadan ortiqroq tezlikda aylanadi.
Ulkan havo girdobi ichida bosim doimo past, shu sababli u yerga shamol ko`tara olishi mumkin bo`lgan barcha narsalar surib olinadi va spiral bo`yicha yuqoriga ko`tariladi.
Quyun yer yuzi bo`ylab 50-60 km/s tezlikda harakat qiladi. Kuzatuvchilarning ta’kidlashicha, uning paydo bo`lishi kishini darhol vahimaga soladi. Bu faqat uning dahshatliligidan emas, balki uning halokatli oqibatlaridan ham tushunarlidir. Quyun qumni minglab metr balandlikka ko`tarishi mumkin. U daraxtlarni ildizi bilan qo`porib tashlashi, avtomobillarni havoga ko`tarishi, telegraf ustunlarini atrofga sochib yuborishi, binolarning yuqori qavatlarini vayron qilib, unlab kilometr masofaga uchirib ketishi mum­kin.
Agar kuchli quyun vaqtida muhofaza choralari ko`rilmasa, u odamni 10 qavatli bino balandligigacha ko`tarib chiqishi, odamning ustiga uchirib ketayotgan narsalar bo`laklarini olib kelib tashlashi, bino vayronalariga yopishtirib qo`yishi ham mumkin.
Quyun yaqinlashib kelayotganida eng yaxshi qutqaruv vositasi - panajoylarda jon saqlashdir. Agar metereo loglar oldindan ogohlantirgan bo`lsalar, favqulodda vaziyatlar bopqarmasi (bo`limlari) xodimlari mahalliy televideniye va radiotarmoqlari orqali aholiga xabar beradilar. Axborotda sizning qanday harakat qilishingiz lozimligi aytiladi.
Dovul yoki tufon vaqtida qanday muhofaza choralarini ko`rgan bo`lsangiz, bu holda ham xuddi shunday ishlarni amalga oshiring. Quyun vaqtida binoning ichida emas, balki faqat yerto`lalarda yashirinish mum­kinligini esdan chiqarmang. Agar ochiq yerda quyunga duch kelsangiz, u holda yo`l chetida, jarlik, chuqurliklarda berkinish va yerga mahkam yopishib yotish kerak. Shahardan tashqarida mashinada ketayotgan bo`lsangiz ham harakatlaringiz shu tariqa amalga oshirilishi lozim. Shahar ichida transport vositasida bo`lsangiz, tezlikda uni tark etib, yaqin oradagi bino yerto`lasiga kirish zarur.
Bunda shamol yoniga jala yoki do`l hodisasi qo`shilishini ham e’tiborga olish lozim.