|
Йиллар
|
Ойлар
|
Ўртача йиллик
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
XI
|
XII
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
Ҳавонинг ўртача ҳарорати С
|
2019
|
5,6
|
9,7
|
12,9
|
15,8
|
22,5
|
25,6
|
31,4
|
27,5
|
21,4
|
16,1
|
5,5
|
6,3
|
16,69
|
2020
|
2,3
|
7,1
|
12,5
|
16,5
|
22,7
|
27,1
|
29,4
|
26,8
|
20,3
|
15,5
|
5,8
|
5,9
|
15,99
|
Ҳавонинг максимум ҳарорати С
|
2019
|
10,4
|
16
|
18,4
|
21
|
29,4
|
32,5
|
39
|
34,7
|
28,8
|
23,5
|
11,3
|
11,4
|
23,03
|
2020
|
6,3
|
12,9
|
18,4
|
22,4
|
29,2
|
34,4
|
36,4
|
33,8
|
27,6
|
22,4
|
11,2
|
10,6
|
22,13
|
Ҳавонинг минимум ҳарорати С
|
2019
|
2,3
|
6,6
|
8,5
|
11,2
|
15,2
|
18,6
|
23,4
|
20
|
14,6
|
9,8
|
1,5
|
2,9
|
11,22
|
2020
|
0,6
|
3,3
|
7,5
|
11,3
|
16,6
|
19,8
|
22,1
|
19,9
|
13,3
|
7,9
|
1,4
|
2,1
|
10,48
|
Ёғингарчилик миқдори
|
2019
|
74
|
30,6
|
47,1
|
146,2
|
0,8
|
55,6
|
3,5
|
0,7
|
2,6
|
4,6
|
38,4
|
39,1
|
439
|
2020
|
32,1
|
95,9
|
24
|
83
|
47,6
|
3,4
|
6,8
|
17,4
|
0,9
|
4,5
|
40,4
|
41,5
|
397,5
|
Ўзбекистон Миллий университетининг Ботаниқа боғи адир минтақасида жойлашган. Ўзбекистон худудининг денгиз сатҳидан 600 м дан 1200 м гача бўлган жойлари адир минтақасига киради.
Адирлар республикамизнинг ғарбий-Тяншан, Туркистон, Зарафшон, Хисор тоғлари этаклар, чунончи: Тошкент, Фарғона, Андижон, Наманган, Самарқанд, Янгиер, Жиззах, Қарши шаҳарларининг атрофларини, Шахрисабз, Денов, Ғаллаорол, Бўстонлиқ туманларининг асосий қисмини адир минтақасига киритиш мумкин.
Адир рельефи асосан паст-баланд тепаликлардан иборат бўлиб, бир-биридан чуқур бўлмаган сувсиз сойлар билан ажралиб туради. Адир минтақасининг энг характерли белгиси: рельефнинг нотекислиги, ўсимликлар қопламининг асосий қисмини қўнғирбош ўсимликлар ташқил қилади. Адир минтақасининг тупроғи оч тиниқ ва тўқ бўз тупроқдан иборат. У ташқи томондан қараганда қизғиш кўринади. Қўлга олиб эзилса, майин ва юмшоқ, қаттиқ босилса, ёпишиб бўлак-бўлак ҳолга келади.
Адир минтақасининг иқлими чўл минтақаси иқлимига нисбатан анча салқин. Ўртача йиллик ҳарорат +12 – 13 ºС; фақат жанубий вилоятларда бироз баланд +14 - 16 ºС ни ташқил қилади. Ёз ойларида ҳаво ҳарорати +35, +40 ºС гача кўтарилади. Ёғин ёзда деярли ёғмайди, тез-тез шамоллар эсиб туради. Асосий ёғин қиш ва баҳорда ёғиб, қисман кузда ҳам тушиши мумкин. Баҳор ва куз пайтларида ҳам деярли салқин. Ёғин миқдори чўл минтақасига нисбатан кўп тушади.
Пастки адир зонасида ўртача йиллик ёғин миқдори: 200-220 мм га етади. Ўзбекистон адирлари ўсимликларга бойдир. Бу минтақа республикамизнинг асосий лалмикор, пахтачилик ерлари ҳисобланади. Кўпгина текис адирларда ғалла эқилади. Дехқончилик қисмига яроқсиз нотекис ерлардан, сув камчил адирлардан чорвачиликда кенг фойдаланилади. Асосий ўсимликлар қатлами эфемер ва эфемероидлардир. Республикамизда адирлар майдони 4,3 млнга ёки барча майдонларнинг 9,5% ини ташқил қилади.
Пастки адирларни тупроғи оч тиниқ бўз тупроқдан иборат. Бунга денгиз сатҳидан 500-800 м баландликкача бўлган ерлар киради. Рельефи текис қирралардан иборат. Ёзи иссиқ, қиши совуқ, баҳор ва куз ойларида ёғингарчилик кўп бўлади. Ҳавонинг намлиги, тупроқ унумдорлиги, ўсимликлар қатлами турли – тумандир.
Пастки адирнинг асосий ўсимликлари эрта баҳорда яшил гилам ҳосил қиладиган ва қўнғирбошлардан иборат.
Юқори адир денгиз сатҳидан 900-1600 метргача баландликда жойлашган. Республикамизнинг анчагина ер майдонлари юқори адирда жойлашган. Бу ерлар тоғ минтақасигаяқин бўлгани билан, баланд қирлар, тошлоқ тупроқли ерлар, чала бўта ва бўта ўсимликлари кўплиги билан характерланади. Юқориги адир кенг, тупроғи бўз тупроқ бўлиб, шағалли ва тош аралаш ерлар кўп учрайди. Йиллик ёғин миқдори 500 мм дан кўпроқ.
Тошкент адирлари пастки адир ҳисобланиб, денгиз сатҳидан баландлиги 470 м да жойлашган. Тупроғи нам, грунт сувлари 6 метр чуқурликда бўлади. Иқлими тоғ олди текисликлар ва адирларникига ўхшаш бўлиб, континентал ҳисобланади.
Тез ўтувчи совуқ қиш, қисқа, илиқ ва ёмғирли баҳор ва узоқ давом этувчи иссиқ ёзга эга, шунингдек, куздан қишга ўтиш ҳам жуда тез. Йил давомида кунларнинг 25-30% ини туман, 33% ини момақалдироқ ва 37 кун булутли бўлади. Бу кўрсаткичлари ўсимликларнинг Тошкент шаҳри шароитида ўсиши ва ривожланишига имкон беради. Ўсимликлар узоқ давом этган иссиқ кунлар ҳисобига ўзининг вегетатив даврини ўтказади.
Адирларнинг бўз тупроқларининг намлик миқдори табиий иқлим шароитига кескин боғлиқ бўлганлигидан ўсиш даври узун бўлган ўсимликлар учун анча ноқулай. Шу сабабли, бу минтақада суньий суғориш йўли билан ўсимликлар ўстирилади ёки лалмикорликда кенг фойдаланилади.
Биз иш олиб борган жойнинг иқлим шароитини Ўзгидромет (Тошкент метеостанцияси маълумотлари бўйича) таърифладик:
“Тошкент метеостанция”си маьлумотларига асосан 2019 йил ёғингарчиликнинг асосий қисми қиш, баҳор ва куз ойларида ёққан. Апрел ойидан май ойига томон ёғин миқдори камайиб, июн, июл, август ойларида ёғингарчилик кузатилмаган. Сентябр, Октябр ойларида кўпая бошлаган. (1-жадвал). Тошкент шароитида қурғоқчилик даври июн ойининг бошларидан бошлаб августнинг охирларигача давом этган.
Баҳор ва куз ойларида деярли салқин, ёғин миқдори чўл минтақасига нисбатан кўп бўлади. Пастки адирларда йиллик ўртача ёғин миқдори 280 мм га етади. Шунинг учун ҳам ҳавонинг нисбий намлиги анча баланддир.
Биз ўз тажрибамизни Ўзбекистон Миллий университетининг Ботаниқа боғи шароитида олиб бордик. Ўзбекистон Миллий университетининг Ботаниқа боғи ҳам адир минтақасида жойлашган бўлиб пастки адир минтақасига киради. Тупроғи: оч ва типик бўз тупроқ. Ер ости сувларининг чуқурлиги 6 метр. Иқлими: континентал, ёз ойлари иссиқ, қуруқ, қиши эса совуқдир. “Тошкент метеостанция”си метрологик марказининг кўп йиллик маълумотларига асосан ҳавонинг ўртача йиллик ҳарорати + 15 ºС, йилнинг энг иссиқ вақти июль, август ойлари бўлиб ҳарорати +42 – 43 ºС ни, энг совуқ вақти январ, феврал ойлари бўлиб ҳарорат – 16 ºС ни ташқил этади. Энг юқори харорати + 43ºС, энг паст ҳарорат – 16 ºС, ҳавонинг намлиги 58%, ёғиннинг ўртача кўп йиллик миқдори 428 мм ни ташқил этган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
