Книга узб испр! gjck!indd

Razminka
Treningga kirish
Ushbu mashg’ulotning mavzusi 
ma’lum darajada nozik va odd-
iy emas. Lekin u nihoyatda zarur, 
chunki u to’g’ridan-to’g’ri sizning 
kayfiyatingiz,  shu  onda  hayotin-
3 MAVZU.  КIBERBULLING
gizdagi ruxiy holatingiz va atrofdagi insonlarga bo’lgan ishonchga bog’liq.
Demak, ochiq-oydin gapiraylik: biz hammamiz., kattalar ham, o’smirlar ham 
ba’zan ayrim sabablarga ko’ra janjallashamiz. Janjallar va nizolar har hil 
bo’ladi. Biz ozgina baxslashib, atigi 5 daqiqadan so’ng yarashib, birgalikda 
kino tomosha qilishga yoki futbol o’ynashga ketishimiz mumkin. yoki hafa 
bo’lib, bir necha kun muloqot qilmasligimiz mumkin. Bu insonga nisbatan 
butunlay sovib ketib, dos’tlashmay qo’yishimiz mumkin. Lekin unga zarar 
keltirmasdan, haqorat qilmasdan – shunchaki neytral munosabatda qolish.
Ammo shunday holatlar mavjudki, mojaro tomonlaridan biri uzoq vaqt 
davomida g’azabini saqlaydi. Yoki, biron bir sababga ko’ra, bir kishi boshqasini 
yoqtirmasdi, lekin u o’zining noroziligini ochiq namoyish eta olmaydi. Shuning 
uchun, u boshqa yo’lni tanlaydi - makkorda iflos fokuslar qilish. Ushbu iflos 
fokuslar kichik bo’lishi mumkin va juda aniq bo’lishi mumkin. Ammo bu ham 
eng xavfli narsa emas. Ko’pincha, kimdir, shunday qilib aytganda, bunday 
yoqimsiz o’yinlar bilan noz-karashma qiladi va so’zning to’liq ma’nosida o’zi 
qurbon qilib tanlagan boshqa odamni yashirincha yoki ochiq ta’qib qiladi.
O’ylaymanki, bizning bugungi suhbatimiz nimada ekanligini taxmin qildingiz. 
Ta’riflangan hodisa bezorilik deb ataladi. Ingliz tilidan tarjima qilingan - bu 
bezorilik, haqiqiy hayotda ta’qib qilish. Ammo! Virtual dunyo, afsuski, bizga 
virtual ta’qib - kiberhujum kabi hodisani «xadya qildi». Ta’qiblar, hujumlar, 
tajovuzkorlik, murosaga keltiruvchi dalillar, bezorilik va qo’pol tahqirlash, 
tahdidlar, qo’rqitishlar - buni tan olish qanchalik achinarli bo’lmasin, lekin 
bunday elementlar va holatlar ko’pincha Internet makonida va ijtimoiy 
tarmoqlarda uchraydi.

---

118
   МP 1 
Тrener  auditoriyaga  murojaat  qilib,  ovoz  berishlarini  so’raydi:  kim 
bunday holatlar bilan internetda, ijtimoiy tarmoqlarda bir marotaba 
bo’lsa ham to’qnashgan bo’lsa.
Auditoriya qo’l ko’tarib ovoz beradi. Odatda 90% gacha ishtirokchi 
ijobiy munosabatda bo’ladi.
Ovoz berish jarayoni ko’rsatishicha, auditoriyadan deyarli har biri virtual 
olamining yoqimsiz tarafiga duch kelgan.
Shubhasiz, bunday holatlarni e’tiborsiz qoldirish mumkin emas. Bizning 
o’zimizni  saqlash  instinktimiz  xavfli  daqiqalarda  paydo  bo’lganligi  sababli, 
siz bunga qarshi turgandirsiz, qandaydir yo’l bilan o’zingizni himoya qilgan 
bo’lsangiz kerak.
   МP 2
Mavzuning murakkabligi va o’spirinlar orasida yuzaga kelishi mumkin 
bo’lgan noxush shaxsiy xotiralar va tajribalar tufayli kiberhujumni 
tushunish sohasidagi bilimlarni qisqartirish va unga qarshi turish uchun 
yopiq so’rovnoma o’tkazish tavsiya etiladi.
Trener kichik anketalar bilan varaqalarni tarqatadi. Ishtirokchilar 
so’rovnomani imzolashlari shart emas. Anketalarda quyidagi savollar 
mavjud bo’ladi:
1. Ijtimoiy tarmoqlarda qanday tajovuzkorlik turlari va hujumlarga duch 
kelgansiz?
2. Ular siz tanigan odamlar edimi yoki ular begonami?
3. Bu holat sizni qo’rqitdimi?
4. Sizga nisbatan tajovuz holatlarini kimgadir aytib berdingizmi?
5. Siz qarshi turish uchun nima qildingiz?
6. Tanishlaringiz, do’stlaringiz, qarindoshlaringiz sizga yordam berdimi?
7. Muammoni hal qildingizmi? Qanday tez?
So’rovnomalar kelib tushgan holda, trener ularni tezda ko’rib chiqib, 
flipchartga  kiberhujumlarga  oid  vaziyat  xaritasini  chizadi.  Shu  bilan 
bir qatorda, turli auditoriyalardagi javoblar taxminan bir xil bo’lganligi 
sababli, xaritani avvaldan tayyorlash mumkin. Bu ekrandagi tasvir yoki 
flipchartdagi katta rasm bo’lishi mumkin.

---

119