Klinik anatomiyasi, fiziologiyasi va tekshirish usullari

1.1. rasm. Yuz sohasini morfologik sxemasi. 

a)  embrionning  birlamchi  ichagini  bosh  oxiri:  I-bo’yinli  ichak,  S-stomodeum:  b)  yuz  do’nglilari:  F-

peshona  do’ngi,  MS-yuqori  jag’,  MI-  pastki  jag’:  c)  O’sish  va  shakillanish  bosqichidagi  yuz 

do’ngliklari:  d)  shakillanish  davridagi  peshona  do;ngligi:  F-peshona  do’ngi,  NE-  tashqi  burun 

do’ngligi,  NI-  ichki  burun  do;ngligi:  e)  yuz  do’ngliklarini  o’sish  va  kengayish  yo’li  bilanburun 

bo’shlig’i  chuqur  bo’limlarini  shakillanishi:  F-peshona  do’ngi,  V-burun  to’sig’i  proeksiyasi,  P-yuqori 

jag’ni  tandlay  o’simtasini  proeksiyasi,  G-yuqori  jag’ni  alveolyar  o’simtasi,  L-  kelajakdagi  ro’a  yosh 

kanallari  p’roeksiyasi,  MS-yuqori  jag’  do’ngligi,  MI-  pastki  jag’  do’ngligi.  (V.I.  Babiyak  2009  y.  I- 

tom, 32 bet.) 

 

 

 

 3  chi  haftani  oxiriga  borib  embrionda  oxirgi  miyya  ostida  ikki  tomondan 

epiteliya’ni  qalinlanishiga  o’xshagan  hid  bilish  maydoni  shakillanadi.    Osish  va 

chuqurlashish  yo’li  bilan  bu  qalinlashish  keyinchalik  hid  bilish  chuqurchasi  bo’lib 

shakillanadi.  Stomadeum  ni  ventral  qismini  invaginatsiyasi  hisobiga  va  bosh 

ichakning  yuqori  qismi  rivojlanishi  hisobiga,  ular  bir  nuqtaga  yaqinlashishadi, 

---

6 

 

keyinchalik  u  yerda  yyumshoq  tanglay  shakillanadi.  Ular  orasida  ma’lum  vaqtgat-

sha  halqum  membranasi  saqlanib  turadi,  keyinchalik  rezorbtsiya  hisobiga u yerda 

birlamchi  burun-halqum  yo’li  hosil  bo’ladi.  Medial toq do’nglik(peshona) pastga 

qarab  o’sa  boshlaydi     

(1.1  rasm,c,F), 

o’rta  lateral  do’nglik(MS)  bilan  birikib  or-

bitani  suradi  va  ikkiga  bo’ladi.  Peshona  do’ngligidan  hid  bilish  chuqurligi(  fossa 

olfatstoria),  va  hid  bilish  ravog’i  hosil  bo’ladi. Bu ravoqlardan keyinchalik  birlam-

chi burun bo’shligi shakillanadi, bu o’z navbatida birlamchi burun-halqum yo’l or-

qali  birlamchi  xoanalarga  ochiladi.  Hid  bilish  ravoqlari  o’sib  yuzning  turli  skillet 

qismlari  va  yyumshoq  to’qimasi  shakillanadi,  shu  bilan  birga  burun  bo’shligini lat-

eral  devorini  chig’anoqlari  bilan  va  g’alvirsimon  suyak  rivojlanadi.  Burun  to’sig’i 

peshona  do’ngligini  hisobiga,  ya’ni  hid  bilish  ravog’i  qalinlashishi  hisobiga  pastga 

tushadi  va  birlamchi  burun  kattaklarini  hosil  qiladi.  Qattiq  tanglay  va  yuqori  lab 

yuqori jag  va peshona o’siqlari birikishi  hisobiga hosil bo’ladi. 

Burun  yo’li  atrofida  mezenximadan  tog’ay  kapsulasi hosil bo’lib, undan burunning 

tog’ay  va  suyak  to’qimali  anatomik  qismlari  (qanotlari,  burun  to’sig’i,  burun 

chig’noqlari)  shakillanadi.  9  oylikka  borib  chig’anoqlar  va  burun  yo’llari  yaxshi 

shakillangan  bo’ladi,  lekin  ularning  o’sishi  davom  etib  faqatgina  balog’at  yoshiga 

etgandan  keyingina  to’xtaydi.  Homiladorlikni  5-chi  oyiga  borib  homilada  hid 

bilish  analizatori  shakillanib  bo’lgan bo’ladi. 

     Burun  yondosh  bo’shliqlari  (asosiy  bo’sliqdan  tashqari)  yuz  o’siqlaridan  hosil 

bo’ladi.  Medial  toq  do’ndlikdan 

(1.1.rasm,  F) 

peshona  bo’shlig’i,  o’rta  juft 

do’nglikdan(MS)  yuqori  jag’  va  g’alvirsimon  bo’shliq  rivojlanadi.  Asosiy  suyak 

bo’shlig’i    burun  bo’shlig’ini  yon  devorini  o’sishiga  bog’liq  emas,  balki  u  proen-

teronni  orqadan  shishishidan  hosil  bo’ladi.  Bo’shliqlarni  shakillanishi  2ta  jarayon 

hisobiga  shakillanadi:  yuz  suyaklarini  o’sishi  va  g’ovak

 

moddasi  rezorbciyasi 

hisobiga amalga oshadi. Hosil bo’layotgan bo’shliqqa birlamchi qobiq o’sib kiradi, 

natijada  suyak usti parda va shilliq  parda shakillanadi. 

    Yuz  suyaklari  va  ularni  hosilalari  bo’lgan  yyumshoq  to’qimalarni  shakillanishi 

bilan  bir  qatorda  nerv  stvollari,  arteriyalari,  venalari  va  limfa  tomirlari  shakillanadi, 

natijada  shilliq  qavat elementlari,  retikulyar  va bezli  apparatini  hosil qiladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

7