Клавиатура ва "сичқонча"

Sichqoncha
Grafik interfeysli operatsion sistemalarning (Graphical User Interface - GUI) paydo bo`lishi bilan ekranda t asvirlangan ob`ektlarni tanlash imkoniyatini beruvchi qurilma lozim bo`lib qoldi. Sotuvda bunday vazifalarni bajaruvchi qurilmalar soni ko`p bo`lgani bilan eng qulay va ommaviy qurilma sichqoncha hisoblanadi. Sichqonchani stol ustida siljitish orqali foydalanuvchi sichqoncha ko`rsatkichini monitor ekranidagi ob`ektlarga olib borib, ularni boshqarish imkoniga ega. Buni klaviatura orqali amalga oshirish biroz murakkabroq kechardi. PC uchun standart sichqonchalar ikkita tugmaga ega bolib, biri ob`ektlarni tanlash uchun ikkinchisi esa ob`ektga xos kontekst menyuni hosil qilish uchun ishlatiladi. Yangi sichqonchalarda g`ildirak ko`rinishidagi uchunchi tugma ham mavjud. U yordamida ekran ekrandagi matnni ko`rish (prokrutka) hamda boshqa maxsus funksiyalarni bajarish mumkin.

1954 yil Stanford Research Institute (SRI) da ishlayotgan Duglas Engelbart (Douglas Engelbart), sichqonchani ixtiro qildi. Rasmiy ravishda u displeyning XY-koordinata ko`rsatkichi deb nomlandi. 1973 yili Xerox firmasi o`zining yangi Alto kompyuterida sichqonchadan foydalandi. Biroq u davrda bu kabi sistemalar eksperimental xisoblanib faqat tadqiqotlarda qo`llanilgan.

1979 yili Alto kompyuteri va uning dasturiy ta`minoti Apple firmasi injenerlariga, jumladan Stiv Jobsga namoyish qilindi. Ko`rilganlarning barchasi, ayniqsa sichqonchaning grafik interfeysdagi pozitsion qurilma sifatida ishlatilishi Jobsni xayratga soldi. Apple firmasi darxol bu qurilmani o`zining Lisa kompyuterlariga kiritishga qaror qildi va o`ziga Xerox firmasining 20 tacha xodimini ishga taklif qildi.
Xerox firmasining o`zi 1981 yili sichqonchadan foydalanilgan Star 8010 kompyuterini ishlab chiqardi. Lekin bu kompyuter juda qimmat edi va balki o`z vaqtini oldinlab ketgani uchun uncha talabga ega bo`lmadi. Apple firmasi 1983 yil Lisa kompyuterini ishlab chiqardi, lekin u taxminan 10 000 dollar turar edi. Bu vaqtda, Stiv Jobs Lisaning arzon - Macintosh deb ataluvchi davomchisi ustida bosh qotirardi. Bu kompyuter 1984 paydo bo`ldi. Dastlab bu kompyuter katta shov-shuvliklarga sabab bo`lmadi, biroq vaqt o`tib u mashur bo`la boshladi.
Ko`plar sichqonchaning tarqalishi Macintoshning xizmati deyishadi, lekin asosiy g`oya va texnologiya SRI va Xeroxdan olingan.
Daslab sichqonchalar kompyuter bozorida ko`p talab qilinmadi, lekin Windows va OS/2 operatsion sistemalarining paydo bo` `ldi.
Bu qurilma barcha sistemalarning doimiy qo`shimchasi курулмаси булиб turli-tuman firmalar tomonidan ishlab cjiqiladi va xilma xil qurilmalarlganidan so`ng b u konstruktsiya va o`lchamlarga ega. Ba`zi firmalar, standart sichqonchani asos qilib, uning teskarisiga o`girilgan Trackball variantini yaratishdi. Bu qurilmani ishlatishda siz faqat sharni xarakatlantirasiz. IBM firmasi Trackpoint deb ataluvchi ham sichqoncha ham Trackball sifatida foydalanish mumkin bo`lgan qurilma ishlab chiqarmoqda. Aksariyat xolda Trackballga oddiy sichqonchanikidan kattaroq sharik o`rnatiladi. Trackball dizayni oddiy sichqonchaning bazaviy funktsiyalari va elektr interfeys dizayni bilan bir xil va faqat sharikining o`lchami va oriyentatsiyasi bilan farq qiladi.
Ushbu qurilmani ishlab chiqaruvchilar orasida eng kattalari - Microsoft va Logitech firmalaridir. Tashqi ko`rinishining har xil bo`lishiga qaramasdan, barcha qurilmalar bir xil ishlaydi. Sichqonchaning asosiy komponentalari quyidagilar:

• 
  Qo`lingiz bilan ushlaydigan va xarakatlantiradigan korpus;
  
• 
  Sharik - sichqoncha xarakatlanishining datchigi;
  
• 
  Sichqonchani kompyuter bilan ulovchi kabell;
  
• 
  Sichqonchani kompyuter bilan ulovchi kabel;
  
• 
  Kompyuterga ulash joyi.
  

Sichqoncha korpusi plastmassadan qilinadi va unda deyarli xarakatlanuvchi qismlari bo`lmaydi. Korpusning yuqori qismida, barmoqlar ostida knopkalar joylashadi. Knopkalar soni turli bo`lishi mumkin, lekin ular odatda ikkita. Qo`shimcha knopkalarning ishlashi uchun maxsus dasturlar talab qilinadi. Pastki tarafda kichik, rezina bilan  qoplangan sharik joylashadi. Sharikning siljishi elektr signallariga o`tkaziladi va kabel orqali kompyuterga uzatiladi. Ba`zi sichqoncha konstruktsiyalarida optik datchik ornatiladi.
Sichqoncha nisbatan sodda tuzilgan: sharik ikkita o`zakka tegib turadi. Ularning biri sharik xarakatlanganda X o`qi atrofida, ikkinchisi Y o`qi atrofida aylanadi. O`zaklar boshiga kesmalari bo`lgan disk o`rnatilgan bo`lib, ularning kesiklari orqali infraqizil nurlar o`tadi. Disklarning xarakatlanishida bu nurlar davriy uziladi va fotodatchik tomonidan payqaladi. Har bir o`tgan impuls biror koordinata yo`nalishida bir qadam qo`yilishiga mos keladi.


Э с л а т м а. Клавишларни секин босиш керак куч ишлатиш мамкин эмас. Ҳарфларни киритиш пайтида клавишни кўп ушлаб туриш керак эмас. Акс ҳолда, ўша босилган ҳарф экранга кетма-кет чиқа бошлайди.
"Сичқонча". "Сичқонча", одатда, икки ёки уч клавишли бўлади: чап, ўнг ва ўрта. Чап ва ўнг клавишлар дастур асосида алмаштирилиши мумкин. Одатда, чап клавиш ёрдамида асосий амаллар (ажратиш, суриш,, бажариш ва ҳ.қ) бажарилади. Ўнг клавиш контекст меню деб аталувчи амалларни бажариш учун хизмат қилади. Контекст менюнинг вазифаси жорий ҳолатда у ёки бу амални тезроқ бажариш билан боғлиқ. Ўрта клавиш ҳозирда, хусусан, варақлаш (Page Down, Page Up амалига ўхшаб) мақсадлари учун қулай.

"Сичқонча" биринчи навбатда кўрсатиш вазифасини бажаради. Агар кўрсатгандан кейин, чап тугма босилса, ўша дастур ишлаш учун тайёр бўлиб туради. Кўрсатилган объект устида „сичқонча"нинг тугмаси икки марта тез-тез босилса, кўрсатилган дастур бирдан ишга тушиб кетади. Шундай қилиб, "сичқонча" нинг чап тугмасини икки марта кетма-кет боссангиз, бу амал бир марта чап тугмани босиб, кейин Enter босилганига тенг бўлади. „Сичконча" ни доимо яхши иш ҳолатида сақлаш учун унинг остида жойлашган шарчани вақт-вақти билан спирт билан артиб туришни тавсия эгамиз.
Экранда кўрсатилган объектни суриш ёки кўчириш. Экранда кўрсатилган объектни топиб, чап тугмаси босилади ва уни қуйиб юбормасдан, объектни янги жойга сурилади ва "сичқонча" тугма қуйиб юборилади. WINDOWS муҳитида ишлаётганда экрандаги объектларни ҳам чап, ҳам ўнг томонда жойлашган тугмалар билан кучириш мумкин. Чап тугма босилганда, мўлжаллаш бўлади, ўнг тугма босилганда эса аниқ вазифа бериш керак бўлади.
Танлаб олинган тасвир, матн қисми ёки график символларни бошқа жойга кучириш (Drag and Drop технологияси) мумкин. Бунинг учун танлаб олинган объект устига кўрсаткични олиб бориб, "сичқонча" тугмаси босилади ва объектни керакли жойга кўчирилади, сўнгра "сичқонча" тугмаси қуйиб юборилади.
WINDOWS да сонларни киритиш клавиатурасини "сичконча" ўрнида ишлатиш мумкин. Бундай ҳолат ҳар хил сабабларга кўра "сичқонча" ишламай қолганда юз бериши мумкин.

Сичқончанинг чап ва ўнг тугмаларини ўрнини алмаштириш учун ускуналар панелига кириб сичқончанинг ёрлиғига кирамиз ва обмегять назначение кнопок буйруғи босилади

Энди сичкончани турли жойлардаги вазифаларни куриб чикамиз. Масалан компютернинг ищчи столида сичкончанинг унг тугмасини босиш оркали куйдаги куринишларни килиш хосил мумкин.



Бу ерда упорядчит значки буйруги файл ва папкаларни номи,хажми,типии ва бошка хусусиятларига кура тартиблайди.Парамет ри значки буйругини танлагач куйдаги ойна хосил булади.



Создат вуйруги танланса янги папка,зип папка,портфел, ва word ,excel.access.power point каби дастурларнинг ёрликлари хосил килинади хамда куйдаги ойна хосил булади.