Klassik psixoanaliz va uning modifikatsiyalari

1.Siqib chiqarish – bu yoqimsiz fikr, istak yoki tuyg‘ularni ongsiz, beixtiyor ravishda chiqarib tashlash jarayoni. Z.Freyd motivasion unutish orqali himoya mexanizmini to‘liq ifodalab bergan. U simptomlarni shakllanishida muhim rol’ o‘ynaydi. Bu mexanizmni faoliyati xavotirlikni kamaytirish jarayonida etarli bo‘lmaganda xamda siqib chiqarilgan ma’lumotni buzilgan holda anglashga yordam beruvchi boshqa himoya mexanizmlari ishga tushadi. Ma’lumki, psixologiya fanida himoya mexanizmlarini ikkita kombinasiyasi keng tarqalgandir:
A)siqib chiqarish+siljish. Bu kombinasiya faollik reaksiyalarini yuzaga kelishiga yordam beradi. Siqib chiqarish va siljish mexanizmlari tarkibida bo‘lgan bolaga nisbatan dushmanlikka qarshi himoyani ifodalaydi.
B)siqib chiqarish+konversiya – bu kombinasiya isterik reaksiyalarni asosini tashkil qiladi.
Tushkunlik mexanizmining mohiyati – ongdan jarohatlovchi voqea mohiyati va u bilan bog‘liq emosiyalarni chiqarib tashlashdir. Tushkunlik qo‘rquv emosiyalarini ushlab turish uchun rivojlanadi. Ularning paydo bo‘lishi o‘zini ijobiy idrok qilish uchun noma’qul shuningdek, agressorga bog‘liq bo‘lib qoladi. Qo‘rquv real stimulni unutish oqibatida qo‘rquvni keltirib chiqaruvchi, shuningdek, u bilan bog‘liq bo‘lgan assosiativ ob’ektlar, faktlar vaziyatlarning barchasi yig‘iladi.
Regressiя. Muammoli vaziyatda avvalgi yoki bolalikdagi istak va xarakatlarni qoniqish shakliga qaytishdir. Regressiya qisman to‘liq yoki simvollik bo‘lishi mumkin. Muammoni yordam so‘rash oqibatida hal qilish “regressiya” sinfiga shuningdek, “xarakat faolligi” mexanizmiga kiradi. SHuningdek, xavotirlikni kamayishini talab qilish mumkin bo‘lmagan istak orqali kelib chiqqan. Regressiv xulq-atvor ko‘p hollarda kattalar tomonidan taqdirlanadi xamda simbiotik emosional munosabatlarni talab qiladi.
Proeksiya – bu individ o‘zining ongli darajasida rad qiluvchi fikr, tuyg‘u, motiv va istaklarni boshqa shaxs yoki ob’ektga o‘tkazish mexanizmi. Mexanizm o‘zini va atrofdagilarni ular tomonidan emosional rad etilishi sifatida qabul qilmaslik tuyg‘usini ushlab turish uchun rivojlanadi. Proeksiya o‘zini qabul qilmaslik qo‘rquvi bilan kurashishni uddalay olish uchun boshqalarning rad etuvchi xarakatiga nisbatan chaqirilgan. Proeksiya atrofdagilarga ularni qabul qilmasliklarining rasional asosi sifatida turli negativ sifatlarni ularning fonida o‘zini qabul qilish uchun yo’naltirishdir. “Agar yomon odam meni rad etsa, demak men yaxshiman yoki yomon odamning fikri men uchun ahamiyatli emas”.
Proeksiyani noaniq shakllarini kundalik hayotda uchratish mumkin. Ko‘pchiligimiz o‘z kamchiliklarimizga e’tibor bermay, boshqalarda ularni osonlikcha sezamiz. Biz atrofdagilarni o‘z tashvishlarimizda ayblashga moyilmiz. Proeksiya zararli bo‘lishi xam mumkin, chunki reallikni noto‘g‘ri anglashga olib keladi. Bu mexanizm kshpincha anglamaydigan va xafa bo‘luvchi shaxslarda namoyon bo‘ladi.
Introeksiya – inson yoki ob’ektni simvolik internalizasiyasi (o‘ziga kiritishi). Mexanizm xarakati proeksiyaga qarama-qarshidir. Introeksiya yordamida sevgi ob’ektlari va o‘zining shaxsi o‘rtasidagi farqlar bartaraf etiladi. Ba’zida boshqa odamlarga nisbatan jaxl yoki agressiya o‘rniga yo’q qiluvchi tuyg‘ular, o‘zini o‘zi tanqid qilishga, o‘zini qadrlamaslikka aylanadi, chunkiayblanuvchida introeksiya sodir bo‘lgan. Bunday vaziyat ko‘pincha depressiya holatida kuzatiladi.