Klassik geosiyosatning asosiy g‘oyalari va tamoyillari

Mavzu: “Klassik geosiyosatning asosiy g‘oyalari va tamoyillari”
Reja.

Ratselning «Siyosiy geografiya» asarida davlat va borliq masalalari.

R.CHellen ta’limotida Davlatning asosiy fizik-geografik belgilari.G‘oya va mafkuralarning inson va jamiyat hayotiga ta’siri.

O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Talabalarga geopolitikani rivojida katta rol o‘ynagan olimlarning asarlari, ularda keltirilgan asosiy tamoyillar xususida tushuncha berish.

O‘quv faoliyatining natijasi: Talabalar Talabalarga geopolitikani rivojida katta rol o‘ynagan olimlarning asarlari, ularda keltirilgan asosiy tamoyillar xususida tushunchaga ega bo‘lishadi.
Ma’lumki, ulkan geografik makondagi siyosiy tashkilotlar (davlatlar) borasida bildirilgan fikrlar tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi (Gerodot, Fukidid, Strabon, Polibiy). Yangi davr geografik (kontinental, orol yoki qirg‘oq bo‘yida davlatlarning joylashishi, ularning hududi, qirg‘oqbo‘yi chegaralarining o‘zunligi, davlatda kommunikatsiya imkoniyatlari, landshaft va iqlimi) va demografik omillarning xalqlar ijtimoiy-siyosiy hayotiga nechog‘li ta’sir ko‘rsatishining daliliy misollarini ko‘rsatdi (G.Gerder, E.Reklyu, F.Rattsel` va b). Shunday tadqiqotlar samarasi o‘laroq, XIX asr II-yarmi – XX asr boshlariga kelib keng qamrovli ijtimoiy-siyosiy fanlar qa’ridan geosiyosat alohida fan sifatida ajralib chiqdi. Aytish joyizki, klassik geosiyosat deganimizda ana shu davrdan boshlab ijod qilgan va geosiyosatning tadrijiy rivojiga u yoki bu darajada ta’sir etgan tadqiqotchilar qarashlari nazarda tutilmoqda. Jumladan, nemis olimi F.Rattsel` (1844-1904), shved davlatshunosi R.CHellen (1864-1922), amerikalik admiral A.Mexen (1840-1914), ingliz geograf nazariyotchisi X.Makkinder (1861-1947), nemis olimi K.Xausxofer (1869-1946), amerikalik (asli golondiyalik) N.Spikmen (1893-1943) va rus iqtisodchi olimi P.N.Savitskiy (1895-1968)lar eng mashhur klassik geosiyosatshunoslar hisoblanishadi.

Ular bugungi geosiyosatda ham nazariy, ham amaliy jihatdan o‘ziga xos munozaralarga sabab bo‘layotgan quyidagi kontseptsiyalar va nazariy kategoriyalarni o‘z vaqtida o‘rtaga tashlaganlar:

quruqlik va dengiz «hukmdor»lari o‘rtasida doimiy qarama-qarshilik bo‘lishi g‘oyasi;

«Buyuk quruqlik» nazariyasi (Evropa, Osiyo va Afrika mintaqalarining birgalikdagi maydoni nazarda tutilmoqda);

insoniyat tarixiga daxldor makonlarga ega bo‘lgan markaz – Heartland muammosi;

jahon siyosatida strategik ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘nalish – rimland masalasi;

etakchi xorijiy davlatlarning geosiyosiy ittifoqchiligini nazariy asoslash;

davlatlarning strategik xom-ashyo resurslariga egaligi, uning davlat, mintaqa va global geosiyosiy munosabatlardagi o‘rni va b.