|
Analitik kimyoda organik reagentlarning qo’llanilishi
Kimyoviy reaktivlar, kimyoviy reagentlar — kimyoviy reaksiyalarni amalga oshirish uchun ishlatiladigan moddalar. Turlari: o‘ta toza Kimyoviy reaktivlar; kimyoviy toza Kimyoviy reaktivlar; kimyoviy analiz uchun qo‘llanadigan toza Kimyoviy reaktivlar; toza Kimyoviy reaktivlar, tozalangan Kimyoviy reaktivlar, texnik Kimyoviy reaktivlar Tarkibiga ko‘ra, Kimyoviy reaktivlar, anorganiq, organiq va radioaktiv izotoplar bilan nishonlangan Kimyoviy reaktivlarga, ishlatilishiga ko‘ra, organiq — analitik reagentlar, kompleksonlar, fiksanallar, pH
indikatorlar va b.ga bo‘linadi. Kimyoviy reaktivlar solingan idish yorlig‘i yoki o‘ralgan qog‘ozga uning tozalik darajasi, ishlatilishi, qo‘shimchalar miqdori va saqlanish shart-sharoiti yozib qo‘yiladi. Kimyoviy reaktivlarning aksariyati zaqarli, tez alangalanadi, ba’zilari portlaydi. Shu sababli, Kimyoviy reaktivlarni ishlatishda va saklashda tegishli qoidalarga rioya qilish zarur. Havoda tez buziladigan ayrim preparatlar vodorod yoki inert gaz to‘ldirilgan germetik ampulalarda, ba’zilari kerosinda saqlanadi.
Biror tashqi belgi - cho‘kma yoki gaz ajralishi, cho‘kmani erishi, rang o‘zgarishi kabi tashqi samara bilan boradigan reaksiyalar analitik reaksiya deyiladi.
Eritmadan izlanuvchi ionni ochish uchun ishlatiladigan reaktiv - reagent deb ataladi. Reagentlar (reaksiyalar) uch turga bo‘linadi:
Spetsifik (maxsus) reagent murakkab aralashmadagi faqat bitta iongagina xos tashqi samara beradi - NH4+ + OH- ^ H2O + NH3|
Selektiv reagent (yoki reaksiya) tashqi belgisi, xalaqit beruvchi ionlar bo‘lmaganda, ayrim ionlargagina xos bo‘ladi
Analitik reaktsiyalarni amalga oshirishda temperatura ham sezilarli ta‘sir ko’rsatadi. Ba‘zi bir reaktsiyalarni sovuqda ayrimlarini xona temperaturasida, yana boshqalarini yuqori temperatura sharoitda o’tkazishga to’g’ri keladi. Masalan , Na+ va К+ ionlarini cho’ktirish reaktsiyasi sovuqda olib boriladi.
Kontsentratsiya ham reaktsiya tezligiga ta‘sir qiluvchi muhim omillardan biridir. Agar aniqlanayotgan ionning kontsentratsiyasi ushbu reaktiv ta‘sirida topilishi mumkin bo’lgan minimal kontsentratsiyadan kam bo’lsa, u holda reaktsiya ijobiy natija bermaydi.
Qo’shilayotgan reaktiv ta‘sirida hosil bo’ladigan birikma o’ta to’yingan birikma hosil qiladigan miqdorda bo’lishi kerak, ana shundagina cho’kma hosil bo’ladi.
Analitik reaktsiyalar sezgir bo’lishi kerak. Reaktsiyaning sezgirligi qancha yuqori bo’lsa, u shuncha kam miqdordagi moddani aniqlashga imkon beradi.
Reaktsiyaning sezgirligi topilish minimumi va minimal (yoki chegara) kontsentratsiya (va chegara suyultirish) bilan harakterlanadi.
Topilish minimumi. Modda yoki ionning ayni reaktsiya yordamida ma‘lum sharoitda topilishi mumkin bo’lgan eng kichik miqdori uning topilish minimumi deb ataladi. Topilish minimumi grammning milliondan bir o’lushlari, ya‘ni mikrogrammlar (mgr) bilan ifodalanadi. U grekcha у (gamma) xarfi bilan belgilanadi. 1y = 10-3mg= 0,000001 г = 1 • 10-6. Masalan, К+ ionini K2[PtCI6] kompleks tuzi ko’rinishida aniqlash reaktsiyasining topilish minimumi 0,1 у.
CHegara suyultirish. V eritma necha marta suyultirilganda analitik reaktsiyaning ijobiy natija berishi saqlanib qolinishini ko’rsatadi.
Konsentrlash va ajratish tushunchalari:
Dastlabki aralashma tarkibiy qismlarini bir biridan ajratish uchun bajarilgan amal-ajratish, aralashmadagi mikro-tarkibiy qismni konsentratsiyasini makro- tarkibiy qismga nisbatan ortdirish amali konsentrlash deb ataladi. Nisbiy va absolyut konsentrlash usullari mavjud.
Absolyut konsentrlash - jarayonida katta xajm (massa)dagi mikro tarkibiy qism kichik xajm (massa)da yig‘ilib qoladi. Masalan osh tuzini juda suyultirilgan eritmasi bitamom bug‘latilsa, tarkibidagi mikro miqdordagi tuz kichik xajmli (massa) eritmada yig‘ilib qoladi.
Nisbiy konsentrlashda - mikro tarkibiy va uning ochilishiga xolaqit beruvchi makro tarkibiy qism miqdorlarining nisbati o‘zgaradi. Nisbiy konsentrlash konsentrlash usulini xususiy xoli bo‘lib uning natijasi konsentrlash omili yoki koefitsienti (F) bilan tavsiflanadi
Q1+Q1 = Q1 +Q2 F = :
Q 10 , Q 20
bu erda (1) mikro va (2) makro miqdorli moddalar Q2 Q2 Q1 Q2 ni konsentrlashdan avval Q 10 , Q 20 va keyingi Q1, Q2 konsentratsiyalari.
Moddalarni ajratish usullarining quyidagi turlari mavjud.
Bug‘latish (xaydash, bug‘latish, sublimatlash) (absolyut konsentrlash).
Kuydirib cho‘g‘latish - anorganik modda qoldig‘i metall oksidlarini aniqlashda qo‘llanadi (absolyut konsentrlash).
Cho‘ktirish va birgalashib cho‘kish (nisbiy konsentrlash).
Kristallash (absolyut konsentrlash).
Ekstraksiya moddani ikkita o‘zaro aralashmaydigan (faza) qatlamni biridan ikkinchisiga o‘tkazish (nisbiy konsentrlash).
Selektiv adsorbsiya - tanlab shimilish (nisbiy konsentrlash).
Elektrokimyoviy ajratish (elektroliz) (absolyut konsentrlash).
Xromatgorafiya usullari - moddani qo‘zg‘aluvchan faza va qo‘zg‘almas fazaga bo‘lgan moylik farqiga ko‘ra bajariladi (nisbiy konsentrlash).
Cho‘ktirish va birgalashib cho‘kish
Makrotarkibiy qismni cho‘ktirish jarayonida geterogen tizimdagi eruvchan mikro tarkibiy qism (makro- komponenta cho‘kmasini ichiga kirib birga cho‘kadi va bu xodisa birgalashib cho‘kish deyiladi.
Birgalashib cho‘kshining sababi ikkita:
Makro tarkibiy qism cho‘kmasiga begona ionlarini mexanik qo‘shilib qolishi.
Okklyuziya ya’ni makro tarkibiy qismning cho‘kmasi xosil bo‘lish jarayonida radiusi cho‘ktiriluvchi kationga yaqin boshqa kationlarni kristall ichidagi bo‘shliqga qirib aralash cho‘kma xosil bo‘lish xodisasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
