|
Polimerlarning xossalari va qo`llanilishi. Plastmassalar juda ko`p ajoyib xossalarga ega: korroziyaga uchramaydi, ya’ni zanglamaydi ham chirimaydi ham; haroratning keskin o`zgarishiga bardosh beradi; juda katta dielektrik kirituvchanlikka ega, mustahkam, zichligi ancha kichik, istalgan shaklni berish mumkin va hokazolar.
Aynan shular sababli polimerlardan xalq xo`jaligida juda keng foydalaniladi.Sun’iy ravishda hosil qilingan polimerlar mashinasozlik va asbobsozlikda metallarning o`rnida ishlatiladi.Ular qurilishda yog`och materiallarni almashtirmoqda. Sun’iy tolalardan turli matolar, tabiiy terini almashtiruvchi mahsulotlar hosil qilinmoqda.Tibbiyotda ham qo`llanish imkoniyatlari juda katta. Bugungi kunda polimerlar ishlatilmaydigan sohaning o`zi yo`q.
Kristallarning turlari. Kristallarni turlarga ajratishning ikki xil usuli mavjud:
1) kristallografik-bu usulda zarralar joylashuvining fazoviy davriyligiga ahamiyat beriladi va shuning uchun ham zarralar geometrik nuqtalar sifatida qaralib kristallning ichki tuzilishiga e’tibor berilmaydi.
2) fizik –bu usulda kristal panjaraning tugunlarida joylashgan zarralarning tabiati va ular orasidagi o`zaro ta’sir kuchlarining xarakteriga e’tibor beriladi. Va aynan shu xossalariga asosan kristallar to`rt turga bo`linadi:ionli, atomli, metalli, molekulali.
Ionli kristallar. Kristall panjaraning tugunlarida qarama-qarshi zaryadli ionlar navbat bilan joylashgan bo`ladi. Ionlar orasidagi o`zaro ta’sir kuchi asosan elektrostatik xarakterga ega.Turli ishorali zaryadlangan ionlar o`rtasidagi o`zaro kulon tortishish kuchlari asosida hosil bo`lgan bog’lanishga ionli bog’lanish deyiladi. Ionli panjarada alohida molekulani ajratish mumkin emas, chunki kristallning o`zi go`yoki o`lkan bir molekuladek qaraladi. Ionli panjaraga osh tuzi NaCl va seziy xlor CsCl yaxshi misol bo`ladi.
Atomli kistallar. Kristall panjaraning tugunlarida kvanto-mexanik tabiatdagi kuchlar tutib turadigan neytral atomlar joylashgan.Ular o`rtasida elektr xarakteriga ega bog’lanish mavjud.Bu bog’lanish, har bir atomdan bittadan elektron juftligi orqali amalga oshiriladi.Atom ishtiroq etishi mumkin bo`lgan aloqalar soni uning valentligi bilan aniqlanadi.Atomli bog’lanishga olmos, grafit, germaniy va kremniylar misol bo`la oladi.
Metalli kristallar. Kristal panjaraning tugunlarida metalning musbat ionlari joylashgan bo`ladi.Kristall panjara hosil bo`lishida atomlar bilan kuchsiz bog’langan valentli elektronlar atomlardan ajraladi va elektron gazini hosil qiladi.Endi ular faqatgina kristalgagina tegishli bo`lib qoladi. Shunday qilib metalning musbat ionlari o`rtasida harakatlanadigan «erkin» elektronlar vujudga keladi va metallarning elektr o`tkazuvchanligini ta’minlaydi.Metalli kristallardagi bog’lanish, panjara tugunlaridagi musbat zaryadli ionlar va manfiy elektronlar gazi orasidagi tortishish kuchlari yordamida ta’minlanadi.Bu tortishish kuchlari bir xil ismli ionlar orasidagi itarish kuchlari yordamida neytrallanadi.Shu bilan birga bir xil ismli ionlarning muntazam joylashuvi kuzatiladi. Ionlar bir-biridan panjara doimiysi deyilguvchi ma’lum masofada joylashgan bo`ladi. Metalli kristalga ko`pchilik metallar misol bo`ladi.
Molekulali kristallar. Kristall panjaraning tugunlarida ma’lum tartibda yo`naltirilgan molekulalar joylashgan bo`ladi.Ular orasida molekulalar o`zaro ta’siriga xos bo`lgan tortishi kuchlari mavjud bo`ladi.Molekulali kristallarga naftalin, parafin, quruq muz , muz va hokazolar kiradi.
Defektlar. Real kristallarning uncha katta bo`lmagan bo`lagigina ideal tuzilishga ega bo`lishi mumkin. Boshqa qismlarda esa panjara tugunlarida zarralar joylashuvining batartibligi buziladi va bunga kristall panjaraning defektlari deyiladi. Kristall panjaraning defektiga asosan boshqa element atomlarining kirib qolishi, bo`sh joying mavjudligi va siljib joylashish sabab bo`ladi.
Shuni takidlash lozimki kristallardagi defektlar ularning fizik xossalariga katta tasir ko`rsatadi.
K ristall panjaraga boshqa element atomining kirib qolishi. Bunda begona atom tugunlararo bo`shliqda yoki asosiy moddaning kristall panjaradagi o`rnida joylashib qolishi mumkin.
Bo`sh joy. Kristall panjara tugunidagi atomning o`rni bo`sh qoladi.
Siljib joylashish. Atom tekisliklarining birortasi siljib joylashishi mumkin. Bu hol odatda kristall siljish deformatsiyasiga uchraganda ro`y beradi va atom tekisliklaridan birortasining boshqasiga nisbatan siljib joylashuviga olib keladi.
Suyuq kristallar. Ba’zi organiq moddalarning shunday holati mavjudki ular garchi suyuqliklarga xos bo`lgan oquvchanlik xususiyatiga ega bo`lsalarda, lekin kristallarga xos bo`lgan molekulalarining joylashuvidagi ma’lum batartiblik va ba’zi fizik xossalari bo`yicha anizatroplik xususiyatlariga egadirlar. Kimyoviy birikmalarning bunday holatlariga suyuq kristall holati deyiladi. Bugungi kunda suyuq kristall holati topilgan birikmalar soni bir necha mingdan ortib ketgan. Odatda suyuq kristallar qattiq kristallarni eritish orqali hosil qilinadi.
Suyuq kristallar – elastiklik, elektr o`tkazuvchanlik, magnit singdiruvchanlik, dielektrik kirituvchanlik, optik va boshqa bir qancha xususiyatlari bo`yicha anizotroplik xususiyatlariga egadirlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
