Kirisiw Radiyciyanin’ insan denesine ta’siri, nurlani’w dozasi’, dozani’n’ quwati’ ha’m o’lshem birligi haqqi’nda uli’wma tu’sinik

Dozimetrdin’ islew principi. Šslew aldi’nan dozimetrdin’ ionlaw kamerasi’ ha’m kondensatori’ zaryadlaw quri’lmasi’nan zaryadlap ali’nadi’. Zaryadlaw procesinde elektroskopti’n’ vizir talshi’g’i’ ishki elektrodtan ag’adi’. Talshi’qti’n’ ag’i’w quni’ qoyi’lg’an kernew quni’na ten’ boladi’, al kernew zaryadlaw waqti’nda duri’slanadi’ ha’m vizir talshi’g’i’ni’n’ kerisi yesap ju’rgiziw mikroskopi’ shkalasi’ni’n’ nol bo’limshesine tuwri’ ketetug’i’n yetip tan’lap ali’nadi’.
Zaryadlang’an dozimetrge gamma-nurlari’ ta’sir yetkende, kamerani’n’ jumi’s ko’leminde ionizaciyali’q tok payda boladi’. Šonizacion kondensator ha’m kamerani’n’ da’slepki zaryadi’n, demek, ishki elektrod potenciali’n kemeytedi. Potencialdi’n’ elektroskop penen wo’lshenetug’i’n wo’zgertiwine qarap, ali’ng’an dozani’n’ mug’dari’ haqqi’nda juwmaq shi’g’ari’w mu’mkin. Ishki elektrod potenciali’n kemeytedi.
Potencialdi’n’ elektroskop penen wo’lshenetug’i’n wo’zgeriwine qarap, ali’ng’an dozani’n’ mug’dari’ haqqi’nda juwmaq shi’g’ari’w mu’mkin. Ishki elektrod potenciali’ni’n’ wo’zgeriwi vizir talshi’g’i’ menen elektroskop tutqi’shi’ arasi’ndag’i’ iyteriliw ku’shlerinin’ kemeyiwine ali’p keledi. Na’tiyjede vizir talshi’g’i’ tutqag’a jaqi’nlasadi’, vizir talshi’g’i’ni’n’ kerisi bolsa yesap ju’rgiziw mikroskopi’ni’n’ shkalasi’ ji’lji’ydi’.
Dozimetrdin’ ko’rsetiwlerin ani’qlawda woni’ jaqti’g’a tuwri’law ha’m nurlang’anli’qti’n’ rentgen yesabi’ndag’i’ dozasi’n okulyar ta’repinen woqi’w kerek. DP—22-V komplekti ZD—5 zaryadlaw quri’lmasi’ni’n’ du’zilisi ha’m islew principi. Zaryadlaw quri’lmasi’ korpus penen panelden ibarat.
Panelge shi’g’i’w kernew potenciometri – regulyatordi’n’ tutqasi’, zaryadlaw uyasi’ni’n’ qolg’abi, tok penen ta’miyinlew bo’liminin’ qaqpag’i’ jaylasqan.
Dozimetrler zaryadlaw uyasi’ni’n’ elektrodlari’na kerniw tok penen ta’miyinlew dereklerinin’ kernewin za’ru’r mug’dari’na shekem asi’ri’p beretug’i’n kernew wo’zgetrkishten keledi. Dozimetrdi iske tayar yetiwde, zaryadlaw kernewi tutqa 5 penen duri’slanadi’.
Jaqti’landi’ri’w lampasi’ zaryadlaw waqti’nda dozimetr shkalasi’n jaqti’rti’p turadi’. Jaqti’landi’ri’w lampasi’ dozimetrdi zaryadlaw uyasi’na qoyi’wda mikro jalg’agi’sh qurali’nda avtomatikali’q tu’rde jalg’anadi’. Dozimetr zaryadlaw uyasi’nan ali’ng’anda lampa wo’zinen-wo’zi wo’shedi.
Dozimetrler menen islew. Dozimetrlerdi jumi’s halati’na a’keliw ushi’n wolar zaryadlanadi’. Dozimetrdi zaryadlawdan aldi’n tok penen ta’miyinlew dereklerinin’ zaryadlaw quri’lmasi’na tutasti’ri’li’wi’ ha’m zaryadlaw uyasi’ni’9n’ qalpaqshasi’ni’n’ burap ali’ni’wi’, potenciometrdin’ tutqasi’ shepke aqi’ri’na shekem burali’wi’ kerek. Dozimetrdin’ qorg’aw opravasi’ burap ali’ni’wi’, woni’n’ zaryadlaw uyasi’na quyi’li’wi’ ha’m biraz basi’li’wi’ kerek.
Yesap ju’rgiziw mikroskopi’ni’n’ okulyari’nan baqlap turi’p, potenciometr tutqasi’n buraw arqali’ vizir talshi’g’i’ni’n’ kerisi dozimetr shkalasi’ni’n’ 0 bo’liniwine keltiriliwi kerek. Sonnan keyin dozimetrdin’ qorg’aw opravasi’ burap bekkemlenedi. A’sbapti’ jumi’sqa tayarlawda woni’ jaylasqan yashiginen ali’w, a’sbapti wo’lshew, pulti’n ha’m zondi’n qabi’nan shi’g’ari’w ha’m de si’rtqi’ ta’repin ko’zden wo’tkerip, wonda zi’yanlang’an wori’nlardi’n’ bari’-joqli’g’i’n ani’qlaw za’ru’r. Sonnan keyin telefonlar jalg’anadi’.
Diapazonlardi’n’ jal’g’awshi’si’ «выкл» halati’na qoyi’ladi’, «режим» tutqasi’ bolsa saat mili bag’ti’ni’n’ kerisine aqi’ri’na jetkeninshe buraladi’. Korrektordi’n’ ti’g’i’ni’ burap ali’nadi’ ha’m mikroampermetr mili mexanikali’q usi’lda nolge kirgiziledi. Jumi’s waqti’nda dozimetr kiyimnin’ kisesine tag’i’p ju’riledi. Dozimetrdin’ okulyari’nan tez-tez baqlanadi, ali’ng’an nurlani’w dozasi’ shkaladan tikkeley rentgen yesabi’nda ani’qlanadi.
Dozimetrlerdin’ za’ha’rlengen jerge shi’g’i’w aldi’nan zaryadlaw maquli’raq, sebebi dozimetrler waqi’tti’n’ wo’tiwi menen wo’zinen-wo’zi zaryadsi’zlanadi’. Bul bolsa nurlani’w dozalari’n wo’lshewde qa’telikke ali’p keliwi mu’mkin. Jumi’s procesinde dozimetrlerdi jaraqatlani’wdan saqlaw lazi’m. Wolardi’ qurg’aq xanada zaryadlang’an halda saqlaw kerek.
Ximiyali’q za’ha’rleniwwoshag’i’nda za’h’arlewshi zat tu’ri ximiyali’q razvedka a’sbaplari’ PXRlar ja’rdeminde izlep tabi’ladi ha’m ani’qlanadi’. A’skeriy ximiyali’q razvedka a’sbapi’ (VPXR) ha’m ximiyali’q razvedka PXR – 54, PXR – 46 a’sbaplari’ yen’ ko’p taralg’anlari’ yesaplanadi’. Yen’ jetilisken a’sbap VPXR boli’p tabi’ladi’ (18-su’wret).
VPXR a’sbabi’ni’n’ ja’rdeminde hawadag’i’, texnika qurallari’ndag’i’ ha’m ha’r qi’yli buyi’mlardag’i’ za’h’arli zat ani’qlanadi’. A’bap qaqpaqli’ korpustan ha’m bul korpusqa jaylasqan tutqali’ nasos, indikatorli’ tu’tiksheleri bar qag’az kassetalar, tu’tinge qarsi’ filtrler, nasos kasadkasi’ni’n’ qorg’ani’w qaqpaqshalari’, elektr fonari’, i’si’tqi’sh (grelka) korpusi’ ha’m woni’n’ patronlari’nan ibarat. Bunnan ti’sqari’, a’sbap komplektine belshe, a’sbap penen islewge baylani’sli’ instrukciya yeskertkish, zamanago’y tiptegi za’ha’rleniwshi zatlardi’ ani’qlawg’a baylani’sli’ ko’rsetpe yeskertkish de kiredi. A’sbap iyinge qayi’s penen asi’lg’an halda ali’p ju’riledi. A’sbapti’n’ awi’rli’g’i’ 2,3 kg keledi.
Da’slepki nasosda tekseriletug’i’n hawa indikatorli’ wori’nlar arqali’ aydaladi’. Nasosti’n’ gellegi 1 de indikatorli’ tu’tikshelerdin’ ushlari’n qi’rqi’w ushi’n pi’shaq ha’m indikatorli’ tu’tiksheni wornati’w ushi’n uya jaylasqan. Tu’tikshelerdin’ ushlari’ gellek torecindegi yeki bati’qli’qta si’ndi’ri’ladi’. Tutqa 3-te indikatorli’ tu’tikshelerdin’ ampulalari’n si’ndi’ri’w ushi’n xizmet yetetug’i’n ampula si’ndi’rg’i’shi’ jaylasqan.
Tu’plik nasosg’a tiyisli quri’lma boli’p, tu’tindegi topi’raq u’stindegi, texnikali’q qurallardag’i’, mal-mu’liktegi, sonday-aq, topi’raq ishindegi ha’m shashi’lg’an materiallarg’a za’ha’rli zatti’ ani’qlaw ushi’n arnalg’an. Tu’plikti qosi’wshi’ halqasi’ qurali’nda tu’tin irkiw filtri bekkemlenedi.