Kirisiw. Programmalıq qurallar hám olardıń klassifikasiyası, pedagogikalıq dasturiy qurallar ham olardıń

Pedagogikalıq dástúriy qurallar hám olardıń ózgesheligi. Pedagogikalıq programmaliq qurallardı paydalanıw máqsetti anıqlawdı, oqıw materialların analizlew hám tańlaw, onı strukturalaw hám formallastırıw, pedagogikalıq stsenariya jaratıw, pedagogikalıq programmaliq qurallarda oqıw protsessin basqarıwdı u’yretiw.

Oqitiw protsessin electron qurallar ja’rdeminde qollap quwatlaw tarawindag’i sistemali izleniwler 30 jildan ko’p tariyxqa iye. Usi waqit dawaminda AQSh, Kanada, Angliya, Frantsiya, Yaponiya ha’m basqa da bir qatar ma’mleketlerde xabar ha’m telekommunikatsion texnikanin’ tu’rli tiplerine arnalg’an oqiw kompyuter sistemalari islep shig’ilg’an.

Aldin ala elektron qurallar iri sanaat karxanalarinda, a’skeriy ha’mpuxaraliq sho’lkemlerinde qollanilg’an. Shet el ma’mleketlerinde programmaliq ha’m informatsiyali programmalar qurallar islep shig’iw ushin joqari bilimli psixologlar , pedagoglar , kompyuter dizaynerleri ha’m basqa qa’nigeler alip bargan. Jetekshi karxana ha’m firmalar oqiw orinlarinda komp`yuterli oqiwsistemalarin jaratiwdin’ is ilajlarin alip barg’an ha’m usi tarawda izleniwler alip barg’an.En’ birinshi electron programmali qurallardi jaratiw ushin tikkeley das’tu’rlew texnologiyasinan paydalanilg’an. Da’sturshi spatinda ko’pshilik joqari basqish talim aliwshilari ha’m ilimiy isshiler qatnasqan.Keyinlew o’zinde univerasal ortaliqti su’wretleytug’in, olardi oqiw-qollanbali materiyallar menen toltiriw imka’nin beretug’in qatlamlar payda boldi. Qatlamlar tikkeley da’sturlewdi talap qilmasa da yaki ha’r bir oqitiwshi electron oqiw da’stu’rli quralin tayarlay alsada bunday ortaliq ken’ tarqalmadi. Elektron óqiwqurallarin islep shig’iwda ha’m paydalaniw eki tiykarg’i jo’nelis boyinsha rawajlang’an. Birinshi jo’nelis ortalig’inda tu’rli pa’nler boyinsha avtomatlastirilg’an tálim beriwsistemalari islep shig’ilip oqiw protsessine usinis etilgen. Bunday avtomtlastirilg’an talim beriw sistemasinin’ yadrosi bolip, pedagoglarg’a óz óqiw-qollanbali materiyalin u’reniwdi qa’nigelestirilgentiller yaki basqa qurallar ja’rdeminde da’sturlewge imka’nin beriwshi avtorliq sistemalar esaplanadi. Komp`yuter texnologiyasinin’ tálim beriwgeusinisqiliwdin’ ekinshi jo’nelisin tu’rli tarawlardi xabarlastiriw protsessleri menen u’zliksiz baylanisli. Usi jo’nelis quraminda o’z aldina komp`yuterli óqiw programmalar, avtomatlastirilg’an sistemalar elementleri, obektler hamprotsessler quramindag’I matematikaliq modellestiriw kiredi. Ótgen asirdin’ 80-jillarinan baslap oqitiwdi axbaratlastiriwdin’ sanaatintellekti islenbelerge tiykarlang’an intelektual óqitiwsistemalarin jaratiw ham qóllaniwmenen baylanisli bolg’antaza jo’nelis tez rawajlang’an. XX asrdin’ 80-jillarinda komp`yuterlerdin’ ken’ tarqaliwi tálim tarawinda tek g’ana taza texnikaliq emes, balkim didaktik imkaniyatlarda jaratiladi. Komp`yuterlerdin’ tiykarg’i abzallliqlari olardin’ baylanisliligi, so’ylesiwdin’ apiwayilig’i ha’m albette, grafikaliq imkaniyatlarida esaplanadi. Oqiw kompyuter sistemalarinda grafikaliq illyustratsiyalardi qóllawtek g’ana tálim aliwshilarg’a axboratti uzatiw tezligin asiriw ham oni tusiniw intensivligin asiriw imkoniyatin berip qoymastan, balkim, olarda intuitsiya, sezgirlik,obrazli fikrlesiw siyaqli qabiliyetlerin ha’m rawajlandiradi. Yad ko’lemiu’lken bólg’an elektron qurallar ha’m global telekommunikatsion ortaliqlarinin’ payda boliwi óz ishine gipertekstli, multi ha’m gipermedia texnologiyalarin, virtual sistemalarin qóllaytug’in óqiw programmaliqurallarin jaratiwg’a alip keldi. Bunday sistemalardan paydalaniw lazerli kompakt disklerde elektron dasturler, mag’liwmatnamalar, kitaplar ham basqa dereklerdi ko’lep a’detlestiriw imkaniyatinjaratadi. Sol menen birge hazirgi waqitta elektron óqiwqurallari tarawinda oqiw-qollanba islenbeleri texnologiyaliq islenbelerden keyinge qalmaqda. Bunday artda qaliwtabiyiy esaplanadi, sebebi tálim protsessinde elektron qurallar ja’rdeminde qollap–quwatlaw pa’nler arasinda integratsiyalasiwdi táminlewdi talap etadi. Usi qollanba mashqalalarin sheshiwdegi artta qaliw talimde jan’a xabar ha’m kommunikatsion texnologiyalardi qóllawdin’ potentsial ha’m real imkaniyatlari arasindag’i uzilistin’tiykarg’i sebeplerinen biri bólib esaplanadi. Tálimnin’ axbaratlastiriw zamagoy basqishinin’ tendentsiyalarinan biri bólib, elektron mag’liwmatlardi, entsiklopediyalar, tálim beriwshi dastu’rler, tálim aliwshilar bilimin avtomatikaliq tekseriw qurallari, elektron oqiwbaspasi sipatinda kóripshig’ilatug’in jeke dasturli qollanbaliq jiynaqlardag’ielektron sabaqliqlar, trenajerlar ham virtual stendler siyaqli elektron qurallardi jaratiwg’a umtiliw esaplanadi.

Mamleketimiz oqiworinlarina kiripkiyatirg’an zamonagoy komp`yuterler tiykarinda oqiw orinlarin axbaratlastiriwg’a umtiliwprotsessin tálimde elektron tálim resurslarin jaratiw ushin jol aship beredi.

Tiykarg’i elektron tálim resurslari bolg’an elektron óqiw adabiyatlari (elektron sabaqliqlari yaki óqiwqollanba) na toqtaymiz.

Elektron oqiw adabiyatlari -zamonagoy axbarat texnologiyalari tykarinda mag’liwmatlardi jiynaw, su’retlew, jan’alaw, saqlaw, bilimlerdi interaktiv usilda usinis etiwha’m tekseriw imkaniyatina iye bolg’an derekesaplanadi.

Uzliksiz tálim sistemasinda pa’n ha’m texnologiyalarnin’ rawajlang’an sayin mazmuni tez ózgeriwshi, shuqirlastirilip oqitilatug’inuliwma kasiplik ha’mqa’nigelik pa’nleri boyinsha tiykarinan elektron óqiw adebiyatlarin tayarlaw oqitiwprotsessinde jaqsi natiyje beredi.

Elektron óqiw adebiyatlari bilim aliwshilarnin’ pikirlewin ken’eytiriwge, da’stlepki bilimlerin rawajlandiriwg’a ha’m qósimsha mag’liwmatlar menen ta’minlewgejo’neltirilgen boladi.

Tálimdi kreteriya qiliwsonday elektron óqiw adebiyatlarin jaratiwdi talap qiladi olardin’bar boliwi tálim aliwshilar ha’m óqitwshilar ushin, tálim aliw ornindaham u’y sharayatinda bir tu’rde bolg’ankomp`yuterli ortaliqti taminlewdi talap etadi.

Elektron sabaqliq (ES) - kompyuter texnologiyasinatiykarlang’an oqiw usilin qollawg’a, erkin tálim aliwg’a ha’mdepa’nge baylanisli oqiw materiyallar, ilmiy mag’liwmatlardin’ ha’r ta’repleme natiyjeli ózlestiriwge arnalg’an.

Óqitiw maqsetlerine baylanisli tu’rdeelektron sabaqliqtin’to’mendegi tu’rleri bóliwi mu’mkin:

• 
  aniq bir pa’nge arnalg’an elektron sabaqliq;
  
• 
  komp`yuter óqiw xanasinan o’z aldina pa’nlerdi oqitiw ushinarnalg’an elektron sabaqliq;
  

- oqiw materiyalin aniq u’yreniwde qandayda bir pannin’o’z aldina bólimlerin (modullerin) u’yreniw ushin arnalg’an elektron sabaqliq ;

• 
  oqiw materiyali menen birge elektron trenajerlar, virtual stendler, mul`timedialar berilgen aniq bir pa’ngearnalg’an elektron sabaqliq;
  

- ayriqsha qabiliyetlerin rawajlandiriwg’a qaratilg’an elektron avtomatlastirilg’an sistemalar;

Qa’nigelikpa’nlerinen jaratilatug’in elektron sabaqliqlar tálim protsessinde to’mendegi jaqsi na’tiyjelerdi beredi:

- u’renilip atqan materiyalin da’striy oqiw adebiyatlarina qarata induktiv jandasiw, esitiw ha’m emotsional yadlarg’a tásir etiwshi jóllar menen jetkiziw arqali tu’siniwinjen’illestiredi;

- tálim aliwshilardin’ kemshiligine, tayarliq da’rejesine, intelektual imkaniyatlarina maslastiriladi;

- oqiw predmetinin’ahmiyetine diqqatti tartqan halda kop sandag’i mag’liwmatlardi ha’m tapsirmalardi ko’rip shig’iw ha’m ko’plep ameliy ma’seleler sheshiwge imkan jaratqan halda quramali esaplawlar ha’m almastiriwlar ja’rdem beredi;

- uyreniwdin h’amme basqishlari o’z-ozin tekserip ko’riw ushin ken’ imkaniyatlardi jaratadi;

- jumisti jaqsi, aniq o’zlestiriwlerge h’am oni oqitiwshig’a fayl yaki qag’azg’a shig’argan halda tapsiriw imkanin beredi;

-tajriybeli óqitiwshi wazipasin sheklenbegen tu’sindiriwlerdi , esletpelerdi, sanaqsiz takrarlawlarin using’an halda orinlaydi.

Elektron sabaqliq qa’nigelestirilgen oqiw xanalarda o’tkiziletug’in a’maliy shinig’iwlar ushin to’mendegi qolay imkaniyatlardi jaratadi:

• 
  komp`yuterliqollapdan paydalang’an halda u’lken mug’dardag’i tapsirmalardiorinlawg’a, juwaplarin ha’m olardin’ grafik ko’rinisin salistiriw ushin za’rur bólg’an waqit erkin boladi;
  

• 
  oqitiwshinin’basshi ha’m maslahatshi spatinda qatnasip kompyuter aldinda erkin jumis tu’rinde shinig’iw o’tkiziw imkanin jaratadi;
  
• 
  oqitiwshig’a komp`yuter ja’rdeminde ta’lim aliwshilar bilimin tez ha’m na’tiyjeli bahalaw imkanin beredi;
  

• 
  oqitiwshig’a teoriyaliq ha’m ameliy shinig’iwlarda ózinin’ qa’lewi boyinsha ju’da a’hmiyetli bolg’an materiyallardi jetkiziwge, ta’lim aliwshilardin’ auditoriya shinig’iwlari shen’berinen tisqari u’yreniw mu’mkin bolg’an ma’selelerdi sheshiwde erkin shug’illaniw ushin imkan beredi;
  
• 
  oqitiwshinin’ u’y tapsirmalarin, tu’rli esaplawlarin ha’m bahalaw islerin tekseriw siyaqli qiyin jumislardan azat etedi;
  
• 
  tálim aliwshilar menen tiykarinan u’y tapsirmalari ha’m tekseriw isleri bo’limine baylanisli islewdi individuallastiriwg’a imkan beradi.
  

Oqiw-metodik táminat tarawinda pedagogikaliq-dasturiy qurallar jaratiw texnologiyasin oqitiw usili óz aldina oqiwshilar ushin qiziqli sabaqliqlar ha’m oqiw qóllanbalarin, oqitiwshilar ushin bolsa metodikaliq islenbelerdi jaratiwdi maqset qilib qoyadi.

Oqiw-metodikaliq taminatoqiw da’sturleri, sabaqliqlar, oqiw ha’m metodikaliq qóllanbalardi óz ishinealadi. Bunda tiykarg’i orin sabaqliq ha’m oqiw qóllanbalarina ajratilg’an. Qalg’an oqiw-metodikaliq táminat tiykarg’i sabaqliq penen jaqinnan baylanisqan bolip, sabaqliqdag’i idealardi tu’sindiriw ha’m rawajlandiriwg’a xizmat qiliwi lazim.

O’zbekistan Respublikasinda oqiw protsessinde elektron sabaqliqlar ken’ qollanilmaqda.Oqiw-metodikaliqa’dabiyatlardin’jan’a awladin jaratiw kontseptsiyasi, programmaliq materiallardan paydalaniwdan tisqari, to’mendegi elektron oqiw-metodikaliq materiallardi islepshig’iwdi na’zarde tutadi.

• 
  elektron mag’liwmatnamalar;
  
• 
  elektron oqiw qóllanbalar;
  
• 
  elektron sabaqliqlar;
  
• 
  elektron entsiklopedialar;
  
• 
  elektron plakatlar
  
• 
  elektron laboratoriya jumislari
  

ha’m basqalar.

programmaliq táminlewtarawinda informatika oqitiwmetodikaliq ati tazaprogrammaliqzatlardi islepshig’iwdi ol yaki bul ma’lim programmaliqzatlardanpaydalaniw ma’qsetke muwapiq ekenin tiykarlap beredi. Informatika kursinin’programmaliq ta’minleniw kompyuterlerdin’bazaliq(tayanish) programmaliq táminleniwiha’m informatika kursinin’belgili bir temalarin u’yreniwge ja’rdem beretug’in pedagogikaliq programmaliqqurallar (PPQ) kompleksinen quraladi.

Bazaliq táminleniwto’mendegilerden quralg’an:

• 
  klaviatura trenajyori;
  
• 
  da’sturlew tilleri;
  
• 
  Microsoft office paketi:
  
• 
  Tekst redaktori ;
  
• 
  grafik redaktor yaki protsessor;
  
• 
  elektron kesteler;
  
• 
  mág’liwmatlar bazasin basqariw sistemalari;
  
• 
  lokal tarmaq penen islewshi programmalarha’m basqalar.
  

Pedagogikaliqprogrammaliqqurallar (PPQ) óz ishine to’mendegilerdi aladi:

• 
  oqiw óyin programmalari;
  
• 
  u’retiwshi ha’m shiniqtiriwshiprogrammalar;
  
• 
  test programmalar;
  
• 
  elektron oqiw materiallarin jaratiw ushin u’skenelik programmaliqqurallar;
  
• 
  mag‘liwmatnama sistemalari ha’m basqalar.
  

Sho’lkemlestiriwshi táminlewtarawinda informatika óqitiwmetodikaliq PPQha’m xabar texnologiyalarin óqitiwda na’tiyjeli qóllaw ma‘qsetinde, málim sho’lkemler isshileriniń iskerligin aktivlestiriwin na’zerde tutadi. Texnikaliq táminat tarawinda informatika óqitiwmetodikasinin ma’qseti to’mendegilerden:

• 
  oqiw-tarbiya protsessinde paydalanilatug’in texnikaliq qurallardi tan’lawda ekonomikaliq tiykarlaw;
  
• 
  keleshektepaydalaniw jetiskenliklerin esapqa alg’an halda informatika xanasinin’ parametrlerin, buyimlarin aniqlaw.