Kirisiw. Janiwshi gazler Jobasi

Gazlerdiń fizikaliq hám ximiyaliq korsetkishleri
Tábiy gazlardıń tiykargı fizikaliq ózgeshelikleri. Tábiy gazlardıń tiykargı fizikaliq ózgesheliklerinen kánlerdiń joybar kórsetkishlerin esaplawda, gazlardı konda mámleket standartlarına uyqas halda tayarlawda hám gaz islep shıgıw kárxanası hám de gazdı transportı menen shugıllanatugın kárxana arasındagı óz-ara esap -kitaplarda isletiledi. Eger gazdıń basımı, kólemi hám temperaturası ózgerse, onıń tiykargı fizikalıq ózgeshelikleri de ózgeriwin kóriw múmkin. Sonday eken gazdıń tiykargı fizikalıq ózgeshelikleri basım, kólem hám temperaturaga baylanıslı eken, sol sebepli de gazdıń fizikalıq ózgesheliklerin úzliksiz túrde baqlaw kerek eken.
Tábiy gazlardıń tiykargı fizikaliq ózgesheliklerine — molekulyar massası M, gazdıń tigizligi rг , gazdıń jabısqaqligi mг  , gazning kritik parametrleri (Pk , Tk), gazdiń basimi P, gazdiń temperaturasi t , gazdiń kólemi V hám gazdıń ogada qısılıwshanlıq koefficiyenti Z kiredi.
Endi tábiy gazlardıń jabısqaqlıǵı haqqında aytatin bolsaq, gazdıń jabısqaqlıǵı onıń qısıqlıǵına, molekulalardıń ortasha tezligine hám erkin háreketleniw aralıǵına baylanıslı bolib, tómendegi ańlatpa menen esaplanadı

birlikte olshenedi.

bunda; m_г -gazning jabısqaqlıǵı, r-zichlik, v - gaz molekulalarining ortasha tezligi, l -molekulalarning ortasha erkin háreketleniw aralıǵı.
Gazdıń jabısqaqlıǵı temperaturaǵa hám basımǵa tikkeley baylanıslı bolıp, eger basım oshsa gazning qısıqlıǵı da artadı, molekulalardıń ortasha erkin háreketleniw aralıǵı bolsa qisqaradı bunnan kelip shıǵıp molekulalardıń ortasha háreketleniw tezligi ózgermeytuǵınnan qaladı dewimiz múmkin. Sonday eken basım ortsa, gazdıń jabısqaqlıǵı baslanǵısh dáwirde derlik ózgermeydi, keyinirek bolsa asıp baradı. Joqarı molekulyar massaǵa iye bolǵan gazlardıń (mısalı atmosfera basımı sharayatta ) basımı azmaz kishi boladı, temperatura artpaqtası nátiyjesinde gazdıń jabısqaqlıǵı artıp baradı. Tábiy gazlardıń molekulyar salmaǵı menen jabısqaqlıq ortasındaǵı baylanıslılıqqa sol gazdıń quramında bolǵan tajavuzkor gazlardıń (mısalı, azot, vadorod sulfid, uglerod Iv oksid muǵdarı sezilerli dárejede tásir kórseter eken.

Tábiy gazdıń atmosfera basımı sharayatındaǵı jabısqaqlıǵın tómendegi ańlatpadan anıqlaw múmkin:

Bul jerde: Mg- tábiy gazdıń atmosfera basımında hám berilgen temperatura daǵı jabısqaqlıq ;  ∆M1 -tabiiy gaz quramındaǵı azotning muǵdarınıń jabısqaqlıqqa bolǵan dúzetmasi;  ∆M 2 -tábiy gaz quramındaǵı vadorod sulfid muǵdarınıń jabısqaqlıqqa bolǵan dúzetmasi, ∆M3 -tábiy gaz quramındaǵı uglerod Iv oksidiniń muǵdarınıń jabısqaqlıqqa bolǵan dúzetmasi.
Metan gaziniń jabisqaqligi basim hám temperaturaga baylanisligi

Агар газнинг бошланғич босими юқори бўлса (8 мпа дан юқори), ҳароратининг ошиши қовушқоқликнинг пасайишига ва бошланғич босим паст бўлганда ҳароратни ошиши, қовушқоқликни ҳам ортиб боришига олиб келар экан. Баъзи бир газларнинг ҳарорати ошиши билан қовушқоқлигининг ўзгариши. Шуни ҳам айтиш керакки, юқори молекуляр массага эга бўлган газларнинг (атмосфера босими шароитида) бошлангич қовушқоклиги бироз кичик бўлади, ҳарорат ошиши эса қовушқоқликнинг ортиб боришига олиб келади.