Кириш рввиПУ

Elektron kommutatorlar.
Kommutatsion elementlar kulda boshkarish uchun bevosita mexanik ta’sir kilganda elektr zanjirni uzgartirishi mumkin, avtomatik boshkarish uchun esa elektromagnit kuchlar ta’sirida.Elektromagnit kommutatorlar tez xarakatlanuvchi emas bir necha mikrosekunl.Yarim utkazgich asboblarda kurilgan elektron kommutatsion elementlar kullanilganla tez ta’sir etish moxiyati oshadi. Ushbu elektron kommutatorlar tranzis borli va diodo kalitlilar deb ataladi. Boshkaruv avtomatikasi tizimida impulsli va rakamli texnika elementi foydalanuvchi EVMda elektron kommutatorlar pereklyuchenie vazifasini bajaradi. Eng kup tarkalgani, kommutiruyuщiy element sifatida tranzistorlar foydalaniladigan elektron kurilmalar. Diodli kalitlardan farkli (ularda kirish va chiqish bevosita alokaga ega) tranzistorli kalitlar kirish zanjirini chiqish zanjiridan (boshkaruv) ajratish imkonini beradi.


16.1-rasm.Tranzistor kalit.
Eng oddiy tranzistor kalit 16.1 rasmda kursatilgan. Mexanik kalit (tumbler yoki uchirgich) kabi tranzistor kalit ikki xolatdan birida bulishi mumkin: ochik, bunda tranzistor yopik (uchirilgan), va yopik, bunda tranzistor ochik (yokilgan) buladi. Kalit uzgarishi kirish boshkaruv kuchlanish Um ta’siri ostida xosil buladi.Bunda tranzistorning yopik xolatiga kirish signalning past musbat darajasi muvofik buladi, ochik xolatiga esa – kirish signali yukori musbat darajasi. Tranzistor kalitga yuklama ikki usulda ulanadi: parallel Rn va tranzistorga parallel. Tranzistor kalit oddiy sxemasi ikkita asosiy kamchilikka ega: sigimli yuklamada ishlash jarayonida uchirishning kup ushlab kolinishi va chiqish kuchlanish yuklama karshiligi uzunligiga (kattaligiga) boglikligi. Ushbu kamchilikni bartaraf etish uchun nisbatan murakkab kurilmadan tarkibli kalitdan (kondensator boshkaruv zanjiridagi rezistorga parallel ulanadi), teskari manfiy alokali kalitdan va kalitning boshka sxemalardan foydalaniladi kalitni sxemada tranzistorni ishlashi xakida elektron texnikasi kursida kurib chikiladi.

Avtomatika tizimida bir necha axborot manbaini umumiy boshkaruv kurilmasiga ketma ket ulanish vazifasi tugiladi. Bunday vazifalarni, masalan kadamli izlovchilar va raspredelitellar (taksimlovchilar) yordamida xal etish mumkin. Ammo boshka kontaktli elektromexanik kurilmalar kabi ular past ishonchga ega vas yekni xarakatlanadi.SHuning uchun zamonaviy texnikada elektron kurilmani kullash afzalrok.Bir necha kirish liniyalaridan birini bita chiqish liniyaga adresli ulanish uchun mulьtiplepsor ishlatiladi.Teskari topshirik – bita kirish liniyasini bir necha chiqish liniyasiga ulash topshirigi – demulьtipleksor yordamida xal etiladi. Moxiyati buyicha mulьtipleksor va demulьtipleksorlar elektron kommutator xisoblanadi. Ularni bib ayrim mantikiy operatsiyani bajarishga asoslangan, shuning uchun uni mantikiy element bilan tanishgandan sung kurib chikiladi.