Кириш. Миллий уйғониш даври адабиётининг илк босқичи. Даврнинг ижтимоий-сиёсий ва адабий-маданий қиёфаси

Фаннинг даврлаштирилиши

• 1864-1929 йиллар –Миллий уйғониш даври.
• Бу давр 2 қисмга ажратиб ўрганилади:
• 1) Миллий уйғониш даври ўзбек адабиётининг илк босқичи: манбалари ва юзага келиши (XIX аср охирлари);
• 2) миллий ва ижтимоий курашлар даври: тараққиёти ва тугатилиши (XX аср биринчи чораги).
• Биринчи давр илк мустамлакачилик даври деб ҳам юритилади, Иккинчи даврни Жадидлар даври деб юритамиз. 1905 йилдан Туркистонда жадидлар фаоллашди. Бу ҳаракатнинг энг авжи 1915-1920 йиллар. 20-йиллардан кейин унинг тугатилиш даври бошланди.

Энг асосий тарихий воқеалар

• 1853 йил –Қўқон хонлигининг шимолий дарвозаси Оқмачит руслар томонидан босиб олинди;
• 1864 йил –Авлиёота, Чимкент забт этилди;
• 1865 йил –Тошкент қамал қилиниб, босиб олинди;
• 1866 йил –Хўжанд, Жиззах, Ўратепа ишғол этилди;
• 1867 йил 14 июль –Туркистон генерал губернаторлиги ташкил этилди. Биринчи ген.губернатор К.П.Кауфман б-ди;
• 1868 йил –Самарқанд руслар қўлига ўтди;
• 1873 йил –Хива хонлиги Русиянинг вассалига айлантирилди;
• 1873 йил 14 август –руслар туркманлар қароргоҳи Кўктепани қонга ботирди, 40000 одамни қиличдан ўтказилди; Шу йили Бухоро амирлиги вассалга айлантирилди

Энг асосий тарихий воқеалар

• 1876 йил –Қўқон хонлиги тугатилди, унинг ерлари Турикстон генерал губернаторилигининг мулки деб эълон қилинди;
• 1880-1898 йй. –Туркистоннинг бойликларини ташиб кетиш учун Красноводск-Тошкент темир йўли қурилди;
• 1900-1905 йй. –Тошкент-Оренбург темир йўли қурилди.
• 1884 йилдан Туркистон Россиянинг пахта базасига айлантирилди. Фарғона водийсидаги энг ҳосилдор ерларга минглаб рус муҳожирлари кўчириб келтирилди. Маҳаллий халқдан ерларини тортиб олиб, рус мужикларига берилди. Руслар ўлкада тобеъ миллатни ютиш сиёсатини олиб борди.

Миллий озодлик ҳаракатлари

• 1882 йили Наманган ва Ўшда чор маъмурларининг солиқ олишдаги ўзбошимчалигига қарши ғалаёнлар бўлиб ўтди.
• 1883 йили Чустда, 1885 йили, умуман, Фарғона водийсида халқ ҳаракатлари бошланди.
• 1892 йили Тошкентда вабо тарқалиши сабабли «Тошотар воқеаси» номи билан тарихга кирган қўзғолон бошланди.
• 1898 йилдаги Дукчи эшон воқеаси эди. Унинг ташкилотчиси ва раҳбари дин арбоби Муҳаммад Али халфа Собир ўғли (1853-1898) эди. Қўзғолон миллатнинг, унинг миллий ва диний ҳуқуқларининг чор ҳукумати томонидан камситилишига қарши кўтарилди.