Kirish Maxmud Kоshg’ariyning “Devоni lug’оt-it turk” asari – ilk turkiy yozma yodgоrlik

Bilim va boylik go‘yoki atirgul va nargis kabi

Gullamaydi gar tursalar yonma yon.

Kimdaki boylik bisyor, uning bilimi yo‘qdir,

Kimdaki bilim bo‘lsa - boyligi yo‘q hisobi.
Qadimiy turkiy she'riyatda tilga olingan ushbu muammo - bilim va boylikning bir-biriga zidligi to‘g‘risidagi tushuncha o‘sha davr uchun dolzarb ahamiyatga ega bo‘lgan. Bu masala sharhi o‘rta asrlardagi ko‘plab shoirlar, olimlar, mutafakkirlar merosida uchraydi. Ayni paytda u turkiy til va adabiyotining asoschisi - Mahmud Qoshg‘ariy asarlarida alohida o‘rin egallaydi.
Mahmud Qoshg‘ariy voqelikni jonli bo‘ yoqlarda aks ettiradi, unumli hayot kechirish, insofli bo‘lish, ilm egallash, barcha quvonchlardan bahramand bo‘lishga da'vat etadi.⁷
“Devoni lug’otit turk” asaridagi muhabbat mavzusidagi badiiyat namunalari

«Devonu lug'otit turk» adabiy qimmati yuksak bo‘lgan manbalardan

biridir. Asarda uch yuzga yaqin she’riy parcha mavjud bo‘lib, muallif ulardan
turkiy so'zlaming lug'aviy ma’nolarini arab tilida izohlash uchun foydalangan.
Mahmud Qoshg‘ariy «Devon»ning muqaddimasida bu kitobni maxsus alifbo tartibi bilan
hikmatli so‘zlar, saj’lar, maqollar, qo'shiqlar, rajaz va nasr deb atalgan
adabiy parchalar bilan bezaganini qayd etadi.
«Devon»dagi she’riy parchalaming aksariyati inson hayotining muayyan 
lavhalari tasviriga bag‘ishlangan. Ularda mehnatsevarlik, qahramonlik, ezgulik
sevgi va sadoqat ulug'lanadi. She’riy parchalar orasida badiiy jihatdan
yuksak qimmatga ega bo‘lganlari ham uchraydiki, ular olim yashagan
davrga qadar turkiy nazm ancha ravnaq topganligidan dalolat beradi.
Chunonchi:


Aqturar ko‘zum yulaq,

Tush qilur o‘rdak, yug‘aq.
Mazmuni:

Ko'zimdan oqqan yosh suvlari ko'llarga aylanmoqda,
Unga o‘rdak va suv qushlari qo'nayotir.
Ko‘rinadiki, ushbu iqtibosda odamning, aniqrog‘i, oshiqning ruhiy
holati, dil iztiroblarining mubolag'aviy tasviri yaratilgan. «Devon»da
ко‘rib o'tilganidek, muhabbat mavzuiga bag'ishlangan she’riy parchalar
mavjuddir. Ularda ba’zan sevgilining vafosizligi badiiy ifoda etilgan bo'lsa,
ba’zan hajr iztiroblarini boshidan kechirayotgan oshiqning o'tli nidolari
tasvirlanadi: