|
JAHON XO’JALIGINING GLOBALLASHUV BOSQICHLARI
Jahon iqtisodiyoti- xalqaro iqtisodiy aloqalarning o'zaro bog'langan butun tizimi majmuidir.Jahon io'jaligining shakllanishi uchun asos IV-IVIII asrlarda shakllangan. Jahon iqtisodiyoti ayniqsa 19-asrning oʻrtalaridan boshlab jadal rivojlandi. 20-asr haqiqatda jahon iqtisodiyotining shiddatli rivojlanishi va uning tarkibidagi global o'zgarishlar asriga aylandi. III asr boshidagi jahon iqtisodiyoti. To’la qonli ishlab chiqarish va kapitalni ichkilashtirish tamoyillariga asoslanadi. Mamlakat chegaralari mavjudligiga qaramay, iqtisodiy hayotni baynalmilallashtirish jahon iqtisodiyoti rivojlanishidagi eng barqaror tendentsiya hisoblanadi. U ishlab chiqarishning xalqaro kooperatsiyasining rivojlanishi natijasi va xozirgi vaqttda jahon miqyosda ishlab chiqarishning ijtimoiy xarakterining rivojlanishi sifatida qaraladi. Bu holatlar bir paytning o'zida ikki darajada sodir bo'ladi. Makroiqtisodiy darajada ko'pgina mamlakatlar va mintaqalar iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish, savdo va sarmoyaviy to'siqlarni olib tashlash, yaratish va hokazolarga intilmoqda. Mikroiqtisodiy darajada milliy korxonalar faoliyatining milliy hududlar, ichki bozor chegaralaridan tashqarida tarqalishi kuzatilmoqda. Yer yuzining alohida mintaqalaridagi shunga o'xshash hodisalar milliy xo'jaliklarning o'zaro bog'liqligi, muvofiqlashtirilgan iqtisodiy siyosat yuritilishida o'z ifodasini topadi, buning uchun maxsus milliy organlar tashkil etiladi. Integratsiya jamoalari doirasidan tashqarida xalqaro valyuta fondi, Jahon savdo tashkiloti, Jahon banki kabi tartibga solish institutlarining roli keskin oshib bormoqda.Jahon xo'jalik hayoti jarayoni bir oqim bo'yicha amalga oshiriladi, ilmiy-teinikaviy va axborot almashinuviga ta'sir qiladi, kapital va mehnat migratsiyasini kuchaytiradi. Texnologiya, buxgalteriya hisobi va audit uchun yagona standartlar statistik hisobot, ta'lim va madaniyat. Yagona qoidalar jadal joriy etilmoqda, soliq siyosati va bandlik siyosatiga qo‘yiladigan talablar birlashtirilmoqda.
Fan-texnika yutuqlari bilan xalqaro ayirboshlash bir qator shakllarda amalga oshiriladi. U ilmiy-texnikaviy axborotlar, mutaxasislar, fan sohasi xodimlari bilan ayirboshlashni, tadqiqot va yangiliklarni litsenziya asosida berishni, ilmiy-tadqiqot ishlari o‘tkazishni, umumiy fan-texnika va texnologiyani ishlab chiqarish bo‘yicha qo‘shma tadbirkorlikni o‘z ichiga olai.
Ilmiy-texnikaviy hamkorlikning muhim shakllaridan biri xalqaro injiniring hisoblanadi. Xalqaro injiniring bir davlat tomonidan boshqasiga sanoat va boshqa obyektlarni loyihalashtirish va qurish jarayoniga kerakli hisob-kitob loyihalarini berish hamda injenerlik-qurilish xizmati ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi.
Jahon infratuzilmasi. Tovarlar, ishchi kuchi, moliyaviy vositalarning milliy chegaralar orqali to‘xtovsiz o‘sib boruvchi harakati butun jahon infratuzilmasining rivojlanishi va takomillashuvini tezlashtiradi. Muhim transport tizimi (dengiz, daryo, havo, temir yo‘l transporti) bilan bir qatorda jahon iqtisodiyotining rivojlanishida axborot kommunikatsiyalar tarmog‘i tobora ko‘proq ahamiyat kasb etib boradi. Munosib umumjahon infratuzilmasi bo‘lmasa, hozirgi ishlab chiqaruvchi kuchlarning baynalminallashuvini rivojlantirib bo‘lmaydi. Bunday infratuzilmaning ayrim tarkibiy qismlari jahon savdosi vujudga kelayotgan, jahon bozori tashkil topayotgan vaqtda paydo bo‘lgan.
Hozirgi davrda birjalar, moliya markazlari, yirik sanoat va savdo birlashmalari misli ko‘rilmagan tezlik bilan operativ ma’lumotlar olishga va ularni ishlab chiqishga imkon beruvchi eng yangi texnik vositalar bilan jihozlangan. Rivojlangan mamalakatlarda keng tarmoqli axborot majmuasi tashkil topmoqda, uning ta’siri amalda iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va sohalariga yoyilmoqda.
Shu sababli turli xalqaro darajalarda maxsus «ma’lumotlar banklari» tashkil topmoqda, bular ilmiy va ishlab chiqarish maqsadlari uchun zarur axborotni qidirib topishni ancha yengillashtiradi. Jahon infratuzilmasi turli ziddiyatlarni bartaraf qilish orqali rivojlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
