Kirish I. Bob uyg‘onish davri san’ati

2.3 Venetsiya niqoblar bayrami

Venetsiyalik niqoblar tarixidagi eng muhim voqea 1436 yil bo'lib, maskarari ishlab chiqaruvchilari o'zlarining gildiyasini tashkil etishgan. O'shandan beri san'at rivojlandi va hozirgi davrga qadar yuqori darajaga ko'tarildi [1].Maskalar kundalik hayotda yuzni yashirish uchun ishlatilgan. Bu turli xil maqsadlarga xizmat qildi: ishqiy kunlardan tortib, jinoyat sodir etishgacha. Ikkinchisi, Venetsiya Respublikasi tugashidan oldin karnaval tashqarisida niqob kiyishni taqiqlashga olib keldi.Ko'p odamlar o'zlarining xotinlari bilan, chet ellik mehmonlar ham qizlar bilan birga borish uchun, hech kim hech kim bilmasligi uchun, Mashkarada (Sloveniya xari) operalarga keladi; va buning uchun ular moskvaliklar va ayollarga bir-birlarini tanimasliklari uchun g'alati avtoulovlar va ko'ylaklarni kiyib olishdi. Shunday qilib, karanavala paytida hamma mashkaralarda yuradi: mushklar, xotinlar va qizlar; va hamma, xohlagan joyda, beparvosiz sayr qilishadi; va hech kim hech kimni bilmaydi. Maskalarni taxminan ikki turga bo'lish mumkin.Italiya komedi-del-artining niqoblari variantlari (maskalar komediyasi) - XVI asr o'rtalarida paydo bo'lgan Italiya Uyg'onish davri ko'chalari teatr spektaklining o'ziga xos turi. Bularga Harlekin, Kolombina, Pedrolino, Pulsinella, Perrot, Brigella, Zanni va boshqa belgilar kiradi, ularning har biri o'ziga xos belgi, yurish uslubi va kiyinish uslubi bilan ajralib turardi.klassik niqoblar (teatr bilan bog'liq emas) Bauta, venetsiyalik ayol, Joker, mushuk, vabo shifokori va Volto. Ular qadimgi qahqaha marosimlari katta ta'sir ko'rsatgan Venetsiya karnavalining asrlar davomida rivojlanishi natijasida paydo bo'ldi.Quyida ba'zi niqoblarning qisqacha tavsifi berilgan. Bauta an'anaviy ravishda oq atlas niqob bo'lib, u uchburchaklar profilga va ko'zlar uchun chuqur teshiklarga ega [5]. U papier-mache, keramika yoki misdan qilingan [1]. Bitta versiyaga ko'ra, o'lja nomi italiyalik "bau" yoki "babau" so'zi bilan bog'liq bo'lib, bu yosh bolalarni qo'rqitgan xayoliy hayvon degan ma'noni anglatadi.Eng mashhur Venetsiyalik niqoblardan biri XVII - XVIII asrlarning boshlarida Venetsiyada paydo bo'lgan. Dastlab, to'r oq yoki Volto niqobini kiyib olgan qalpoq yoki ro'mol / yopinchiq (zendado) deb nomlangan. Keyinchalik, niqob o'zgartirildi va alohida niqob-butda ajralib turdi. Niqob tricorno (tricorno) va rang-barang kape tabarro bilan to'ldirildi, 18-asrning o'rtalaridan boshlab odamning ijtimoiy holatini yashirish uchun oddiy va qora (domino) bo'lib qoldi [6] [3].Bauta har qanday mulk va jins vakillari uchun samarali qopqoq bo'lib xizmat qildi va anonim ravishda "odamlarning oldiga" borishni yaxshi ko'radigan yuqori martabali shaxslar uchun ideal niqob deb hisoblandi. Qizig'i shundaki, uning pastki qismi odamning yuzini fosh qilmasdan eb-ichishi mumkin bo'lgan tarzda tuzilgan. Shuningdek, uning shakli tufayli odamning ovozi o'zgarib, u tanib bo'lmaydigan bo'lib qolishiga imkon beradi. Ushbu niqobning navlaridan biri Casanova sharafiga "Bauta Casanova" deb nomlanadi, u har doim uni afzal ko'rgan va klassik buttadan xo'roz shlyapa borligi bilan ajralib turadi.Qadimgi kunlarda Venedik uchun eng yomon ofatlardan biri bu shaharga bir necha bor tashrif buyurgan va juda ko'p odamning hayotiga zomin bo'lgan vabo edi. Medico della Peste niqobini odatdagi vaqtda kiyishmagan, ammo epidemiya paytida shifokorlar bemorlarni ziyorat qilishda uni kiyishgan. Uning tumshug'idagi uzun buruniga turli xil xushbo'y moylar va boshqa moddalar joylashtirilgan - ular vabo infektsiyasidan himoya qiladi deb ishonilgan. Shifokor kiyimining ustidan uzun zig'ir mato yoki mumsimon matodan tikilgan plash kiygan edi, bu uni vahshiy qushga o'xshatib qo'ydi va shovqinli qo'llarga tegmaslik uchun qo'lida maxsus tayoq ushladi. Venetsiya karnavali aslida katta tarixiy qayta qurishdir. Ushbu bayram o'zining ajoyib maskalari va liboslari bilan mashhur. Dunyodagi boshqa karnavallardan farqli o'laroq, Venetsiya liboslarining aksariyati o'tmishdagi zodagonlar va zodagonlarning kiyimlari. Kostyumlar ko'pincha juda ko'p tafsilotlar bilan bezatilgan. Ulardan ba'zilari haqiqiy san'at asarlaridir, ularni yaratish uchun ko'p vaqt va mehnat talab etiladi. Ko'plab liboslar rang yoki dizayn jihatidan bir-biriga o'xshashligini sezasiz. Bu, ayniqsa, juftlashgan kostyumlarda keng tarqalgan. Ba'zan kiyim-kechaklar bir xil oila yoki kichik do'stlar guruhi uchun bir xil uslubda yoki bir xil rangda tayyorlanadi. Mahalliy maslahat: agar siz Venetsiyalik liboslar va liboslar tarixi bilan qiziqsangiz, Santa-Krosk mintaqasidagi Palazzo Mocenigo shahriga tashrif buyurishingizni maslahat beraman. 20 ta zalda 17-18 asrlardagi Venetsiya zodagonlari hayoti va faoliyatining turli jihatlari namoyish etilgan. Shuningdek, muzeyda boy tarixiy liboslar va aksessuarlarning kolleksiyasi mavjud. Bauta - Venetsiyada eng mashhurlaridan biri. Bu yuzni to'liq yashiradigan oq niqob. Bauta jag'ning yoniga emas, iyagiga kengayadi. Shunday qilib, uning og'zi yo'qligi ma'lum bo'ldi. Ushbu xususiyat sizga niqobni olib tashlamasdan eyish va ichish imkonini beradi. Uni shlyapa va qora shlyapa (xo'roz shlyapa) bilan kiyish kerak. Bu 18-asrda jamiyatning an'anaviy niqobi edi. Ayrim siyosiy qarorlar qabul qilinishida, har bir kishi anonim tarzda harakat qilishi uchun bu maskalar ichiga kirish juda muhim edi. Bod niqobi ifoda erkinligining timsoliga aylandi. U qog'oz pulpasini qolipga bosib, uni quritishga imkon beradi. Shundan so'ng, u niqobni ehtiyotkorlik bilan kesib tashlaydi va uni bo'yash bilan bo'yash yoki kichik dekorativ tafsilotlarni qo'shish orqali bezatishni boshlaydi. Natijada, bitta niqob takrorlanmaydi, har biri o'ziga xos bo'ladi. Hammasi qo'lda amalga oshiriladi, shuning uchun nafaqat ko'p vaqt talab etiladi, eng muhimi - sizga juda qattiq qo'l kerak. Venetsiyada niqob tayyorlashning qadimiy san'atini saqlab qolish uchun Compagnia l'Arte dei Mascareri madaniy birlashmasi ikki yil oldin tashkil etilgan. Uning ba'zi a'zolari 1979 yilda Venetsiyada karnaval yana jonlantirilganidan beri niqob tayyorlashning qadimiy san'atidan foydalanib kelmoqdalar. Ushbu 40 hunarmand uchun Venetsiya karnavali yilning asosiy voqeasi! 2008 yilda La Fucina dei Miracoli metall filigri niqobini yaratgan Lucia Zerman ixtirosi asosida yangi turdagi niqobni taqdim etdi. Eskizlar hali ham qo'lda tayyorlanadi, keyin niqoblarning o'zi yuqori sifatli materiallardan (hipoalerjenik va suv o'tkazmaydigan bo'yoq; oltin yoki kumush qoplama) yasalgan, so'ngra yana haqiqiy Swarovski kristallari bilan qo'lda bezatilgan.

XULOSA

Jahon madaniyati tarixida Renessans davri mutafakkirlarining estetik qarashlari, asarlari umumsinsoniy mazmuni bilan diqqatga sazovordir. Chunki, hozirgi davr madaniyatini globallashuv jarayonida ushbu muammo dolzarb hamiyat kasb etadi.

G’arb Uyg’onish davri tasviriy san’at xususiyatlarini umuminsoniy qadriyatlar tizimidagi o’rnini belgilash jarayonida qo’yidagi ilmiy xulosaga keldik:

• 
  San’at ma’naviyat tizimida hozirgi davrda barkamol avlodni tarbiyalash vositasidir.
  
• 
  umuminsoniy jihatlari bilan G’arb Uyg’onish davri namoyondalarining
  

yuksak san’at asarlari axloq va ma’naviyatning pokligi uchun kurashadi.

• 
  Rafael va Leonardo da Vinchi asarlari hozirgi davrda estetik didni shakllantirish, inson hissiyotlarini tarbiyalash jarayonida xizmat qiladi.
  
• 
  G’arb Uyg’onish davri mashhur san’atkori Rafael va Sharqning buyuk rassomi Behzod ijodiyotida badiiy va estetik jihatlar umuminsoniy harakterga ega.
  
• 
  Rafael va Leonardo da Vinchi asarlari rangtasvir, kompozisiya jihatidan uyg’unlik kasb etadi.
  
• 
  G’arb Uyg’onish davri musavirlari asarlaridagi umuminsoniy tamoyillarni yoritish hozirgi davr madaniyati jarayonida badiiy, g’oyaviy, estetik jihatlari bilan barkamol avlodni tarbiyalashda alohida ahamiyatga sazovor.
  

Leonardoning dunyoqarashi metafizik cheklanganlikning keyingi falsafiy tizimlarga xos bo’lgan xususiyatlarini hali kasb etgan bo’lma-sada, uning asarlarida ajoyib dialektik taxminlar uchraydi. Masalan, u shuqday deb yozadi: «Har qanday oziqlanadigan narsalarning tanasi tinimsiz ula boradi va yana tinimsiz tug’ila boradi... Bir kunda qancha parchalansa, shuncha uning urnini tuldiradi, u vaqtda qancha sarflansa, shuncha tiriklik tug’iladi...»

Leonardoning imkoniyat va voqelik haqidagi, materiyaning bir holat-dan boshqa holatga utishi haqidagi mulohazalari ham stixiyali dialek-tika bilan yutrilgan: «Masalan, mo’zni olamiz va uni cheksiz bo’lib boramiz: u suvga aylandi, suvdan havoga va agar havo yana jipslashsa, yana suv to’ladi, suvdan dulga aylanadi va hokazo».

Leonardo insonparvarlik tamoyilidan kelib chiqib, insonning ta-biatdan ustunligi haqidagi g’oyani ilgari suradi. Bir tomondan, inson tabiatsiz va undan tashqarida hech narsa qila olmaydi. Masalan, u alximiklar intilgani kabi oltin yarata olmaydi, chunki oltin faqat tabiat yaratishi mumkin bo’lgan oddiy narsalarning biridir. Lekin insonning kuch-qudrati keyin boshlanadi. U oddiy tabiiy modsalardan cheksiz turdagi murakkab narsalar, predmetlar yaratadiki, ular hech qachon tabiatda bo’lmagan va bo’lmaydi ham.

Italiya tasiriy san’atida Rafael nur - soya vositasining tengi yo’q ustasi hisoblanadi. Uning rasmlari yoqimli yorug’lik porlashida hamohanglik bilan uyg’unlashtirilgan. Yorug’lik Rafael asarlarida haqqoniy tasvirni to’lqinlantiruvchi go’zallik oqimiga cho’lg’anib yo’naltirilgan yuksak orzu - g’oya rolini bajaradi.

Buyoqlar yorqinligi bilan badiiy ifodasining nur-soya vositasi juda yaqin turadi. Nur - soya yordamida voqealik hodisalarining xossalari ifodalangan. Nur - soya musavvirlikda keng qo’llanilib u rasm buyoqli yechimning ajralmas qismidir.

San’at keng ma’noli tushunchadir. Zero, san’at inson mehnati, aql-idroki, shuuri bilan yaratilgan, vujudga kelgan, ijod qilingan narsalardir. San’at inson faoliyatining ijodkorlik turini anglatib, har bir san’at asarida shaxsning o’ziga xos iste’dodi namoyon bo’ladi. Va nihoyat, san’at insonning mahorati bilan chambarchas bog’liqdir. San’at, keng ma’noda, badiiy qadriyatlar, ularni yaratish (badiiy ijod qilish) va iste’mol (badiiy idrok etish) jarayonlarini ham qamrab oladi. San’at hozirgi davrga qadar insoniyat taraqqiyoti bilan bog’liq holda rivojlanib kelgan.

San’at tarixiy taraqqiyot jarayonida hamisha ijtimoiy ehtijlarni qondirib kelgan. San’at ijtimoiy hayotning murakkab, rango-rang munosabatlari bilan aloqador bo’lib, u bir vaqtning o’zida ham mehnatning alohida turi, ham ijtimoiy ishlab chiqarishning maxsus sohasi, ham ijtimoiy ongning bir shakli, ham o’ziga xos bilim sohasi, ham ijodiy faoliyatning bir ko’rinishi sifatida amal qiladi. San’at ijtimoiy hayotning mustaqil bir sohasi bo’lib, o’ziga xos qonuniyatlari vazifalariga ko’ra u alohida jamiyat birligini ifodalaydi. San’at jamiyatning barcha tomonlariga ta’sir o’tkazadi, ijtimoiy ongning barcha shakllari bilan aloqaga kirishadi, hayotning turli jabhalarida odamlar faoliyat olib borishlarini rag’batlantiradi.

San’at bilan ijtimoiy hayotni bog’lab turadigan juda ko’p vositachi halqlar mavjud. Har qanday badiiy hodisa-muayyan asar, uslubiy yo’nalish bo’lsin, ular vujudga kelishi va rivojlanishida diniy, ahloqiy amallarning ta’sir kuchi darajasi bilan belgilanadilar, baholanadilar, o’lchanadilar.

San’at taraqqiyotining nisbiy mustaqilligi shu bilan izohlanadiki, jamiyat badiiy ravnaqining darajasi hamma vaqt ham uning iqtisodiy taraqqiyoti darajasiga mos kelavermaydi. San’atning taraqqiyoti yoki tanazzuli, uning u yoki bu turi, ko’rinishining yorqin ifoda topishi aniq ijtimoiy munosabatlar tabiatiga, muayyan guruhiy kuchlar nisbatiga, mafkuraviy hayot xususiyatlariga, jamiyatda shaxs egallab turgan maqomiga, albatta, bog’liqdir. Masalan, qadimgi dunyo san’atining ravnaqi bir qator shart-sharoitlar va omillarning bir-biriga mos kelishi va o’ta qulay vaziyatning vujudga kelishi orqasida qaror topdi. San’atning jamiyat hayotida nisbiy mustaqil amal qilishi vorisiylik qonuniyatining namoyon bo’lishi bilan ham bog’liq. Vorisiylik faqat san’atga xos bulgan hodisa emas. U ijtimoiy ongning hamma shakllariga taalluqlidir. Vorisiylik jamiyat moddiy asosi bilan bog’liq bo’lgan siyosiy va huquqiy ong sohalarida ko’proq namoyon bo’ladi.

Biz ko’rib chiqqan G’arb Uyg’onish davri tasviriy san’atning namoyandalarining asarlari asl san’at namunalari sifatida umuminsoniy qadriyatlar tizimida muayyan o’rin egallab, jamiyatni yuksaltirishga hizmat qiladi.

Bu asarlarni o’rganish ulardan bebaho meros sifatida foydalanish, qadriyat sifatida munosabat qilish, amalda qullash hozirgi davr ma’naviy va ma’rifiy vazifalardan hisoblanadi. Ushbu vazifani Prezident Islom Karimov o’zlarining «Istiqlol va ma’naviyat» asarida qayd qilib «Komil insonni tarbiyalashda san’at va adabiyot asarlarining o’rni beqiyos»ligini ta’kidlagan.

G’arb san’ati to’g’risidagi kitoblarni o’zbek tiliga tarjima qilish dolzrab masalalardan hisoblanadi.

FOYDALANILGANADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   AbdullaevN.U. “San’attarixi” Toshkent, O’qituvchi2001.
   
2. 
   Abdullaev N.U. “San’at tarixi” Toshkent, Elektron o’quv qo’llanma 2004.
   
3. 
   Xasanov R. Tasviriy san’at asoslari. G’.G’ulom nomidagi nashriyot matbaa-ijodiy uyi. Toshkent 2009
   
4. 
   Apuxtin O.K. «Tasviriy san'at asoslari» Toshkent O'qituvchi 1967yil
   
5. 
   Abdullaev N «San'at tarixi» 1-2-tom. Tshkent 1972 y.
   
6. 
   Vernisaj 1977y. Obzor xudojestvennoy jizni Uzbekistna albom Tashkent 1980yil.
   
7. 
   San'atshunoslik nihllari. (maqlalar to'plami) Toshkent san'atshunoslik instituti 1995yil.
   

8. «San'at jurnali» O'zbekiston badiiy akademiyasi nashri Toshkent 2006 yil 4,2,6 sonlari.

9. 
   Maxmudov T, Olimov Ya «O'zbekiston san'atida inson omili» Adabiyot va san'at nashriyoti T-1997yil.
   
10. 
    Majidov J «Tasviriy san'atdan sinfdan tashqari ishlar» metodik qo'llanma. Toshkent o'qituvchi nashriyoti 1983yil
    
11. 
    L.Remnel, G.Pugachenkova O'zbekiston tasviriy san'ati Toshkent 1985 12..Xasanov R, Jilstva A. Uchinchi sinfda tasviriy san'at darslarida
    

foydalanishga oid metodik ko'rsatmalar. Toshkent O'qituvchi 1976yil.

13.Molodbie xudojniki Uzbekistana Albom Tashkent 1977yil.

14.Krukovskaya S.M V mire sokrovish. Izd. Gafura

15. www. TDPU.uz

16.www. pedagog.uz

17.www. Ziyonet.uz

1

2

3