Kirish I bob. Antropologiya tushunchasi va uning qo’llanilishi

II BOB. SO'G'D VOHASI ANTROPOLOGIYASINING ILMIY O'RGANILISHI
2.1. So'g'd vohasi qadimgi aholisi
So‘g ‘dning qadimgi aholisi. So‘g‘d Markaziy Osiyoning Zarafshon va Qashqadaryo havzalarida tarkib topgan tanxiy-madaniy sivilizatsiya markazlaridan biri boiib, tarixiy manbalarda miloddan avvalgi I mingyillikning birinchi yarmidan tilga olinadi. Arxeologik izlanishlar natijalariga ko'ra, bu mintaqa aliolisi qadimdan sug'orma dehqonchilik, ko'p tarmoqli hunarmandchilik va chorvachilik bilan shug ullamb kelganlar. Yozma manbalarga qaraganda, ulaming o‘troq aholisi sog‘diy tilda sozlashganlar. Antropologik tip jihatidan uning o‘troq aholisi dolixokefal yevropeoidlar bo lgan. Ammo So‘g ‘dning qadimgi chorvador aholisi irqiy jihatdan har xildir. Chorvador aholining mozorqo‘rg'otilari asosan Buxoro vohasida ko'proq o'rganilgan. Masalan, miloddan avvalgi V-III asrlarga tegishli Qalqonsoy mozor-qo'rg onlandan topilgan xronologik materiallar 5 ta antropologik tiplarga boiinadi. Ular yevropeoid va mongoloid irqlarining turli variantlarini tashkil etadi.⁹ Miloddan avvalgi II—I asrlarga oid Lavandok qabristoni esa yevropeoidlar tipini beradi. Chorvador qabilalaming milodiy davming boshlariga tegishli Hazora va Qiziltepa yodgorliklari aralash xronologik material beradi. Milodiy III-IV asrlarga oid Qizilqir mozorlaridan 0 ‘rta Osiyo ikki daryo oralig‘i tipining braxikefal bosh suyaklari va m o'g‘ul tip aralashmali Sharqiy 0 ‘rtayer dengizi tipiga duch kelinadi. Panjikent atrofidan, yuqori Zarafshondan esa milodiy I mingyillikning birinchi yarmiga tegishli 0 ‘rta Osiyo ikki daryo oralig'i tipining braxikran yevropeoid varianti topildi. Ular o‘zlarining irqiy belgilariga ko‘ra, 0 ‘rta Osiyo ikki daryo oralig'i tipining braxikefal yevropeoid tipini tashkil etishi aniqlandi. Hozirgi kunda Buxoro vohasining Konimex choilaridan 800 dan ortiq mozor-qo‘ig‘onlar topib o‘rganilgan. Ular yorma lahadli, xum go‘rlar va krematsiyali (kuydirilgan) mozorlardan iborat boiib, xumlarga solib ko‘milgan mozorlardan milodiy III-IV asrlarga oid sopol idishlar uchraydi. Ulaming xronologik materiallari bir tipli bo‘lmay, balki ular orasida mahalliy saklaiga xos dolixokefal andronovo tipining mo‘g‘ul qiyofa odamlari bilan qorishgan braxikefal yevropeoidlar va ulardan tarkib topgan O‘rta Osiyo ikki daryo oralig‘i tipi vakillari mavjud edi. 101 Afrosiyob qadimgi shahar xarobasidan topilgan (miloddan avvalgi V asrga oid) kalla suyaklari mavjud.¹⁰ Ular dolixokefal yevropeoidlar boiib, ulaming ildizlari bronza davrining Zamonbobo, Mo‘minobod, Chakka materiallariga genetik jihatdan o‘xshab ketadi. Miloddan avvalgi III—II asrlarga tegishli kalla suyaklar Yerqo‘ig‘ondan hamda milodiy II-IV asrlaiga tegishli kalla suyaklar Urgut tumanidan topib oiganilgan. Ulaming xronologik sana oraligi katta boiishiga qaramay, ular braxikefallashish jarayonining sekin-asta davom etayotganligidan guvohlik beradi. Milodiy IV-V asrlarga kelib, So‘g‘d aholisinmg aksariyat ko‘pchiligi braxikefal yevropeoidlashgan edi. So'g'dda miloddan avvalgi II—I asrlarga tegishli bir guruh bosh suyaklar borki, ular Shimoliy Baqtriyaning kushon urugiariga tegishli chorvador aholisini eslatadi. Yuechji qabilalari asosan braxikefal yevropeoidlar boiib, ular Baqtriyaga So‘g d orqali oiganligi tufavli ulaming xronologik izlari So‘g‘dda ham uchrashi bejiz emas. Kushonlar davri So g"dining oiroq aholisi awalgidek Sharqiy O‘rta yer dengizi tipida edi So‘g‘dnmg mahalliy chorvador aliolisi ham ulardan farq qilmas edi.¹¹ Ammo Buxoro vohasi chorvador qabilalari (miloddan avvalgi V-III asrlar) tipida mo‘g‘ul qiyofa irqiy belgilar xuddi Shimoli-Sharqiy Orolbo‘yi aholisidagiidek kuchli edi. Shu holat Orolbo‘yi usunlarida, Tyanshan, Yettisuv aholisida ham kuzatiladi. ¹²Demak, xulosa qilish mumkinki, Markaziy Osiyoning g'arbiy mintaqalari orqali mo‘g‘ul qiyofa tiplaming Buxoro vohasiga kirib kelishi yuz bergan.