Kirish. I bob. Adabiyotlar sharhi II bob. Ekologik muhit monitoring

3.2.Ekologik auditorlik tashkilotlari
Ekologik auditorlik tashkilotlari va ekologik auditorlarning reyestrlari Davlat ekologiya qoʻmitasining rasmiy veb-saytida joylashtiriladi.
Shuningdek Qonun bilan ekologik auditorlik tashkilotlari, ekologik auditorlar, ekologik audit buyurtmachilari va sub’yektlarining huquq va majburiyatlari, ekologik auditorlik tashkilotining javobgarligi, ekologik audit oʻtkazish chogʻidagi cheklovlar va boshqalar belgilandi.
Soʻnggi yillarda mamlakatimizda ekotizimlar va atrof-muhitning tabiiy holatini saqlash, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va uni qayta tiklash ishlari izchillik bilan davom ettirilmoqda. Bularning barchasi, albatta, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot, jumladan, ekologik barqarorlikni taʼminlash, aholi salomatligini mustahkamlash, sohaga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish imkoniyatlarini kengaytirmoqda.Bugungi kunda mazkur sohadagi munosabatlarning huquqiy asoslari takomillashtirilib xalqaro standartlar asosida yangi qonunlar ishlab chiqilmoqda. Joriy yilning 15-mart kuni davlatimiz rahbari tomonidan tomonidan imzolangan “Ekologik audit toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasining Qonuni ana shunday huquqiy asoslardan biri boʻldi.Ushbu hujjatga muvofiq, ekologik audit ekologik auditorlik tashkiloti va ekologik audit buyurtmachisi oʻrtasida tuziladigan, ekologik audit oʻtkazish muddatlari va boshqa shartlari belgilanadigan shartnoma asosida oʻtkaziladi. Ekologik audit subyektining faoliyati tegishli normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiq boʻlgan taqdirda, Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qoʻmitasi tomonidan bir yil davomida tekshirilmaydi. Bu esa, ekologik audit xulosasiga ega boʻlgan tadbirkorlarga qulaylik yaratadi.Ekologik audit ixtiyoriy yoki majburiy shaklda oʻtkazilishi mumkin. Atrof-muhitga taʼsir koʻrsatish xavfi kam boʻlgan yoki unchalik kam boʻlmagan ekologik audit subyektlarining faoliyatiga nisbatan ekologik audit ixtiyoriy tartibda oʻtkaziladi.Qonunga koʻra, ekologik auditorlik tashkilotlari oʻz faoliyatini amalga oshirish chogʻida mustaqil hisoblanadi. Ekologik audit oʻtkazish yakunlari boʻyicha ekologik audit xulosasi maxfiy hujjat boʻlib, ekologik audit buyurtmachisining roziligisiz oshkor qilinishiga yoʻl qoʻyilmaydi.Qonun ekologik auditorlik faoliyatni tartibga solish boʻyicha xalqaro tajribani inobatga olgan holda ishlab chiqilgan. Xususan, bir qator xorijiy davlatlarda (Germaniya, Avstriya, Ispaniya, Niderlandiya, Kanada, Janubiy Koreya, Ukraina, Estoniya, Tojikiston, Qozogʻiston, Qirgʻiziston va boshqalar) ekologik audit masalalari maxsus qonunlar bilan tartibga solingan.Bir soʻz bilan aytganda, ekologik audit atrof-muhitga taʼsir koʻrsatuvchi xoʻjalik yurituvchi subyektlar siyosatining ajralmas qismi boʻlib, oʻzini-oʻzi boshqarishining muhim elementi hisoblanadi. Ekologik audit institutining ustuvor tatbiq etilishi esa tabiat musaffoligi yoʻlida xizmat qiladi.
1.Dunyoning ko'p davlatlaridagi atrof tabiiy muxitning jadal sur`atlarda ifloslanishi va bu ifloslanishlarning havo orqali yer usti va ost suvlari tuproqdagi migratsion jarayonlar orqali transchegaraviy tarqalishi ekologik nazorat va monitoringni kontnental va global (umumplanetar darajada tashkil etsh exti¸jini keltirib chiqardi.)
Masalan, eramizdan avvalgi VIII asrdagi muzliklardagi kremiyning miqdori 1996 yildagiga nisbatan 500 marta kam bo’lgan. AQShda 1950 yildan 1970 yil ichida kislotali ¸mqirlardagi RN miqdori 4.6-dan 4.1-6.5 gacha o'zgartiriladi.
1972 yildagi Stokgolmdagi BMTning atrof muxit bo’yicha o’tkazilgan konferensiya ekologik monitoringning (EM) global tizimi tuzilishining asosiy tamoyillarin ma`qullagan va uning qarorlari asosida BMTning atrof muxit bo’yicha dasturi YuNEP yaratilgan. Bu dasturda BMTning Bosh assambliyasi xozirgi muxitni saqlash va yaxshilashning tezkor va samarali chora tadbirlarining zarurligi tan olingan YuNEP Kengashi o’zining 1973 yildagi birinchi majlisida biosfera
Resurslarini muxofaza qilish va kishilar hamda ekotizimlarining farovonligi bo’yicha kompleks samarali tadbirlarni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan blimlarini chuqurlashtirish maqsadida turli mutaxassisliklar olimlarni yordamida tabiiy va inson tomonidan yaratilgan ekotizimlarni o’rganishni ta`minlash haqidagi rejalarni e`lon qildi.
1973-74 yillarda BMT YuNEPning ATMGMT atrof muqit monitoringlari bo’yicha Dasturini ma`qulladi.
Atmosferaning global degrdasiyasi va uning iqlimiga ta`sirini baholash.
Ifloslantiruvchi larning royxatini aniqlash.
Biosferani ifloslantiruvchilarini miqdorini va tarqalishini baholash (ayniqsa inson va xayvonlarning ozuqa zanjirini ifloslantiruvchilar).
Xalqaro masshtabdagi noxush ofatlarni oldini olish tizimini yaratish va takomillashtirish.
Kishilarni salomatligin, farovon xayotini xavfsizligini xozirda va kelajakda, atrof t'abiiy muxitni aqlli boshqarish uchun axborot tayorlash.
Fon monitoringi bo’yicha tavsiyalarni ishlab chiqish.
Monito'ring tizximlar sxemalarini takomillashtirish.
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan dolzarb muammolarni vujudga kelishini baxolash (Afrika , Osiyo, Rossiya) .
Yer usti ekotizimlarining atrof muxitni ifloslanishiga bo’lgan reaksiyasini baholash ATMGMTning pirovard maqsadlari quyidagilar xisoblanadi.
Ifloslantiruvchilarni atrof muxitga tashlanish ularni fazoda tarqalish va vaqtini darajasini o'rnatish.
Tashlanayotgan ifloslantiruvchi va zararli maxsulotlarning oqimini tezligini va aylanish miqdorlarini aniqlash;
Davlatlar o’rtasida na`muna olish va taxlillarni qiyoslash va monitoringini tashkil etishda o’zaro tajriba almashishni ta`minlaydi;
Ifloslantiruvchilarga karshi kurashni boshqarish bo’yicha. global va mintaqaviy masshtabdagi qarorlarni qabul qilish uchun axborotlar bilan ta`minlash;
Atrof muxitni muxofaza qilish soxasida standartlashtirish tizimiyai yaratish;
Xalqaro masshtabda bu standartlar standartlash bo’yicha xalqaro tashkilot (1SO) tomonidan ishlab chiqarilgan: 1SO 9000 guruxi atrof muxigni cifatini boshqarish bo’yicha, 1SO 14000 guruxi atrof muxitni xolati bo’yicha xalqaro standartlar tizimini yaratish ishlarini olib boradi.
1990y.da Xarbiy sputnik jarayonlaridan foydalanib (Rossiya, AQSh, Xitoy, Ukraina, Qozog’iston, Litva) "Global EM" Xalkaro loyixasi ishlab chiqiqaradi. 1992y.da Rio-de -Janeyro (Braziliya)da BMT nint "Atrof muxit va rivojlanish konferensiyasi bo’lib o’tdi. 1993 - 95 yillar YuNEP tomonidan dunyo okeanlarini va dengizlarini dengiz kemalaridan tushadigan ifloslantirishlarni oldini olish bo’yicha xalqaro konvensiya dasturi amalga oshirildi.
2) Xozir O'zbekiston Davlat Tabiatni muxofaza qilish qo’mitasi taxliliy nazorat Davlat inspeksiyasi (ANID1-1) Respublika bo’yicha xavo muxiti, tuproq va ochiq suv xavzalari monitoringi yagona sxemasini yaratish bo’yicha ishlarni davom ettirmoqda. ANIDIniig asosiy maqsadi ifloslantiruchi manbaalarining monitoringi Dasturini (IMM) amalga oshirish, tashkil etish va olib borishga, O'zbekistok Respubl.iklsi xududida tuproq, oqava va ichimlik suvlari va sanoat chiqindilari xolatini nazorat qilishga qaratilgan. IMM dasturiga kiritilgan barcha viloyatlar bo’yicha atrof muxitni ifloslantiruvchi manbaalarning ro’yxatini aniqlashtirish muntazam ravishda olib borilmoqda.
IMM dasturiga binoan Respublikadagi asosiy atrof muxitni ifloslantiruvchi manbaalar - korxonalarning ish faoliyati muntazam ravishda kuzatib boriladi. Masalan, . Angren GRES, Tosh G'RES, Oxangaronsement, Quvasoysement zavodlari, Toshkent shaxri va Respublika viloyatlaridagi tozalash inshootlari va boshqalar.
Xozir Respubl.ikada yuzaga kelgan ekologik monitoring tuzilishi ularning ikki yonalishi boyycha tashkil topgan: Tabiiy atrof muxitning sifat xolatini kuzatshi:, uning sifatiga antropogen ta`sir ostida sodir bolishi mumkin bo’lgan ozgarishlarni istiqbolli tarzda kompleks baxolash; T'abiat muxitlar bo’yicha ifloslantiruvchi manbalarini hisobga olish.
Ekologik monitoringning amaldagi tuzilishi sifat darajasi bilan farq qiladi va turli maksadlar uchun toplanadi. ANIDI yuzaga kelgan axborot tizimini qayta tashkil qilish va takomillashtirish uchun aloqador vazirliklarva idoralar bilan xamkorlikda, tabiiy - muxit va uni ifloslantirish manbalarining xolatinn yagona davlat monitoring tizimini shakllantiradi
Mana shu maqsadlarda "Tabiiy atrof - muxitning davlat monitoringi tog'risida" nizom ishlab chiqilgan, ushbu nizom atrof tabiiy muxitning ifloslantirish holati va manbaal.ari monitoringini ama1lga oshirish bo’yicha vazirliklar va yadoralar faoliyatlarini muvofiqlashtirishni belgilab beradi.
Mazkur nizom O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 03.04.2002 yil 111-sonli qarori bilan tasdiklangan. Ko’rsatilgan qarorlarni amalga oshirish maqsadida Davlat tabiat qo’mitasiga aloqador vazirliklar va tashkilotlar bilan birgalikda atrof -muxitning xolati to'g'risida davlat monitoringi va ma`lumotlar axborot bankining yagona tarmog'i yaratilgan.
Bu tarmoq tizim ma`lumotlarni boshkarish umummilliy tuzilmagi va atrof muxit soxasidagi ma`lumotlar uyg'unligi va yakdil/iggini ta`minlovchi mexanizmi bo’ladi. Bu qaror qabul qiluvchi shaxslar va boshqa ma`sul xodimlar optimal qaror qabul qilish uchun aniq axborot olishlarida kafolat bo’lib xizmat qiladi. Bunday tizimning elementlaridan biri O’zbekiston Respublikasi uchun atrof- muxit sifati indikatorini ishlab chiqarish xisoblanadi. Bu indikatorlar 5-10 yillik kuzatishlar natijasida erishilgan ko’rsatkichlar asosida ishlab chiqiladi.
O'zbekistonda tabiiy atrof -muxit xolatining monitoringi uchun ekologik indikatorlar loyixasi BMT Taraqqiyot dasturi (BMTTD) tomonidan. Qo’llab-quvvatlagan, atrof - muhitni muxofaza qilish bo’yicha Uzbekiston Respublikasi xukumati "Atrof -muxit" Dasturining komponenti xisoblanadi.
Loyixaning maqsadi - atrof muxitni muqofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va tabiatni muxofaza qil ish tadbirlarini bajarish soxasida asoslangan boshkaruv qarorlarini qabul qilish uchun O'zbekistonda atrof - muxit xolatining monitoring tizimini takomillashtirishdan iborat.


XULOSA.
Xulosa qilib aytganda pedagogik texnologiya jarayonida o’qituvchi rahbarligida o’quvchi mustaqil ravishda bilim oladi, o’rganadi, o’zlashtiradi.
Bu faoliyatni amalga oshirish uni tashkil qilish, olib borish, takomillashtirish, tahlil qilish, tadqiq qilish, qiyoslash, umumlashtirish, xulosa chiqarish, boshqarish, nazorat, baholash kabi jarayonlarni o’z ichiga oladi.
Pedagogika fani tarixidan ko’rinib turibdiki o’qitish va kadrlar tayyorlashning yanada mukammal metodlarini va usullarini izlash doimiy davom etib kelgan.
O’qitish - bu jamiyat taraqqiyoti uchun samarali pedagogning faoliyati yakunlanishi bilan darhol ko’rinmasa ham har qanday boshqa faoliyat kabi ishlab chiqarish faoliyatidir.
Jamiyat tarixida iqtisodiy davrlar faqatgina nimalar ishlab chiqarilishi, kim tomonidan qancha ishlab chiqarilishi, mehnatning qaysi vositalari bilan ishlab chiqarilishiga qarab farq qilmaydi.
Ana shu nuqtai nazardan biz ijtimoiy tarixda mavjud bo’lgan “pedagogik rivojlanish davr” larni ko’rib chiqamiz.
I. Individual pedagog, qo’l bilan ishlaydigan pedagogning pedagogik faoliyati davri (qadimgi davrlardan boshlab XVII asrgacha);
II. Yozuv kitobi davri (XVII asrdan hozirgi davrgacha);
III. Audiovizual vositalar davri (XX asrning 50 yillari);
IV. O’qitishni boshqarishni avtomatlashtirish oddiy vositalari davri (XX asrning 70 yillari);
V. Zamonaviy hisoblash mashinalari asosida ta’limni boshqarishni avtomatlashtirishda adaptiv vositalar davri (XX asr oxiri komp’yuterda o’qitish).
Dastlab XX asrning 20 yillarida “Pedagogik texnologiya” termini birinchi bor pedagogika bo’yicha asrlarda tilga olingan. Shu vaqtning o’zida yana bir boshqa – “pedagogik texnika” termini ham tarqaldi. U pedagogik entsiklopediyada 30 yillarda o’quv mashg’ulotlarini aniq va samarali tashkil etishga qaratilgan uslublar va vositalar sifatida ifodalangan.
Bu tushuncha 1940 yillardan 50-yillar o’rtasigacha “ta’lim texnologiyasi” deb qo’llanilib, o’quv jarayonida audiovizual texnika vositalaridan foydalanishni ifoda qilgan.
60- yillar o’rtalarida bu tushunchaning mazmuni chet ellarda pedagogik nashrlarda va xalqaro konferensiyalarda keng muhokama etildi, natijada ushbu sohada turli mamlakatlarda (AQSH, Angliya, Yaponiya, Frantsiya, Italiya, Vengriya) uni talqin qilishning ikki yo’nalishi belgilandi.