Kirish I. Asosiy qism

9

. Sulfolash reaksiyasi. Fenolga sulfat kislota bilan ta’sir etish natijasida reaksiya sharoitiga qarab o- yoki n-fenolsulfokislota hosil bo’ladi:


1

0. Kislota yoki asos katalizatorligida fenol aldegidlar bilan birikish reaksiyasiga kirishadi. Agar fenolga chumoli aldegidi bilan ta’sir etilsa dastlab o- va n-fenolspirtlar aralashmasi hosil bo’ladi.

Bu fenol spirtlar past haroratda suvda eriydigan, chiziqli tuzilishga ega polimer hosil qiladilar. Bu polimerlarni novolaklar deb ataladi. Fenol miqdori ko‘p bo`lsa, novolak smolasi hosil bo‘ladi:


novolak
Formaldegid miqdori ko‘p bo’lsa, rezol smolasini hosil qiladi:

Polikondensatlanish jarayoni qizdirish bilan davom ettirilsa, rezol molekulalari kondensatlanadi va qattiq polimer — rezit hosil bo’ladi.

Fenollar aromatik aldegidlar bilan trifenilmetan hosilalarni hosil qiladilar. Bu guruh birikmalaridan asosida muhim bo’yoqlar olinadi:

n,n’- dioksitrifenilmetan

11. Fenolning allil efirlari qizdirilganda guruhlanish sodir bo’ladi (Klyayzen reaksiyasi).

Fenolning murakkab efirlari AlCl₃ ishtirokida aromatik oksiketonlarga qayta guruhlanadilar. Harorat oshirilishi o-oksiketonni hosil bo’lishini ortiradi (Friz reaksiyasi).

12. Fenol oksidlovchilar ta’sirida oson oksidlanib turli birikmalarni hosil qilishi mumkin. Fenolni vodorod peroksid bilan oksidlanganda oz miqdorda ikki atomli fenol – perekatexin hosil bo’ladi:

F

enolni xrom aralashmasi bilan oksidlanganda esa parabenzoxinon hosil bo’ladi.
13. Fenolga katalizatorlar ishtirokida vodorod ta’siridan siklo-geksanol hosil bo’ladi:

Siklogeksanol kapron, neylon kabi su’niy tollalar ishlab chiqarishda asosiy xom ashyolardan biri bo’lib xizmat qiladi.