Kirish. Fanning maqsad va vazifalari. Navoiy hayoti va ijodiy faoliyati

3. Xamsachilik yaqin va O‘rta Sharq xalqlari klassik adabiyotida uzoq va murakkab tarixga ega bo‘lgan adabiy an`anadir. Xamsachilik an`anasi XV asrga kelib ancha keng tus oldi. Faqat uch shoirgina ulug‘ xamsanavis bo‘lib, Nizomiy qatoridan o‘rin olishga muyassar bo‘ldi, uning asari bilan bellasha oladigan “Xamsa” yaratdilar. Bular ulug‘ hind shoiri Xisrav Dehlaviy (1253-1325), ulug‘ fors-tojik shoiri Abdurahmon Jomiy (1414-1492) va ulug‘ o‘zbek shoiri Alisher Navoiydir.

Alisher Navoiy – «Xamsa»ni yozishga kirishganda 42 yoshda bo‘lib, ayni ijodiy kuchga to‘lgan, hayot tajribalariga ega bo‘lgan mashhur shoir, el e`tiborni qozongan buyuk olim va davlat arbobi edi.

Zamondosh shoirimiz A.Oripov Navoiy shuhrati haqida “O‘zbekiston” she`riida quydagi misralarni bitgan edi:

Ko‘p jahongir ko‘rgan bu dunyoni,

Hammasiga guvoh – yer osti.

Lekin, do‘stlar, she`r ahli oro,

Jahongiri kam bo‘lar, rosti.

Besh asrkim, nazmiy saroyni,

Titriratadi zanjirband bir she`r,

Temur tig‘i yetmagan joyni,

Qalam bilan oldi Alisher.

Ha haqiqatan ham, jahongir Temur tig‘i etmagan joylarni Navoiy o‘zining qalami ila zabt etdi.

Navoiy «Xamsa»si bir-biridan mazmundor, biri ikkinchisining takrori bo‘lmagan, biroq bir-biri bilan ipga terilgan injulardek bog‘langan «Hayratul-abror» (Yaxshilar hayrati), «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sab`ai sayyor» (Yetti sayyora) va «Saddi Iskandariy» (Iskandar devori) dostonlarini o‘z ichiga oladi.