|
XULOSA VA TAKLIFLAR
O’tkazilgan tadqiqot hozirda mavjud erkin iqtisodiy hududlar faoliyatini mukammallashtirish va yangilarini tashkil etish zarurati haqida quyidagi bir qancha xulosalarni qilish imkonini berdi.
Shu bilan birga bir nechta masalalarning yechimi O’zbekiston Respublikasi hududidagi EIHlarning rivojlanish tendensiyalarini yaxshilash imkonini beradi:
Hozirda mavjud qonunchilikka asosan, Direksiya tomonidan investorlarni izlash va jalb qilish funksiyasini mustaqil amalga oshirish yo’lga qo’yilmagan. Janubiy Koreya EIHlari faoliyati tajribasi shuni ko’rsatadiki, EIHlarning samarali rivojlanishi uchun EIH rahbariyatida investorlarni izlash, jalb qilish va ular uchun qulay investitsion iqlim yaratishda nisbatan mustaqil faoliyat yuritish imkoni mavjud bo’lishi lozim. Janubiy Koreyada maxsus iqtisodiy hududlar tizimi ham makroiqtisodiy darajada, ham hududlar ichida samarali boshqariladi. Hududlarning administrative tuzilmalari bir biridan farq qilishiga qaramay ularni asosiy prinsip birlashtirib turadi, investorlar uchun barcha instrumentlarni ishlatgan holda tashkiliy masalalarni tez va qulay holatda hal etish.
Investorlarning yetarlicha ma’lumotlar olmasligi, EIHlar kuchsiz reklama faoliyati. Masalan, “Jizzax” MIH ochilganiga bir necha yil bo’ldi, ammo hozirgacha MIH rasmiy sayti yaratilmagan. MIHga investitsiya jalb qilish uchun investorlarga konsultatsiya qilish va ma’lumot xizmatini rivojlantirish, O’zbekistonda amalga oshirilayotgan investitsion loyihalar va dasturlar marketingi bilan shug’illanish, xorijiy mamlakatlarda o’zbek bozoriga kirish istagida bo’lgan investorlarga xizmat ko’rsatuvchi ma’lumotlar idoralarini shakllantirish va rivojlantirish, investitsion loyihalar bo’yicha ma’lumotlar bazasini shakllantirish va investitsiya kiritish shartlari bo’yicha materiallar tayyorlash, O’zbekiston Respublikasini xorijiy investitsiyalar kirishiga qiziqish bildiruvchi davlat sifatida ko’rsatuvchi maxsus ma’lumotlar jurnalini bos etish.
Kredit olishning qiyinligi, EIHlar rivojlanishi uchun maxsus kredit liniyalari va banklarning yo’qligi, kreditlashning chegaralanganligi, banklar tomonidan o’rnatilgan yuqori foiz stavkalari, va natijada kerakli miqdordagi kreditni olish imkonining mavjud emasligi.
Kamchiliklar qatoriga EIHlar faoliyatidan xizmat ko’rsatish sohasining tushib qolayotganini kiritishimiz mumkin, zero jahonda xizmat ko’rsatish eng tez rivojlanayotgan sohalardan hisoblanadi. EIH faoliyatini tartibga soluvchi O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga asosan soliq imtiyozlarining asosiy qismi sanoat sohalariga kiritiladigan investitsiyalarga beriladi. Shu bilan birga kapital kiritish mumkin bo’lgan ko’plab sohalar mavjud bo’lib, ularga investitsiya kiritish orqali yangi ishchi o’rinlari yaratilishi va mehnat aktivligini rag’batlantirish mumkin. Masalan: yuklar transportirovkasi, qayta qadoqlash, ekspedirovanie bilan bog’liq xizmatlar, bank ishi, sug’urta biznesi, turizm va boshqalar.
Jahon amaliyoti MIHlarni bevosita imtiyozlar berib qo’llab quvvatlash bilan birga, bilvosita rag’batlantirishni keng qo’llaydi – investitsion konsultatsiya, patentlar himoyasini ta’minlash, erkin iqtisodiy hududlarning markazlashgan kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimi va boshqalar. Ushbu sohalar O’zbekistonda shakllantirilmagan.
EIHlar infrastrukturasining yetarli darajada rivojlanmaganligi. EIHlar tashkil etishning va faoliyat yuritishining asosiy shartlaridan biri ishlab chiqarish va noishlab chiqarish infrastrukturasining rivojlanganligi hisoblanadi. Turli savdo tashkilotlari, xizmatlar, tibbiy xizmat holati va boshqa infrastruktura holati xorijiy investorlar birinchi navbatda e’tibor qaratadigan jihatlardan biri hisoblanadi. Janubiy Koreyada 2002-yil 30-dekabrda qabul qilingan 6835 raqamli “Erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish va ularning faoliyati to’g’risidagi qonun”ning asosiy boblaridan biri chet el fuqarolari uchun qulay yashash sharoitlarini yaratish hisoblanadi. Ushbu qonun o’z ichiga EIH hududida xalqaro darajadagi tibbiy va ta’lim xizmatlari ko’rsatish tashkilotlari infrastrukturasini yaratishni oladi. Bundan tashqari, xalqaro darajadagi xizmat ko’rsatish va ta’lim berish tashkilotlarining mavjudligi, mahalliy kadrlarning malakasini oshiribgina qolmay, hududlarda ta’lim sifatining ham oshishiga olib keladi.
EIHlar tashkil etilgan hududlarda yuqori malakali mutaxasislarning yetishmasligi. EIHning tashkil etilishi hududda yuqori malakali ishchi kuchiga talabning oshishiga olib keladi. Chet el davlatlari tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, tashkil etilayotgan erkin iqtisodiy hududlar uchun maxsus professional tayyorgarlik va kadrlarning o’qitilishi zaruriyatiga hech bir mamlakat oldindan keraklicha e’tibor bermagan va bu sohada yetarli tayyorgarlik ko’rilmagan, ushbu holat esa hududlarda mavjud malakali va salohiyatli ishchi kuchi bandligi ta’minlangach, turli loyihalarning kadrlar yetishmasligi sababli to’xtatib qo’yilishiga yoki bekor qilinishiga sabab bo’lmoqda. Bunga qaramay, jahon amaliyotida(Melitsa, Polsha) ma’lum bir EIH uchun yosh mutaxasislarni tanlab olish va ularni xorij davlatlarida o’qitish yo’lga qo’yilgan. Xususan Melitsadagi EIHda 100 yoki undan ko’proq ishchini ishga olgan va malaka oshirishini ta’minlagan korxonalar butun yil davomida daromad solig’idan butunlay ozod qilingan.
Ko’plab davlatlarda EIHlar iqtisodiy siyosat instrumentlari va mexanizlarini shakllantirish va sinab ko’rish maydoni sifatida qo’llaniladi, keyinchalik butun davlat hududiga keng yoyiladi. Bundan tashqari EIHlar xorijiy kompaniyalarning O’zbekiston bozoriga kirishi va u orqali qo’shni davlatlar bozoriga kirishini osonlashtirish uchun ham ishlatiladi. Natijada, mamlakatning eksportga yo’naltirilganligi mustahkamlanadi, kompaniyalarning xalqaro bozordagi faoliyat tajribasi va texnologiyalarning aktiv almashinuvi tezlashadi, iqtisodiyotning raqobatbardoshligi oshadi va aholining yashash darajasi o’sadi.
Ushbu va boshqa omillarni hisobga olgan holda xulosa qilish mumkinki, EIHlar faoliyati tajribasining doimiy monitoring, qonunchilikning, boshqaruv tizimining mukammlashtirish, investitsiyalar jalb etish siyosati va EIHlar hududlarida ishlab chiqarishni joylashtirishda ko’maklashish “Navoiy” EIIH, “Angren” va “Jizzax” MIHlari faoliyati samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Tajriba to’plash esa tadbirkorlik uchun maxsus shart sharoitlar yaratilgan yangi hududlarda EIHlar yaratishda bir qancha ustunliklar beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
