1 Dasturiy boshqarish tizimlarning turlarga ajratilishi Boshqarish tizimi deb, dastgoh ishchi uzellarining uzatmali mexanizmlariga ta’sir ko’rsatuvchi moslamalar tizimidir
Raqamli dasturda boshqariladigan dastgohlarda ikkita boshqarish tizimi qo’llaniladi: a) teskari aloqasiz yoki ochiq; b) teskari aloqali yoki yopiq
Teskari aloqasiz dasturity boshqarish tizimi.Bunday tizimlarda bitta informatsiya oqimi bo’lib, u dasturni o’qiyotgan moslamadan ishchi mexanizmga qarab yo’nalgan bo’ladi(1V-rasm,a). Deshifrator(o’quvchi moslama)da 1 dasturga ega bo’lgan lentani 2 harakatlantirish natijasida chiqishda buyruq signallari yuzaga keladi. Keyin bu signallar oraliq zvenoga 3 kelib tushadi, o’zgaradi va keyin ishchi moslama(ischi uzel uzatmasi)ga 4 yetib boradi. Moslama 4 dastgohning ma’lum bir uzelini bevosita yoki kerakl holatdagi oraliq mexanizmlar yordamida harakatlantiradi. Dastgoh uzelining harakatlanishi berilgan dastur vositasida nazorat qilinmaydi.
Teskari aloqali dasturiy boshqarish tizimi.Bu tizimlarda dastgohda detalga ishlov berish jarayonida ishlov berilayotgan detal hqiqiy o’lchamining uzluksiz solishtirilishi olib boriladi yoki berilgan dastur bo’yicha dastgoh uzelining haqiqiy harakati solishtiriladi. Solishtirish natijalari maxsus o’tkazadigan solishtiruvchi moslamaga borib tushadi, bu yerda dastgoh ishchi organi uzatmasining ishi rostlanadi.
2. METALL KESUVCHI DASTGOHLARNI RAQAMLI DASTURIY BOSHQARISHNING TIPIK BLOK-SXEMASI
1V.2-rasmda dastgohlarni raqamli dastruda boshqarish tizimining blok-sxemasi ko’rsatilgan. U bir nechta bloklardan tashkil topgan. Birinchi blok - detalga ishlov berish dasturini yozib olish va tuzish uchun xizmat qiluvchi moslama. Dastur tuzish uchun kerak bo’ladigan asosiy hujjatlar sifatida chizma va detalning texnik talablari xizmat qiladi. Texnik-programmist detalni chizmada ko’rsatilgan ishlov berish yuzalari o’lchamlariga mos ravishda jadval tuzadi, ishlov beriladigan yuzalar koordinatalari programmalashtiriladigan nuqtalarning qiymatlari jadvalda ko’rsatiladi.Keyin perforator yordamida olingan raqamli informatsiya ma’lum kod asosida programmatashigich(perfokarta, perfolenta)ga yoziladi.
Ikkinchi blok dasturni nazorat uchun xizmat qiladi, bunda nazorat vizula tarzda amalga oshiriladi, yoki dastgoh boshqaruv pultidagi pereklyuchatellar holatini tekshirish orqali amalga oshiriladi.
Uchinchi blok dastruni dastgohga kiritish uchun kerak bo’ladi. Odatda uchinchi blok maxsus mexanizmga ega bo’lib, bunda detalga ishlov berish dasturi programmatashigichdan dasgohga kirtiladi. Uchinchi blokda mexanizm dasturni o’qib maxsus signallarni shakllantiradi, bu signallar dastgohning ischi uzellarini harakatini aniqlab beradi.
To’rtinchi blok uchinchi blokdan kelayotgan signallarni qayta ishlaydi, va dastgoh ishchi uzellari uzatmalarini boshqaradi, hamda berilgan dasturning bajarilishini boshqaruv datchigining signallari yordamida nazorat qiladi.
Beshinchi blok dastgoh ishchi uzelining uzatmasi bo’lib hisoblanadi, bunda u detalga ishlov berish dasturiga mos ravishda dastgoh ishchi uzellarining harakatini amalga oshiradi.
Oltinchi blok — detalga ishlov berayotgan kesuvchi asbob mahkamlanadigan dastgohning ischi uzeli. Har vir ishchi uzel detalga ishlov berish vaqtida berilgan dastur bo’yicha harakatlanadi.
Yettinchi blok datchikdan iborat bo’lib, unda dastgoh ishi berilgan dastur bilan dastgohda ishlatilayotgan dasturni solishtirish yo’li orqali nazorat qilinadi. Dastgoh ischi uzellari harakatida berilgan dastrudan chetlanish kuzatilsa datchik to’g’irlovchi signallarni berilgan dastrurga mos ravishda to’rtinchi blokka yuboradi va to’rtinchi blok dastgoh uzellari ishini rostlaydi.
.З. DASTGOHNI BOSHQARUVCHI DASTURIY TIZIMLARINING TEXNOLOGIK QO’LLANILISHI BO’YICHA BO’LINISHI
Dastgohlarniboshqaruvchidasturiytizimlariningtexnologikqo’llanilishibo’yichapozitsionboshqaruvtizimlarigavakonturliturlargaajratiladi.
Dasturiyboshqaruvdapozitsiontizimlar.Butizimlardastgohishchiuzellariharakatinitalabqilinganholatgaharakatinita’minlaydi, masalanvertikalparmalovchidastgohstoliishlovberilayotgandetalbilanbirgalikdaberilgankoordinatalarbo’yichaharakatlanishinita’minlaydi (rasm. 1У.З,а). Pozitsionboshqaruvtizimiishlovberilayotgandetalvakesuvchiasbobnisbiyholatinidasturlashtirishdaqo’llaniladi.
Pozitsionboshqaruvtizimlaridetalgasihlovberishdadastgohuzellariningkesuvchiasbobnidetalyuzasiganisbatanto’g’richiziqliharakatlanuvchibo’lishimumkin. Masalan, pog’onalivalniyo’nishda(rasm. IV.3, б) supportningkeskichbilanbirgalikdagiharakattrayektoriyasiishlovberilayotgandetalyuzasiganisbatanbo’ylamavako’ndalangsurilishlarketma-ketliginio’zidajamlagan. Bo’ylama va ko’ndalang harakatlar detalning ishlov beriladigan yuzasi shakliga bog’liq. Pozitsion boshqaruvning bunday tizimlari to’g’ri oraliqli dastrulash tizimlari deb ataladi.
Konturli dasturiy boshqaruv tizimlari. Bunday tizimlar funksional bo’lib, ularda dastgoh ishchi uzellari harakati qiymati kattaligi kesuvchi asbob harakati orasidagi funksional bog’liqlik mavjud. Dastgohning bu ishchi uzellari harakati detalga ishlov berish jarayonida berilgan koordinatalar bo’yicha to’xtovsiz ravishda amalga oshiriladi.
Detalgaishlovberishturigaqarabkonturlidasturiyboshqaruvtizimlariikkivauchkoordinatalaribo’lishimumkin. Butizimlardetallarningandozaviyyuzalarigadasturliboshqariluvchifrezerlikdastgohlaridaishlovberishdaqo’llaniladi. (rasm. 1У.З,в). 4. DASTGOHLARNI RAQAMLI DASTURIY BOSHQARISH TIZIMLARIDAGI SANOQ TIZIMI VA KODLAR
Dastgohdadetalgaishlovberishdasturiniishlabchiqishchizmadaberilgandetalo’lchamlarinidastgohishchiuzellarinikerakliharakatiniamalgaoshirishuchunma’lumbirtizimdagibuyruqlarvaimpulslisignallargaaylantirishdaniborat. Buyruqvasignallarko’rinishdaishlabchiqilganinformatsiyashartlikodbo’yichaprogrammatashigichgayoziladiyokidastgohboshqaruvpultidagiperklyuchatellaryordamidadastgohgakiritiladi. Dasturni ishlab chiqish - juda mehnattalab ish, shuning uchun hisob klavishli yoki elektron hisoblash mashinalaridan foydalaniladi.
Olingan hisob ma’lumotlar dastgohga bevosita boshqaruv pulti yoki programmatashigich, perfolenta yordamida kritish mumkin, perfolentada ma’lum bir tizimda teshiklar ochilgan. Har bir teshiklar tizimi ma’lum bir songa mos keladi, qaysiki detalga ishlov berishda dastgoh uzellari kerakli harakatini amalga oshiradi. Dastgohga informatsiyani kiritish uchun dasturni kodlash tizimini tanlash raqamli dasturda boshqariladigan dastgohni to’g’ri ekspluatatsiya qilish uchun muhim ahamiaytga ega.
Dastgoh ishchi uzellari harakati yoki holatining sonli informatsiyasi har xil shartli kodlar bilan ifodalanishi mumkin. Ko’pincha kodlash uchun o’nlik, ikkilik sanoq tizimlari qo’llaniladi.
O’nlik sanoq tizimi. Bu sanoq tizimda yozuv uchun har bir qatorda butun sonni ifodalovchi o’nta turli xil raqam(belgi)lar qo’llaniladi - 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. O’nlik sanoq tizimida asos sifatida 10 soni qabul qilingan. Keyingi(yuqori) qatordagi sonlar quyi qatordagi mos sonlardan 10 marta ko’proqdir. O’nlik sanoq tizimidagi Л' sonini yig’indi sifatida tasavvur qilishimiz mumkin.
