Kirish 5 bob. Sath va sathni o’lchash qurilmalari haqida umumiy ma’lumotlar

X=f (H) (1.2.)
Bu erda X-qalqovichning siljishi, m; H-o’lchanadigan suyuqlik satxi, m.
Qalqovichli satx o’lchagichlar turli xil suyukliklar satxini o’lchashda keng ko’llaniladi. Qalqovichli satx o’lchagichlar uz navbatida ikki turga bo’linadi.

1.1. – rasm. Qalqovichli satx o’lchagichlar sxemalari : a- qalqovichi doimiy kalkib turuvchi satx o’lchagich; b- qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx o’lchagich.

Birinchi turdagi satx o’lchagichlarda (1.1-rasm) yumshok trosning, bir tomoniga qalqovich 1, ikkinchi tomoniga esa uni tortib turish uchun yuk 4 osilgan. Yukning yon tomoniga ko’rsatgich 3 o’rnatilgan bo’lib, satxni o’zgarishi ga qarab reykali shkala bo’ylab xarakatlanadi. Trosning xarakati esa 2 roliklar yordamida boshkariladi.

1.2.-rasm. Qalqovichli satx o’lchagich.

Ikkinchi turdagi satx o’lchagichning sxemasi esa 1.2.-rasmda keltirilgan bo’lib, u satxni o’zgarishini masofaga uzatishi bilan oldingilaridan fark qiladi. Qalqovich vazifasini esa silindr shaklidagi metall trubka bajaradi. Qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx o’lchagichning ishlashi, metall trubkaning suyuklikka chukish chukurligiga karab uning og’irligini o’zgarishiga asoslangan.
Qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx o’lchagichning ishlash prinsipi quyidagicha: 1 richag mexanizmi 4 orkali o’tgan 8 yumshok trosga 3 metall trubka

2. 
   osilgan. Rezervuarda suyuklikning satxi uzgarsa, metall trubkani trosga boradigan ogirlik kuchi uzgarib, richag mexanizmi yordamida sterjenli torsion trubkani 5 burilishga olib keladi. Torsion trubkaning burilish burchagi suyuklik satxining o’zgarishiga proporsionaldir. Sterjen uchiga o’rnatilgan tusik o’rnatilgan bo’lib, asbobni ishlashi uchun beriladigan siqilgan xavo yulini berkitadi (suyuklik satxi kupaygan xolatda). Pnevmatik kurilma 7 dan beriladigan siqilgan xavo bir paytni o’zida shkalasi o’lchov birliklarida darajalangan o’lchov asbobiga 8 uzatiladi.
   

1.3.-rasm. Qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx o’lchagich.

Gidrostatik satx o’lchagichlar 1.4-rasm ozik-ovkat sanoatida suyukliklarni satxini o’lchashda keng ko’llaniladi. Ularning ishlashi kuyidagi usulga asoslangan. Agar suyuklikli idishga vertikal xolatda o’rnatilgan trubka tushirilib, unga siqilgan xavo berilsa, xavoning pezometrik trubkadagi bosimi idishdagi puflanadigan suyuklik balandligining ogirligiga teng bo’ladi. Bu esa uz navbatida idishdagi suyuklik satxini belgilaydi.

1.4.- rasm. Gidrostatik satx o’lchagichlar
Pezometrik satx o’lchagichlar asosan aralashmalar va agressiv suyukliklar sarfini o’lchash uchun ko’laniladi.
Gidrostatik satx o’lchagichlar ikki turga bo’linadi: bosim farqi bo’yicha sath o’lchash qurilmalari va pezometrik sath o’lchagichlar.
Bosim farqi bo’yicha sath o’lchash qurilmalari rasm 1.4. Bosim farqi bo’yicha sath o’lchash qurilmalarining bir turi membranali UM1 sath o’lchagich hisoblanadi. UM1 sath o’lchagich rezervuarlardagi neft mahsulotlari benzin, ligron yoki kerosinni sathini o’lchash uchun qo’llaniladi.
Qurilmani ishlash prinsipi yassi prujina va membrananing tarang deformatsiya kuchi orqali suyuqlik ustunini gidrostatik bosimini tenglashtirishga asoslangan. Qurilmani tuzilishi 1.2. rasmda keltirilgan.
O’lchanuvchi gidrostatik bosim 15 shtusserdagi teshik orqali 10 membrana bilan to’qnashadi. Bosim ta’siri ostida mebrana egiladi, va u bilan birga membrananing 11 sterjenida mahkamlangan, 12 shtifda yotuvchi 13 yassi prujina ham egiladi. Membrana sterjeni shtif bilan 8 o’qda mahkamlangan 4 vilka orqali bog’lanadi. Membranaga o’lchanayotgan suyuqlik ustunining gidrostatik bosimini ta’siri natijasida, membrana sterjeni siljidi va teshik yo’lakchalari bor 7 richag mahkam qatirilgan 8 o’qni aylantiradi. Ushbu richag 6 siljuvchi mexanizm va 5 tortuvchi mexaniz orqali 2 richag orqali bog’lanadi. Richag 2 aylanganda 3 tishli mexanim 1 strelka bilan birga ham aylanadi. Richag 7 va richag 14 dagi teshik yo’lakchalar mexanizmni o’tishlar sonini o’zgartirish imkonini beradi. Tizim o’lchanuvchi suyuqlik bilan to’liq to’lganda membranadagi havoni chiqarib yuborish uchun qopqoq 9 hizmat qiladi. SHkalani sozlash va unga o’lchov birliklarini tushirish qurilma sisternada o’rnatilgandan so’ng amalga oshiriladi.

1.5.- rasm. Bosim farqi bo’yicha sath o’lchash qurilmalari

Pezometrik satx o’lchagichlar rasm. 1.5. asosan aralashmalar va agressiv suyukliklar sarfini o’lchash uchun ko’laniladi.Ushbu sath o’lchagichlarda suyuklikning balandligini bevosita o’zgartirish (difmanometrik) yo’li bilan satxni o’lchash amalga oshiriladi.
1.6.- rasm. Bosim ostida turgan suyuqlik sathini o’lchashni prinsipial pezometrik sxemasi.
Rasm 1.6.da rezervuardagi bosim ostida turgan suyuqlik sathini o’lchashni prinsipial pezometrik sxemasi ko’rsatilgan. Rezervuardagi bosimni suyuqlik sathini o’lchovchi pribor ko’rsatgichiga ta’sirini yo’qotish uchun, ikkita sarf regulyatorli differensial o’lchash usuli qo’llaniladi. birinchi sarf regulyatori orqali havo pezometrik nayga uzatiladi, ikkinchisidan rezervuarning yuqori qismiga suyuqlikning ustiga. Naylardagi bosim farqi suyuqlik sathiga proporsionaldir, difmanometr bilan o’lchanadi.
O’lchash tizimlarda pezonayning pasti qismi suyuqlikni pastki qismida joylashgan bo’lishi kerak.
Pezonaydagi bosimni pastligini ta’minlash uchun, undagi havo sarfi minimal ravishda bo’lishi shart, sababi peezometrik usul bilan o’lchashda aynan ushbu omil o’lchovlar hatoligini belgilaydi.
Odatda havo sarfi 0.1 – 0.2 m3/s ga teng deb qabul qilinadi. Agar pezonaydagi bosim sathi o’zgarib ketsa, rezervuardagi sath
H = (1.3.)
Bu erda R - manometrdagi bosim, - suyuqlik zichligi, g - erkin tushish tezlanishi.
Rezervuarda ortiqcha bosim ostida bo’lgan sath o’lchanganda, pezonayga havo beruvchi havo sarfi regulyatorining ta’minot bosimi quyidagicha bo’lishi kerak:
P_ta’m ≥ R_ortiq + N_maks ρ·g (1.4.)
Bu erda R_ortiq - ortiqcha bosim, kPa; N_maks suyuqlik ustunining maksimal gidrostatik bosimi, kPa;