Kirish 3 I bob. Soliq imtiyozlarining iqtisodiy mohiyati va nazariy asoslari

1-jadval Soliq turlari bo’yicha imtiyozlardan foydalanish tahlili²⁰

Soliq turi	2012 yil	2013 yil	2014 yil
	Jami imtiyozlardagi ulushi (%)	Jami imtiyozlardagi ulushi (%)	Jami imtiyozlardagi ulushi (%)
Imtiyozlar jami	100	100	100
Foyda solig’i	13,2	9,2	9,0
Qo’shilgan qiymat solig’i	51,9	58,9	59,8
Mol-mulk solig’i	24,2	21,5	20,5
Yer solig’i	5,6	5,1	5,1
Boshqa soliq va to’lovlar	5,1	5,3	5,6

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, soliq va yig’imlardan berilgan jami imtiyozlarning eng katta qismini qo’shilgan qiymat solig’i bo’lib 2012 yilda 51,9 foizni, 2013 yilda 58,9 foizni, 2013 yilda 58,9 foiz tashkil etadi. Bu davrni taqqoslaydigan bo’lsak, 2014 yilda deyarli barcha soliqlar (boshqa soliq va _to’lovlar bundan mustasno) bo’yicha berilgan imtiyozlar ham absolyut ko’rsatkichlarda, ham foiz ko’rsatkichlarda kamayish tendentsiyasiga ega.
Quyida keltirilayotgan jadvalda Urgut tumani bo’yicha soliq to’lovchilarga soliq turlaridan berilgan imtiyozlar va imtiyozlar summasi haqidagi ma’lumot keltirilmoqda:

2-jadval

Urgut tumani bo’yicha soliq to’lovchilarning soliq imtiyozlaridan foydalanish tahlili²¹

Soliq turi	2012 yil	2013 yil	2014 yil
	Jami imtiyozlardagi ulushi (%)	Jami imtiyozlardagi ulushi (%)	Jami imtiyozlardagi ulushi (%)
Imtiyozlar jami	100	100	100
Foyda solig’i	21.9	21.9	24.0
Qo’shilgan qiymat solig’i	54.6	52.4	49.0
Mol-mulk solig’i	14.3	16.5	17.3
Yer solig’i	7.7	7.7	8.0
Boshqa soliq va to’lovlar	1.5	1.5	1.7

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, soliq turlari bo’yicha berilgan imtiyozlarning eng katta qismi qo’shilgan qiymat solig’iga to’g’ri keladi, ya’ni 2012 yilda 54.6 foiz, 2013 yilda 52.4 foiz, 2014 yilda 49.0 foizni tashkil etmoqda. Bu davrni taqqoslaydigan bo’lsak, 2014 yilda deyarli barcha soliqlar (qo’shilgan qiymat solig’i bundan mustasno) bo’yicha berilgan imtiyozlar ham absolyut ko’rsatkichlarda, ham foiz ko’rsatkichlarda o’sish tendentsiyasiga ega.
Imtiyozlarning tarkibiga nazar tashlaydigan bo’lsak, bu o’rinda mol-mulk solig’i bo’yicha berilgan imtiyozlar jami imtiyozlarning chorak qismiga yaqinni tashkil etsa (2014 yilda), foyda solig’i bo’yicha berilgan imtiyozlar 20 foizdan ortiqni egallaydi.
Bu soliq turi (foyda solig’i) bo’yicha berilgan imtiyozlar korxonalarning iqtisodiy faoliyatiga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etishini hisobga olsak, bu soliq turidan berilgan imtiyozlarning tahlili katta ahamiyat kasb etadi.