Kirish 3 Bob. Ulush tushunchasi va innovаtsion metodlаr haqida umumiy ma‟lumotlar

I usul. Kataklar bo’yicha teng ko’pburchaklar chiziladi va ularning har biri alohida-alohida qirqiladi.
II usul. Bir to’g’ri to’rt burchak chiziladi. Qog’ozga qo’yiladi va atrofidan qalam yuritib chiqiladi. Chizilgan to’g’ri to’rt burchak qirqiladi va hokazo.
IIIusul. Nechta to’g’ri to’rt burchak hosil bo’lishi kerak bo’lsa, shuncha varaqli qog’oz olinadi. Ustidagi qog’ozga kerakli to’g’ri to’rt burchak chiziladi. O’quvchilarda kerakli miqdorda to’g’ri to’rt burchak tayyor bo’lgandan keyin to’g’ri to’rt burchaklardan birini (buklash yo’li bilan) ikki teng qismga, ikkinchisini teng uchga, uchinchisini teng to’rtga, to’rtinchisini teng oltiga, beshinchisini teng sakkizga bo’lish taklif qilinadi: O’quvchilar ulushlardan eng kattasi yarim, eng kichigi esa sakkizdan bir ekaniga, ya‘ni masalan, ……… va hokazo ekaniga ishonch
hosil qiladilar. Shunday qilib, o’quvchilar shakllarni teng bo’laklarga amaliy bo’lish yo’li bilan ulushlarni taqqoslashadi. Ulushlarni amaliy taqqoslashda to’g’ri to’rt burchakli tasmasalar bilan bir qatorda doirachalardan ham, kvadratlardan ham, boshqa geometrik shakllardan ham foydalanish zarur. Turli ulushlarni faqat buklash yoki qirqish bilangina emas, balki bo’yash orqali ham hosil qilish mumkin.
Ikkinchi sinfda o’quvchilarni sonning ulushini topishga va ulushiga ko’ra sonning o’zini topishga doir masalalarni yechish bilan tanishtirish kerak. O’quvchilarni sonning ulushini topishga doir masalalarni yechish bilan tanishtirishni amaliy ishdan boshlash kerak: o’quvchilarga uzunligi masalan, 12 smbo’lgan. Qog’oz tasmalar tarqatiladi va ularni teng ikkiga bo’lish taklif qilinadi. Tasmalarning yarmini o’lchash taklif kilinadi. Tasma necha smdan iborat? (12 sm.) Uning yarmichi? (6 sm.) Endi bu tasmaning o’zini 4 ta teng bo’lakka bo’ling.
Tasmaning bo’lagi qanday bo’ladi? O’lchash yo’li bilan tekshiring kabi topshiriqlar beriladi. Xuddi shunday ish boshqa geometrik shakllar, masalan, doirachalar bilan ham bajariladi.
Quyidagi masala misolida masalalar sharti va yechilishining qisqacha yozilishi qanday ko’rinishda bo’lishini ko’rsatamiz: ―Kitob 80 betdan iborat. Qizcha kitobning bir qismini o’qib bo’ldi. Qizcha kitobning necha betini o’qib chiqdi?‖
80 betning qismini topish kerak. 80:4=20 (bet).
Javob. Qizcha kitobning 20 betini o’qib bo’lgan. SHartning qisqacha yozilishini chizma orqali ham ifodalash mumkin.
O’quvchilarni ulushiga qarab sonning o’zini topishga doir masalalarning yechilishlari bilan quyidagi amaliy ishlarni bajarish orqali tanishtirish kerak. Bunda o’quvchilarga to’g’ri to’rt burchakli uzunliklari masalan, juft sondagi santimetrlar bilan ifodalanadigan to’g’ri to’rt burchaklar tarqatiladi va bunday topshiriqlar beriladi: ―Sendagi to’g’ri to’rt burchakning bo’lagi nimaga teng?‖ Butun to’g’ri to’rt burchakning uzunligi nimaga tengligini o’ylab ko’r‖. ―Nima uchun yarim to’g’ri to’rt burchak uzunligini 2 ga ko’paytirish kerak?‖ Bunday amaliy ishdan
so’ng, mavhum masalalarni yechishga o’tish mumkin. Misol uchun bunday masalaning qiskacha yozilishi va yechilishini ko’rib chiqamiz.