Кино ва телевидениеда монтаж

Chorasi  bitta  –  tasvirga  olishni  boshlash  va  toki  qizil 
kajava  charxpalak  aylanasining  pastki  yarmini  tark  etib 
yuqori  yarmiga  ko‘tarilmagunga  qadar  tasvirga  olishni 
to‘xtatmaslik
17
.  Raskadrovkadagi  birinchi  rasmda  birinchi 
kadrni  tasvirga  olishni  to‘xtatish  lozim  bo‘lgan  holat 
ko‘rsatilgan,  ikkinchi  rasmda  esa  –  ikkinchi  kadrni  tasvirga 
olishni boshlash kerak bo‘lgan holat aks ettirilgan (48-rasm). 
Agar  birinchi  kadr  juda  uzun  bo‘lib  ketsa,  voqea  juda 
cho‘zilgandek  ko‘rinsa,  film  syujeti  juda  lanj  rivojlanayotgan 
bo‘lsa,  unda  birinchi  kadrning  montaj  ritmi  bo‘yicha  kerak 
bo‘lgan  qisminigina  qoldirib  uning  boshlanish  qismini  kesib 
tashlash ham mumkin. 
 
48-rasm. 
 
Ekranda,    ayniqsa  qisqa  metrajli  filmlarda,  juda  sekin  va 
cho‘zilib  rivojlanayotgan  voqealar,  ko‘pincha  tomoshabinning 
fikri  bo‘linishiga  sabab  bo‘ladi.  Montaj  yordamida  voqea 
rivojini  bir  oz  tezlashtirish  uchun,  odatda  “kadrni  qisqartirish” 
deb  nomlangan  usuldan  foydalaniladi.  Bu,  qizil  kajava  ekranda 
                                                      
17
 Walter Murch. In the blink of an eye. 1995. Focal Press. USA. 34-b. 

---

97
 
 
bosib  o‘tadigan  yo‘lni,  qaysidir  ma’noda  kesish  mumkinligini 
anglatadi.  
Biroq  bu  “qisqartirish”ni,  tomoshabinda  harakatning 
uzluksizligi  haqidagi  taassurotni  saqlab  qolish  uchun,  faqat 
aylananing  to‘rtdan  bir  qismi  ichida  amalga  oshirish  mumkin. 
Bizning  vaziyatda  kajava  aylana  bo‘ylab  harakatlanayotgan 
yo‘lning  faqat  qora  strelka  bilan  belgilangan  qismini  kesib 
tashlash  mumkin  (49-rasm).  Rasmdagi  birinchi  nuqta  –  bu 
birinchi  kadrning  so‘ngida  qizil  kajava  joylashgan  nuqta, 
ikkinchi  nuqta  esa  –  ikkinchi  kadrda  kajava  joylashgan  nuqta. 
Bundan  kelib  chiqadiki,  biz  montajda  voqealarga  biroz  jadallik 
berish  uchun  birinchi  kadrning  oxiridan  bir  oz  qismini  kesib 
tashlashimiz  mumkin  ekan,  yoki  ikkinchi  kadrning  boshini  bir 
oz  qisqartirsak  bo‘larkan.  Lekin,  bu  qisqartirish  tomoshabinga 
sezilmaydigan  darajada  bo‘lishi  kerak.  Agar,  qizil  kajavaning 
aylana  bo‘ylab    harakatini  49-rasmda  ko‘rsatilgandek  qilib 
qisqartirsak, ishonchimiz komilki, tomoshabin buni sezmaydi.  
 
49-rasm. 
 
Film  voqealari  yana  rivojlanishda  davom  etadi.  Ikkinchi 
kadr:  qahramonlarimiz  o‘tirgan  kajava  charxpalakning  eng 
yuqori  nuqtasiga  ko‘tarildi  va  shu  payt  shamol  esa  boshladi. 
Kajava  tebrana  boshladi.  Shu  payt  qizning  qichqirgan  ovozi 
eshitiladi: “Voy, Akmal aka, qo‘rqib ketyapman!” 
Navbatdagi  kadrni  tomoshabinning  qiziqishini  qondirish 
va  “qichqirgan  kim  bo‘ldi?”  degan  savoliga  javob  berish  uchun 
tasvirga  olamiz.  Uchinchi  kadrni  tasvirga  olamiz,  yirik-o‘rta 

---

98
 
 
plan (50-rasm). 
 
50-rasm. 
 
Qiz qichqirganicha yigitni quchoqlab oladi... 
Atrofdagi  kajavalardagi  odamlarning  ovozlaridan  biz  bu 
qichqiriq  yuqoridagi  kajavadan  kelayotganini  bilib  olamiz. 
Syujet bo‘yicha  biz endi bu ko‘ngilsiz hodisadan  keyin  yigit va 
qiz  o‘zlarini  qanday  his  qilayotganini  ko‘rsatishimiz  zarur. 
Aynan  shu  narsa  ayni  paytda  tomoshabinni  juda  qiziqtiradi. 
Biroq,  bizning  qizil  kajava  hali  yerga  tushguncha  yana  uzoq 
yo‘l bosib o‘tishi, yerga qaytib tushishi kerak.  
Endi nima qilish kerak? 
Ekran  vaqtini  qisqartirish  hamda  tomoshabinning  ko‘p 
kuttirmaslik 
uchun 
“ma’noli  perebivka”dan  foydalanish 
mumkin.  Ma’noli  perebivka  deb  odatda  tasvirga  olinayotgan