|
Mavzuli montaj uslubi deganda 4 ta va undan ortiq
kadrlarni yagona bir mavzu doirasida birlashtirish tushuniladi.
Kadrlarning soni muallifning qanday mavzuni tanlaganiga va uni
qay tartibda yoritib berishni maqsad qilib olganligiga bog‘liq
bo‘ladi. Ularning soni 5 ta, 10 ta, 15 ta yoki undan ham ko‘p
bo‘lishi mumkin.
Shunisi diqqatga sazovorki, mavzuli montaj uslubida filmlar
yaratishda kadrlarning qanday vaqtda tasvirga olinganligi, kim
tomonidan
va
qanday
usullardan
foydalanib
tasvirga
olinganligining zarracha ahamiyati yo‘q. Rejissyor huddi turli
rangli toshlardan munchoq yasovchi zargar kabi turli usullarda
tasvirga olingan lekin mazmun jixatdan yagona mavzuda oid
kadrlardan bir butun film yaratadi. To‘g‘ri, olingan kadrlarning
sifati, ularning formati, texnik ko‘rsatkichlari bir-biriga yaqin
bo‘lishi lozim, lekin ba’zi filmlarda bu talablarning ham
ahamiyati qolmaydi.
Ba’zan montajning bu usulida butun boshli filmlar
yaratiladi. Lekin, odatda bu usulda filmlar yaratishda faqatgina
olingan kadrlarning mavzu jihatdan birligi yetarli emas. Har doim
bir mavzudagi kadrlar ketma-ketligiga o‘zgacha kayfiyat
beruvchi,
unga
mazmundorlik
baxsh
etuvchi
qandaydir
elementlarga ehtiyoj tug‘iladi. Xujjatli filmlarda, ijtimoiy
roliklarda, kinoetyudlarda ko‘pincha shu usuldan foydalaniladi.
Misol uchun, rejissyor zavod qurilishida ishchilar qanday
g‘ayrat bilan ishlayotganliklarini ko‘rsatishni maqsad qilib oldi. U
avvalo operator bilan “Ish avjida” degan ana shu mavzuga oid
kadrlarni tasvirga olishni boshlaydi: ishchi toshli yerga kirkani
zarb bilan urdi, g‘isht teruvchi usta g‘isht termoqda, duradgor
bolta bilan yog‘ochni chopyapti, ishchi yer qazimoqda,
elektromontyor
kabellarni
simyog‘ochga
ulamoqda,
ish
165
boshqaruvchi ishchiga chizmani tushuntirmoqda, samosval
kuzovidan shag‘al to‘kilmoqda, kran suyuq beton solingan katta
chelakni shundoqqina kamera ustiga olib keladi, buldozer qumni
yuklamoqda, hamma yoqqa chang ko‘tarilgan va hokazo.
Operator albatta kadrlarni tasvirga olishda eng yaxshi
nuqtalardan, rakurslardan ma’lum ijodiy yondashuv bilan tasvirga
tushiradi. Kadrlar asosan o‘rta va yirik planlarda, ish qurollari,
inson qo‘llari, gavdasining harakati iloji boricha ekranning katta
maydonini egallaydigan qilib tasvirga olinadi. Rejissyor ham
montaj qilishda harakatlarning eng faol va yorqin ifodalangan
lahzalarni tanlaydi. Lekin bunday usulda montaj qilishda odatda
bir xil yo‘nalishdagi yoki bir-biriga yo‘nalish jihatdan yaqinroq
bo‘lgan harakatlar, hatto birinchi kadrdagi harakatni ikkinchisi
davom ettirayotgandek taassurot beruvchi harakatlar aks etgan
kadrlarni o‘zaro montaj qilish yaxshi samara beradi.
Buni so‘zlar bilan tushuntirish bir oz mushkul, yaxshisi buni
ko‘rish va sinab ko‘rish kerak.
Olingan kadrlarni rejissyor dinamik va g‘ayratli musiqa
bilan montaj qiladi va natijada, tomoshabinda qurilishda rostdan
ham “ish avjida” ekan degan umumiy tasavvur hosil bo‘ladi.
Kinematografchilar jargonida bu uslubni ba’zan kadrlarning
qisqa muddatlarda tez-tez o‘zgarib turganligi uchun “bobsley” deb
ham atashadi. Bobsley
bu – bir necha o‘rinli boshqariladigan sport
chanasida o‘tkaziladigan sport musobaqasidir. Bunday chanalar 2
va 4 o‘rinli bo‘lib, ularning tezligi ba’zida 135-150 km/soatgacha
yetadi. Bunday musobaqalarni televidenie orqali translyatsiya
qilish jarayonida chanalarning juda tez harakatlanishi tufayli
translyatsiya rejissyorlari efirga uzatilayotgan kadrlarni har
soniyada almashtirib turishadi. Bu jargon so‘z aynan shu
musobaqalarni efirga uzatuvchi rejissyorlar va operatorlar orasida
birinchi bo‘lib tarqalgan bo‘lsa ajab emas.
Mavzuli montajga yana bir misol qilib “sanash usuli”ni
keltirishimiz mumkin.
Misol uchun: “Bugun, Chukchalar va Belarussiyaliklar,
Hitoyliklar va Avstraliya aborigenlari, amerikaliklar va arablar,
yahudiylar
va
yaponiyaliklar
asr
uchrashuvi
– jahon
chempionatining final bahsini tomosha qilmoqdalar”. Albatta bu
matnga mos ravishda televizorlari oldida qiziqarli sport o‘yinini
166
kuzatib o‘tirgan turli millatga mansub futbol muxlislari ketma-
ketlik bilan har xil rakursli kadrlarda ko‘rsatiladi. Bunda har bir
millat
vakillarining
tashqi
ko‘rinishlari, liboslari, futbol
ko‘rayotgan sharoitlari bir-biridan tubdan farq qilishi kerak.
Xuddi shunday usuldan filmlarning treylerlarida
38
va televizion
anonslarda foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
