Kimyoviy termadinamika

Kimyoviy termadinamika
Energiya (grekcha. energia – ta’sir, oliyat) – materiya barcha ko‘rinishlari harakati va o‘zaro ta’sirining umumiy sifat ko‘rsatkichi bo‘lib hisoblanadi. Energiya sistema xossasining ajralmas qismidir. Kinetik va potensial energiyalar farqlanadi. Kinetik energiya harakat energiyasi bo‘lsa, potensial energiya esa sistema zarrachalarining holat va o‘zaro ta’sir energiyasidir. Sistema ikkita holatining potensial energiyalari farqi ishga teng bo‘ladi. Demak, ish tushunchasining fizikaviy ma’nosi sistema ikki xil holati yoki ikki xil darajasi potensial energiyalari farqidan iborat ekan.

Sistemada bajariladigan ish sistemani tashkil etuvchilar energiyasi o‘zgarishi hisobidan amalga oshadi. Bu energiyaga ichki energiya deyiladi.

Ichki energiya U sistema energiyasining umumiy zahirasini xarakterlaydi.

Ichki energiyaga quyidagilar kiradi: 1) barcha zarrachalarning aylanma, tebranma va ilgarilanma harakati energiyasi; 2) zarrachalar orasidagi o‘zaro ta’sir (tortilish, itarilish) potensial energiyasi; 3) ichki molekulyar kinetik energiya; 4) atomlarning ichki energiyasi; 5) yadro ichidagi energiya; 6) gravitatsion energiya; 7) yorug‘lik energiyasi. Ichki energiyaning qiymati modda tabiatiga, uning massasiga va sistema holatining parametrlariga bog‘liq bo‘ladi. Odatda ichki energiyani 1 mol moddaga nisbatan hisoblanadi va unga molyar ichki energiya deyiladi. Molyar ichki energiya joul/mol da ifodalanadi. Moddaning ichki energiya zahirasini to‘liq aniqlab bo‘lmaydi. Chunki sistemani ichki energiyasidan to‘liq ayrilgan holatga o‘tkazish mumkin emas. Shuning uchun termodinamikada ichki energiyaning o‘zgarishi (ΔU) ko‘rib chiqiladi. Sistema ichki energiyasining o‘zgarishi uning oxirgi va boshlang‘ich holatidagi ichki energiyalari farqidan iborat bo‘ladi:

ΔU = U_oxir – U_dast.

Ichki energiyaning cheksiz kichik o‘zgarishi dU bilan belgilanadi. Ichki energiya holat funksiyasi bo‘lganligi sababli uning o‘zgarishi jarayon yo‘liga bog‘liq bo‘lmasdan faqat sistemaning boshlang‘ich va oxirgi holatiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun dU to‘liq differensial bo‘ladi.