Kimyoviy rеаksiyalаr kinеtikаsi vа muvоzаnаt

O‘ta to‘yingan eritma. Agar tuyingan eritmada erigan modda ustiga yana shu moddadan qo‘shib temperatura oshirilib boraverilsa ortiqcha qo‘shilgan modda erib ketadi. Yana modda qo‘shilib temperatura oshirilsa modda yana erib ketadi va natijada uta tuyingan eritma hosil bo‘ladi. O‘ta tuyingan eritmalar azaldan (T.E.Lovits, 1794 y) ma’lum bo‘lib, ular oddiy sharoitda noturg‘un sistemadir.

• O‘ta to‘yingan eritma. Agar tuyingan eritmada erigan modda ustiga yana shu moddadan qo‘shib temperatura oshirilib boraverilsa ortiqcha qo‘shilgan modda erib ketadi. Yana modda qo‘shilib temperatura oshirilsa modda yana erib ketadi va natijada uta tuyingan eritma hosil bo‘ladi. O‘ta tuyingan eritmalar azaldan (T.E.Lovits, 1794 y) ma’lum bo‘lib, ular oddiy sharoitda noturg‘un sistemadir.
• Ko‘pchilik kristаll mоddаlаrning suyuqliklаrdа erishi issiqlik yutilishi bilаn bоrаdi. Bа’zi mоddаlаr, mаsаlаn, nаtriy gidrоksid, kаliy kаrbоnаt, suvsiz mis (II) - sulfаt suvdа erigаndа sеzilаrli dаrаjаdа harorat ko‘tаrilаdi. Bа’zi bir suyuqliklаr vа hammа gаzlаrning erishidа ham issiqlik аjrаlib chiqadi. 1 mоl mоddаning erishi nаtijаsidа yutilаdigаn yoki аjrаlib chiqadigаn issiqlik miqdori shu mоddаning erish issiqligi dеb аtаlаdi. Erish jаrаyonidа sistеmа entrоpiyasi sеzilаrli оrtаdi, chunki bir mоddа zаrrаchаlаrining ikkinchi mоddаdа bir tеkisdа taqsimlanishi nаtijаsidа sistеmаning mikrо holаtlаri sоni оshаdi. Ko‘pchilik kristаllаrning erishi endоtеrmik jаrаyon bo‘lishigа qaramasdаn, Gibbs enеrgiyasining erishdаgi o‘zgarishi mаnfiy qiymatgа egа vа jаrаyon o‘z-o‘zichа bоrаdi.

Temperatura pasayganda eritmadan moddaning ajralib chiqishi kristallanish deyiladi. Agar eritmada aralashmalar bor bo‘lsa, kristallanishda doimo toza modda olinadi, chunki eritma hatto temperatura pasayganida ham aralashmalarga nisbatan to‘yinmagan bo‘ladi va ular cho‘kmaga tushmaydi. Moddalarni tozalashning qayta kristallga tushirish deyiladigan usuli ana shunga asoslangan.

• Temperatura pasayganda eritmadan moddaning ajralib chiqishi kristallanish deyiladi. Agar eritmada aralashmalar bor bo‘lsa, kristallanishda doimo toza modda olinadi, chunki eritma hatto temperatura pasayganida ham aralashmalarga nisbatan to‘yinmagan bo‘ladi va ular cho‘kmaga tushmaydi. Moddalarni tozalashning qayta kristallga tushirish deyiladigan usuli ana shunga asoslangan.