Kimyoviy kinеtikа vа muvоzаnаt. Vаnt-gоff qоidаsi, lе-shаtеlе prinsipi

Kimyoviy muvozanat. Le Shatele prinsipi.
Qaytar va qaytmas reaksiyalar.
Qaytarlik belgisiga ko’ra barcha reaksiyalar qaytar va qaytmas reaksiyalarga bo’linadi. Bir vaqtning o’zida ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradigan reaksiyalarga qaytar reaksiyalar deyiladi. Masalan;
N₂ + 3H₂ 2NH₃; H₂ + I₂ 2HI;
Faqat bir yo’nalishda va amalda oxirigacha boradigan reaksiyalarga qaytmas reaksiyalar deyiladi. Masalan:
2KClO₃ 2KCl + 3O₂; HCl + KOH KCl + H₂O;
Har qanday yonish reaksiyasi qaytmasdir.
Reaksiyaning qaytmas bo’lish shartlari:
1) Reaksiya mahsulotlari reaksiya doirasidan gaz yoki cho’kma holida chiqib ketsa:
Ba(NO₃)₂ + K₂SO₄ BaSO₄ + 2KNO₃;
Na₂SO₃ + 2HCl 2NaCl + SO₂ + H₂O;
2) Kam dissotsilanadigan birikma hosil bo’lsa:
HNO₃ + KOH KNO₃ + H₂O;
3) Reaksiyada ko’p energiya ajralib chiqsa:
2Mg + O₂ 2MgO H = - 1205 kJ
Qaytmas reaksiyalarning tenglamalarida chap va o’ng qismlari orasiga tenglik ishorasi yoki strelka qo’yiladi.
Bitta yo’nalishda boradigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Qaytmas reaksiyalarda hech bo’lmaganda reaksiyaga kirishayotgan moddalarning bittasi to’liq reaksiyaga kirishadi.
Reaksiyalar qaytmas bo’lishi uchun reaksiya natijasida gaz yoki qiyin eriydigan modda, noelektrolit yoki kuchsiz elektrolit modda hosil bo’lishi yoki katta miqdorda energiya ajralib chiqishi shart.
Ko’pgina reaksiyalar qaytar bo’ladi ya’ni bir vaqtning o’zida reaksiya ikki yo’nalishda boradi: Masalan; aA + bB ↔ cC + dD qaytar reaksiyani ko’rib chiqamiz: