Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari nisbiy atom va nisbiy molekulyar massa. Modda miqdori



Download 1,36 Mb.
bet51/73
Sana16.01.2022
Hajmi1,36 Mb.
#378901
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   73
Bog'liq
masala mashq kitob

Ion-elektron balansi (yarim reaksiyalar) usuli asosida koeffitsientlar tanlash quyidagi bosqichlardan iborat:

1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida ishtirok etuvchi moddalarning kimyoviy formulalari yozilib, ularning mazkur reaksiyadagi vazifasi aniqlab olinadi. Masalan,

KJ+K2Cr2O7+H2SO4

KJ - qaytaruvchi modda, bu moddadagi yod minimal, ya'ni -1 oksidlanish darajasiga ega. K2Cr2O7 - oksidlovchi modda, bu moddadagi xrom maksimal +6 oksidlanish darajasiga ega. Qolgan elementlar oksidlanish-qaytarilish reaksiyasida qatnashmaydi, H2SO4 - reaksiya muhitini ta'minlaydigan modda.

2. Oksidlanish darajalarini o‘zgartirayotgan elementlari bo‘lgan ionlar (faqat kuchli elektrolitlar uchun), molekulalar (kuchsiz elektrolitlar uchun), qattiq va gaz moddalar va muhitni ta'minlovchi ion yoki molekulalarning formulalari yoziladi:

J-+Cr2O72-+H+

3. Qaytaruvchining oksidlangan va oksidlovchining qaytarilgan shakllari (agar berilgan bo‘lmasa) aniqlanadi va ular strelkadan o‘ng tomonga yoziladi:

J-+Cr2O72-+H+J2+Cr3++H2O.

4. Hosil qilingan sxema asosida yarim reaksiyalarning ion-elektron balansi tenglamalari tuziladi va ular uchun ko‘paytuvchilar tanlanadi:


J--eJ0 6

Cr2O72-+14H++2·3e2Cr3++7H2O 1



5. Har ikkala yarim reaksiya ko‘paytuvchilarni hisobga olgan holda qo‘shiladi va reaksiyaning to‘liq ion tenglamasi tuziladi:

6J-+Cr2O72-+14H+3J2+2Cr3++7H2O.

6. So‘ngra ion tenglamasi asosida reaksiyaning to‘liq molekulyar tenglamasi tuziladi, bunda yetishmagan kation, anion va boshqa moddalar ham hisobga olinadi:

6KJ-+K2Cr2O72-+7H2SO43J2+Cr2(SO4)3+K2SO4+7H2O.

Har ikkala usulda ham tenglamaning chap va o‘ng tomonidagi elementlar sonlarining tengligi tekshiriladi.

Biz yuqorida korganimizday ayrim oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga aralashmadagi H+ ioni konsentratsiyasi katta ta'sir korsatadi. Ayrim oksidlovchilar eritmaning muhitiga mos ravishda turlicha qaytariladi. Buni eng kuchli qaytaruvchi sanalmish KMnO4 misolida qarab chiqsak, KMnO4 eritma muhitiga kora quyidagi mahsulotlarni hosil qiladi:









+H+













Mn2++

Qaytaruvchi

+ KMnO4

+H2O

MnO2+







+OH-

MnO42-+

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tenglamalarini tuzishda bu mahsulotlar hisobga olinishi kerak.

10.12. Quyidagi reaksiyalardan qaysilari oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ekanligini aniqlang:

a) Ca+2H2O=Ca(OH)2+H2;

b) CaO+H2O=Ca(OH)2;

c) 2NaOH+Cl2=NaCl+

+ NaClO+H2O;



d) 2Na+Cl2=2NaCl;

e) 4NH3+5O2=4NO+6H2O;

f) NH3+HCl=NH4Cl.


Yechish: Keltirilgan tenglamalardagi elementlar atomlarining oksidlanish-qaytarilish darajalarini aniqlaymiz. Agar ta'sirlashuvchi va hosil bo‘luvchi moddalardagi elementlarning oksidlanish darajalari o‘zgarsa, oksidlanish-qaytarilish jarayoni haqida xulosa qilinadi.

a) Ca0+2H2+1O-2=Ca+2(O-2H+1)2+H20;

b) Ca+2O-2+H2+1O-2= Ca+2(O-2H+1)2;

c) 2Na+1O-2H+1+Cl20=Na+1Cl-1+Na+1Cl+1O-+H2+O-2;

d) 2Na0+ Cl20=2 Na+1Cl-1;

e) 4N-3H3+1+5O2o=4N+2O-2+6H2+1O-2;

f) 4N-3H3+1+H+1Cl-1=N-3H4+1Cl-1.



a, c, d, e reaksiyalarda elementlar atomlarining oksidlanish darajalari o‘zgargan, demak, shu reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalaridir.

10.13. Quyidagi reaksiyalardan qaysilari oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari hisoblanadi? Ularda qaysi element atomlari oksidlovchi va qaysilari qaytaruvchi ekanligini aniqlang:

a) 4Na+O2=2Na2O;

b) Na2O+H2O=2NaOH;

c) Fe2O3+6HCl=2FeCl3+3H2O;

d) 2Cu+O2=2CuO;

e) CuO+2HCl=CuCl2+H2O;

f) Fe+S=FeS;



g) FeCl2+H2S=FeS+2HCl;

h) 2Fe+3Cl2=2FeCl;

i) 2NaNO3=2NaNO2+O2;

j) 2Fe(OH) 3=Fe2O3+3H2O;

k) NH3+HCl=NH4Cl;

l) 4NH3+5O2=4NO+6H2O.



(Javob: oksidlovchi: a, d, l - kislorod; f - oltingugurt; h - xlor; i - azot; qaytaruvchi: a - natriy; d - mis; f, h - temir; i - kislorod; l - azot).

10.14. Quyidagi molekulalararo oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga koeffitsientlar tanlang:

a) Fe+HClFeCl2+H2; b) Fe2O3+AlAl2O3+Fe;

c) FeSO4+KMnO4+H2SO4Fe2(SO4) 3+MnSO4+K2SO4+H2O;

d) Fe+HNO3Fe(NO3) 3+NO2+H2O;

e) Fe3O4+H2Fe+H2O; f) FeS2+O2Fe2O3+SO2.



Yechish: Tenglamalarda o‘z oksidlanish darajalarini o‘zgartirgan elementlarni topamiz, masalan:

a) Fe0+H+1ClFe+2Cl2+H20.

Oksidlanish darajasini o‘zgartirayotgan elementlarning yarim reaksiyalari tenglamalarini tuzamiz:


Fe0-2e=Fe+2

H+1+e=H0.



Zaryadlar saqlanish qonunining bajarilishini ta'minlash uchun ko'paytuvchilar tanlaymiz:

Fe0-2e=Fe+2 1

H+1+e=H0. 2



Tegishli shakllar qarshisidagi raqamlarni tenglamaga stexiometrik koeffitsientlar sifatida qo‘yamiz: Fe+2HCl=FeCl2+H2.

Tenglamaning chap va o‘ng tomonlaridagi elementlar atomlari sonlarining tengligini tekshirib ko‘ramiz.

b) Fe2O3+AlAl2O3+Fe tenglamada ham yuqoridagi tartibda elementlar atomlarining oksidlanish darajalari o‘zgarishini ko‘rsatib elektron balansi tenglamasini tuzamiz:


Fe+3+3eFe0

Al0-3eAl+3.



Mazkur reaksiyada ikki mol atom temirning qaytarilishini e'tiborga olib, elektron balansi tenglamasini quyidagicha tasvirlaymiz:

2Fe+3+2·3eFe0 1

Al0-3eAl+3. 2



Ko‘paytuvchilarni yuqoridagi tenglamaga stexiometrik koeffitsientlar sifatida qo‘yamiz: Fe2O3+2Al=Al2O3+2Fe.

c)FeSO4+KMnO4+H2SO4Fe2(SO4)3+MnSO4+K2SO4+H2O

tenglama uchun ham yuqoridagi amallarni bajarsak:


Fe+2-eFe+3 5 Mn+7+5eMn+2 1

elektron balansi tenglamasi hosil bo‘ladi. Bu reaksiyadagi toq sonli Fe dan juft sonli Fe bo‘lgan birikma hosil qilinganligi uchun har ikkala ko‘paytuvchini ikkiga ko‘paytiramiz va quyidagini hosil qilamiz:

Fe+2-eFe+3 5 2

10 Mn+7+5eMn+2 1 2 2

Olingan yangi raqamlarni tenglamaning chap tomonidagi tegishli elementlar bo‘lgan moddalar oldiga qo‘yamiz:

10FeSO4+2KMnO4+H2SO4Fe2(SO4)3+MnSO4+K2SO4+H2O.

Tenglamaning o'ng tomonidagi mazkur elementlar sonini chap tomonidagilarga tenglashtiramiz:

10FeSO4+2KMnO4+H2SO45Fe2(SO4)3+2MnSO4+K2SO4+H2O.

Hosil qilingan tenglamadagi H2SO4 va H2O dan boshqa barcha moddalar oldiga koeffitsientlar qo‘yilganligini hisobga olib, o‘ng tomondagi SO42- lar sonini hisoblasak, u 18 ta bo‘lar ekan. Tenglamaning chap tomonidagi 10FeSO4 da 10 ta SO4 borligini e'tiborga olsak, 8 ta SO42- yetishmasligi ma'lum bo‘ladi. Shuning uchun H2SO4 oldiga 8 qo‘yamiz:

10FeSO4+2KMnO4+8H2SO45Fe2(SO4)3+2MnSO4+K2SO4+H2O.

Oxirgi tenglamaning o‘ng tomonidagi H va O lar soni chap tomonidagi H va O lar sonidan qancha kamligini aniqlab, o‘ng tomondagi H2O oldiga 8 ni qo‘yamiz, bunda tenglama tenglashadi:

10FeSO4+2KMnO4+8H2SO4=5Fe2(SO4)3+2MnSO4+K2SO4+8H2O

g) Fe+HNO3Fe(NO3)3+NO2+H2O uchun elektron balansi tenglamasini tuzsak:


Fe0-3eFe+3 1 N+5+eN+4 3.

Mazkur reaksiyada oksidlovchi modda bo‘lgan HNO3 qisman qaytarilib, uning bir qismi o‘zgarmasdan o‘tganligini hisobga olib, elementlar qarshisidagi ko‘paytuvchilarni tenglamaning o‘ng tomonidagi moddalar oldiga qo‘ysak tenglamani tenglashtirish engillashadi, ya'ni Fe+HNO3Fe(NO3) 3+3NO2+H2O.

Tenglamaning o‘ng tomonidagi Fe+3 va N+4 oldiga qo‘yilgan koeffitsientlarga asoslanib, qolgan barcha koeffitsientlarni qo'yish mumkin, bunda o‘zgarmay o‘tgan NO3 lar ham hisobga olinadi:

Fe+6HNO3Fe(NO3) 3+3NO2+3H2O.

d) Fe3O4+H2Fe+H2O reaksiyada qatnashuvchi Fe3O4 moddadagi temir atomining oksidlanish darajasi kasr son bo‘lganligi uchun kasrni butunga aylantirish maqsadida Fe+8/3 ni 3 ga ko'paytiramiz va quyidagicha elektron tenglamalari sxemalarini tuzamiz:



3Fe+8/33Fe0

2H0 2H+.



Birinchi sxemadan korinishicha 3Fe+8/3 dagi temir qaytarilib, 3Fe0 ga aylanishi uchun 8 ta elektron yetishmaydi. Buni hisobga olib, quyidagi elektron balansi tenglamasini tuzamiz:

3Fe+8/3+8e=3Fe0 1

2H0-2e= 2H+ 4



Tanlangan ko‘paytuvchilarni hisobga olib, tenglamaga koeffitsientlar qo'yamiz: Fe3O4+4H2=3Fe+4H2O.

f) FeS2+O2Fe2O3+SO2 tenglamada uchta elementning oksidlanish darajalari o‘zgargan bo‘lib, temir va oltingugurt atomlari elektronlar yo‘qotib oksidlangan, kislorod esa elektronlar qabul qilib qaytarilgan. Elektron balansi tenglamasini tuzishda oksidlangan (qaytarilgan) elementlar ketma-ket yozilishi kerak:



Fe+2-e=Fe+3 1

2S-1-5e=2S+4 10 4



2Oo+4e2O-2 4 11

Ishorasi bir xil raqamlar qo‘shilib (1e-10e=11e), oxirgi koeffitsientlar 4 va 11 hosil qilinadi. Elektron balansi tenglamasi asosida tenglamaga quyidagicha koeffitsientlar qo'yiladi:

4FeS2+11O2=2Fe2O3+8SO2.



10.15. Quyidagi ichki molekulyar (a) va disproporsiya (b) reaksiyalariga koeffitsientlar tanlang:

a) NaNO3NaNO2+O2; b) H2O2H2O+O2.

Bunday tur reaksiyalar uchun elektron balansi tenglamasini tuzishda oksidlanish darajasini o‘zgartirayotgan elementlar atomlarining tenglamaning o‘ng tomonida yozilgan moddalardagi sonini hisobga olish tavsiya qilinadi:

a) NaNO3NaNO2+O2 tenglama uchun:



N+5+2e = N+3

2O-2-2·2e=O20.



Ikkinchi yarim reaksiyada kislorod molekulasi hosil bo‘layotganligini hisobga olib, elektron balansi tenglamasini quyidagicha tuzamiz:

N+5+2e = N+3 2

2O-2-2·2e=O20 1



Bu raqamlarni oldin ong tomondagi moddalar oldiga qoyib, ular asosida chap tomon koeffitsientlari tanlanadi:

2NaNO3=2NaNO2+O2

Disproporsiya reaksiyalariga koeffitsientlar tanlaganda ham shunday qilish qulay.

b) H2O2H2O+O2 tenglama uchun:



O-1+eO-2 2

2O-1-2eO20 1


va 2H2O22H2O+O2.



10.16. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlarini aniqlang va ularga koeffitsientlar tanlang:

a) Cu+O2CuO; b) Cu(NO3) 2CuO+NO2+O2;

c) Hg(NO3)2Hg+NO2+O2; d) Cl2+KOHKCl+KClO+H2O;

e) KClO3KCl+O2; f) Cu+HNO3Cu(NO3) 2+NO2+H2O;

g) NH4NO2N2+H2O; h) NH4NO3N2O+H2O;

i) KJ+K2Cr2O7+H2SO4J2+Cr2(SO4)3+K2SO4+H2O;

j) As2S3+HNO3+H2OH3AsO4+H2SO4+NO;

k) KNO3KNO2+O2; l) KOH+NO2KNO3+KNO2+H2O;

m) KOH+SK2S+K2SO3+H2O.



(Javob: a, f, i, j - molekulalararo; b, c, e, g, h, k - ichki molekulyar; d, l, m - disproporsiya).

10.17. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga koeffitsientlar tanlang. Ularning qaysilarida H2O2 oksidlovchi va qaysilarida qaytaruvchi bo‘ladi?

a) H2O2+CrCl3+KOHK2CrO4+KCl+H2O;

b) H2O2+H2SO3H2SO4+H2O; c) H2O2+HJO3J2+O2+H2O;

d) H2O2+KMnO4+HNO3Mn(NO3)2+O2+KNO3+H2O;

e) H2O2+HJJ2+H2O; f) H2O2+Ag2OAg+O2+H2O;

g) H2O2+Cl2+KOHO2+KCl+H2O;

h) H2O2+KMnO4+H2SO4O2+MnSO4+K2SO4+H2O;

i) H2O2+FeSO4+H2SO4Fe2(SO4)3+H2O.


(Javob: oksidlovchia, b, e, i; qaytaruvchi  c, d, f, g, h).

10.18. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga koeffitsientlar tanlang:

a) K2Cr2O7+K2SO3+H2SO4Cr2(SO4) 3+K2SO4+H2O;

b) FeS+O3FeSO4+O2;

c) K2Cr2O7+HClCl2+KCl+CrCl3+H2O;

d) KMnO4+KNO2+H2SO4KNO3+MnSO4+K2SO4+H2O;

e) PbO2+MnSO4+HNO3HMnO4+PbSO4+Pb(NO3)2+H2O;

f) NH3+KMnO4+KOHKNO3+K2MnO4+H2O;



g) K2Cr2O7+H2S+H2SO4Cr2(SO4)3+S+K2SO4+H2O;

h) MnS+HNO3MnSO4+NO2+H2O;

i) KOH+NO2KNO3+KNO2+H2O;

j) NaHCO3+NO2NaNO2+NaNO3+CO2+H2O;

k) KJ+H2SO4J2+H2S+K2SO4+H2O;

l) FeS2+HNO3Fe(NO3)3+H2SO4+NO2+H2O;

m) PH3+KMnO4+H2SO4H3PO4+MnSO4+K2SO4+H2O;

n) HNO3+J2HJO3+NO2+H2O; o) H2SO4+H2SSO2+S+H2O;

p) CrCl3+NaClO+NaOHNa2CrO4+NaCl+H2O;

q) CuFeS2+HNO3Fe(NO3)3+Cu(NO3)2+SO2+NO+H2O;

r) HgS+HNO3+HClHgCl2+NO+H2SO4+H2O.


10.19. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga koeffitsientlar tanlang.

a) C2H2+KMnO4+H2OH2C2O4+MnO2+KOH;

b) CH3CHO+Cu(OH) 2CH3COOH+Cu2O+H2O;

c) C6H12O6+KMnO4+H2SO4CO2+MnSO4+K2SO4+H2O;

d) CH3OH+K2Cr2O7+H2SO4HCOOH+Cr2(SO4)3+K2SO4+H2O;

e)C6H5CHCHC2H5+KMnO4+H2SO4C6H5COOH+C2H5COOH+

+MnSO4+K2SO4+H2O;

f) C6H5C2H5+KMnO4C6H5COOK+MnO2+K2CO3+KOH+H2O;

g) C12H22O11+K2Cr2O7+H2SO4CO2+Cr2(SO4)3+K2SO4+H2O;

h) CH2O+KMnO4+H2SO4HCOOH+MnSO4+K2SO4+H2O;

i) Na2S2O4+KMnO4+HNO3Na2SO4+H2SO4+Mn(NO3)2+ +KNO3+H2O.



10.20. Oksidlanish darajalari kasrli elementlar qatnashgan reaksiyalar uchun koeffitsientlar tanlang:

a)Fe3O4+H2FeO+H2O; b) Fe3O4+H2Fe+H2O; c) NaN3Na+N2;

d) Mn3O4+KClO3+K2CO3K2MnO4+KCl+CO2;

e) Na2S4O6+KMnO4+HNO3Na2SO4+H2SO4+Mn(NO3)2+KNO3+H2O;

f) Mn3O4+AlMn+Al2O3; g) Fe3O4+COFe+CO2;

h) C3H8+O2CO2+H2O; i) C4H10+O2CO2+H2O.


10.21. Quyidagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga koeffitsientlar tanlang va tenglashtiring:

a) C+HNO3CO2+NO2+...; b) Hg+HNO3Hg(NO3)2+NO+;

c) Zn+HNO3Zn(NO3) 2+NH4NO3+; d) Sn+HNO3H2SnO3+NO2+;

e) S+HNO3H2SO4+NO2+; f) P+HNO3H3PO4+NO2+;

g) Cr2(SO4)3+Br2+Na2CrO4+NaBr+;

h) FeCl2+Br2++H2OFe(OH)3+KBr+;

i) K2Cr2O7+H2S+Cr2(SO4) 3+S+;



j) SO2+K2Cr2O7+Cr2(SO4)3+K2SO4+;

k) KJ+KMnO4+J2+MnSO4+;

l) K2SO3+KMnO4+MnO2+K2SO4+;

m) K2SO3+KMnO4+K2SO4+K2MnO4+





Download 1,36 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   73




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish