Kimyoning asosiy qonunlari

Ion almashinish reaksiyalari 3 xil ko’rinishda yoziladi.

• 1. Molekulyar holda
• 2. To’liq ionli holda
• 3. Qisqartirilgan holda.

Foydalanilgan adabiyot ro’yxati.

• S. Masharipov “Kimyo” Toshkent-2012.
• Referat. Uz
• Google. Uz

ISHQORIY METALLAR

• I guruh elementlariga litiy, natriy, kaliy, rubidiy, seziy va fransiy kiradi. Guruhning umumiy nomi ishqoriy metallar deb ataladi.

TARIXIY MA’LUMOTLAR

• Eng yengil metall litiyni 1817 yil shved kimyogari Iogann Avgust LiAl[Si4O10]-petalit mineralidan olgan. Bertselius bu elementga “litiy” nomini taklif qilgan. “Litos” – tosh ma’nosini anglatadi.
• Natriy oddiy modda sifatida 1807 yil Angliyalik olim Gemfri Devi tomonidan ochilgan. Devi qattiq natriy gidroksidni elektroliz qilib metal holidagi natriyni olgan. “nitron” – soda ma’nosini anglatadi. (o’yuvchi natriy kaustik soda deb ataladi).
• Kaliyni Gemfri Devi qattiq kaliy gidroksidni elektroliz qilib olgan. “alkali”-ishqor na’nosini anglatadi;
• 1861 yil nemis olimi Robert Vilgelm Bunzen metallsimon rubidiyni olishga erishgan. “Rubidus” to’q qizil degan ma’noni anglatadi.
• Seziyni 1860 yil nemis olimlari Robert Vilgelm Bunzen va Gustav Robert Kirxgoflar aniqlashgan. “sezius” - havorang-ko’k.
• Fransiyni 1939 yil fransuz olimi Margarita Per ochgan. Uning nomi Fransiya davlati hurmatiga qo’yilgan.

TABIATDA TARQALISHI

• Er qatlamida natriy - 2,27 мас. %, kaliy esa – 1,84 мас. %. Natriy osh tuzi - NaCl, Glauber tuzi - Na2SO4 · 10H2O, silvinit - NaCl · KCl va dengiz suvlari tarkibida uchraydi.
• Kaliyli asosiy minerallar: silvin - KCl, silvinit - NaCl · KCl, karnallit - KCl · MgCl2 · 6H2O, ortoklaz (kaliyli dala shpati) K[AlSi3O8],. Bundan tashqari dengiz suvlari va o’simliklar tarkibida uchraydi.
• Litiy, rubidiy va seziy kam tarqalgan va tarqoq elementlardir. Yer yuzida litiy-6,5·10-3 мас. %, rubidiy – 1,5·10-2 мас. %, seziy – 3,7·10-4 мас. %. Litiy quyidagi minerallari spodumen-LiAlSi2O6, ambligonit- LiAl(PO4)(OH,F) va turli hil silikatlar hamda alyumosilikatlar tarkibida bo’ladi. Seziy kam uchraydigan minerallar-pollutsit 4Cs2O · 4Al2O3 · 18SiO2 · 2H2O, avofadrit (K,Cs)[BF4] va kaliyli minerallari tarkibida uchraydi. Rubidiy minerali yo’q ammo kaliyli minerallar karnallit va silvinit tarkibida aralashma holida uchraydi.