Kimyoda fazoviy tushunchalarning rivojlanish tarixi

Oqsillar - L-qatoridagi aminokislotalardan tuzilgan, D-qatoridagi aminokislotalarning polipeptidlarida bo‘ladi. Turli polisaxaridlar va uglevodlarni saqlovchi biopolimerlar tarkibidagi uglevodorodlar qoldig‘i D-qatorga kiradi:

Aminokislota yoki uglevodorodlarning enantiomerlar juftidan faqat bittasi biologik faollikni namoyon qiladi.

Kamptotetsin alkaloidi, o‘z tarkibida bitta asimmetrik uglerod atomini saqlab enantiomerlar juftligi sifatida bo‘ladi. Kamptotetsin oz miqdorda saraton kasalligini kamaytiradi, melan, karsinom va leykemiyaga qarshi faol. Uning ta’sir mexanizmi DNK ni, ribosomal va matrik RNK lar sintezini ingibirlaydi, lekin mitoxondrial RNK sinteziga ta’sir etmaydi. Faollikka tabiiy (S) - kamptotetsin ega, ratsemat S izomerga qaraganda ikki marta kam faol:

Gossipol- chigitdan ajratib olinadigan sariq pigment. Gossipol molekulasida 1,3, 1’ va 3’ holatlarda to‘rtta o‘rinbosar bo'lgani uchun naftalin o‘rinbosarlar bo‘lgan у-bog‘ atrofida erkin burilish qiyinlashgan, shuning uchun gossipol individual enantiomer sifatida bo'lishi mumkin. Gossipol spermatogenezni o‘ldiradi. Bunda gossipol spermada boradigan aerob va anaerob metabolit jarayonlarda ishtirok etuvchi ferment laktat degidrogenazani ingibirlaydi. Faqat chapga buruvchi gossipol faol ekanligi aniqlangan, ratsematning 50% faol (+), gossipol esa faol emas.

Feromonlarning р-diastereomerlari turli biologik faollikni namoyon qiladi. Feromonlar – uchuvchan moddalar bo‘lib, ular yordamida ayrim hasharotlar bir-biriga turli axborotlar uzatadi. Bular orasida xatar hissiyotini uyg‘otadigan, urg‘ochilarga erkaklarni jalb qiladigan birikmalar mavjud. Masalan, bombikolning to‘rtta diastereomerlaridan eng ko‘p faollikka tabiiy izomer ega:

Moddalarning biologik faolligiga ularning konformatsion tuzilishi ta’sir etadi. Masalan, bir-biriga o‘xshamagan makrosiklik keton sibeton va steroid androstenol bir xil hidga ega. Sibeton molekulasining konformatsiyasi androstenolga o‘xshash bo‘lgani uchun ular hidi ham o‘xshash bo‘ladi: