Kimyo-texnologiya

1. Tezpisharligi. Kartoshka navlari pishib yetilish muddatiga qarab tezpishar, o‘rtatezpishar, o‘rtapishar, o‘rtakechpishar va kechpishar navlarga bo‘linadi. Xalqaro Klassifikasiyaga ko‘ra, unib chiqishdan tovar hosil shakllanib, yig‘ishtirilishgacha (o‘suv davri) 71-80 kun bo‘lsa, tezpishar deyilib, 3 ball bilan baholanadi.

O‘suv davri 81-90 kun bo‘lsa, o‘rtatezpishar bo‘lib, 4 ball; 91-110 kun bo‘lsa, o‘rtapishar deyilib 5 ball; 111-120 kun bo‘lsa, o‘rtakechpishar bo‘lib 6 ball; o‘suv davri 121-130 kun bo‘lsa, kechpishar deyilib 7 ball; o‘suv davri 140 kun va ziyod bo‘lsa, juda kechpishar nav deyilib, 9 ball beriladi.

Shuni aytish kerakki, navlarning o‘suv davri davomiyligi doimiy emas, chunki bu ekinni parvarishlash sharoitlariga, urug‘likni ekishga tayyorlash usullariga, xususan haroratga ko‘p jihatdan bog‘liq.

Tadqiqotlarimizning ko‘rsatishicha, O‘zbekistonning barcha viloyatlarida kartoshkaning kechpishar o‘suv davri 120 kundan ziyod navlarini ekish kutilgan natijani bermaydi. Bunday navlar sug‘oriladigan yerni 4 oydan ziyod band qilib, tuproqning zichlashishiga, hosilning boshqa guruhdagi navlarga nisbatan past va sifasiz bo‘lishiga olib keladi. Chunki, ularda tuganak tugish qator oralariga ishlov berish tugagandan so‘ng 4-6 marta suv berilgach, boshlanadi. Bu davrda esa yer ancha zichlashgan bo‘ladi. Shuning uchun ertagi muddatda (bahorda) faqat tezpishar va o‘rtatezpishar navlarni, kechki (yozgi) muddatda esa tezpishar va o‘rtapishar navlarni ekish yuqoridagi qayd etilgan nuqson va kamchiliklarni bartaraf etish imkonini beradi.

Kartoshka tezpishar navlarini bunday keng joriy etishning o‘ziga xos afzalliklari mavjud. Bular, birinchidan - qisqa muddatda kam mehnat va mablag‘lar sarflab, yuqori va sifatli hosil olish hamda takroriy ekinlar (sabzavot, poliz, yem-xashak) o‘stirish; ikkinchidan - sug‘oriladigan yerdan, suvdan, texnika va o‘g‘itdan samarali foydalanish; uchinchidan - kartoshkaning faqatgina tezpishar navlarini ertagi va kechki muddatlarda ekib, ikki hosil olish; to‘rtinchidan – urug‘chilik muammosini hal etish; beshinchidan -kartoshkachilikni rentabelli tarmoqqa aylantirish, xo‘jalik iqtisodini ko‘tarishga sharoit yaratadi.

Respublika rahbariyatining bugo‘ngi agrar siyosatini amalga oshirib, g‘alla mustaqilligiga erishishda yoki aholini yoz oyi boshida yangi ertagi kartoshka bilan ta’minlashda, takroriy ekin sifatida o‘stirib urug‘lik yoki qishki-bahorgi iste’mol uchun mahsulot yetishtirishda ertapishar kartoshka navlarini ekishning nihoyatda kata ahamiyatga ega ekanligini fan va ishlab chiqarish ilg‘orlar tajribasi yaqqol ko‘rsatib turibdi.