«kimyo-texnologiya»


Almashtirilmaydigan aminokislotalarning miqdori (g/kg) (Pasipanov



Download 2,15 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/160
Sana01.09.2021
Hajmi2,15 Mb.
#162296
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   160
Bog'liq
O'simlikshunoslik Ma'ruza matni (1)

Almashtirilmaydigan aminokislotalarning miqdori (g/kg) (Pasipanov 
ma’lumotlari) 
  
Aminokislot 
alar  
Soya  
Loviya   Yasmiq   Ekma  
ko‘k 
no‘xat  
Ekma 
burchoq  
No‘xat  
Lizin  
24,0  
23,3  
22,3  
22,7  
18,4  
20,7  
Metionin  
5,0  
1,5  
4,0  
1,0  
4,1  
5,2  
Sistin  
4,6  
6,2  
6,3  
2,8  
3,0  
4,8  
Arginin  
  
  
  
  
23,1  
  
Leysin  
  
  
  
  
33,5  
  
Fenilalanin  
16,0  
14,6  
13,0  
11,6  
15,5  
11,3  
Treonin  
13,0  
11,0  
10,9  
  
12,0  
10,5  
Valin  
  
16,0  
15,8  
11,0  
12,5  
  
Triptofan  
  
  
  
1,8  
2,9  
  
Gistidin  
8,0  
6,5  
  
4,9  
  
  
Jami  
70,6  
  
  
  
126  
  
  
  
  


1.6. jadval  
Dukkakli-don ekinlarni doni tarkibida oqsil, yog‘ miqdori, qimmati va quvvati  
Ekinlar  
Oqsil 
miqdori,%  
Oqsilnig 
oziqlik 
qimmati,%  
Moy 
miqdori,%  
1 kg 
donning 
quvvati  
Energiya, 
MJ 1kg 
ko‘kati  
Soya  
40  
88  
18  
23,0  
18,11  
No‘xat  
23  
76  
5  
19,2  
17,80  
Loviya  
30  
85  
3  
19,2  
-  
Yasmiq  
30  
85  
5  
19,8  
-  
Burchoq  
28  
77  
2  
18,9  
18,21  
Ekma ko‘k 
no‘xat  
24  
78  
2  
18,7  
17,91  
Dala ko‘k 
no‘xati  
21  
76  
2  
18,5  
17,80  
  
Dukkakli-don ekinlarda maysalanish, shoxlanish, shonalash, gullash, dukkak 
shakllanishi, pishish davri kuzatiladi.   
Yer  yuzida  dukkakli-don  ekinlar  135mln.ga  maydonga  ekiladi.  Yer  yuzida 
soya, loviya, ko‘k no‘xat ko‘p ekiladi.   
O‘zbekistonning  suvli  yerlarida  loviya  turlari,  shu  jumladan,  mosh,  lalmi 
yerlarda no‘xat qadimdan ekilib kelinmoqda.  
Asosiy  maydonga  2011  yilda  7387,0  gektarga,  hosildorligi  21,8  ts/ga  va 
takroriy maydonga 8692,5 ga maydonga, hosildorligi 12,5 ts/ga bo‘lgan.  
  
1.8.jadval  
  
Dukkakli -don ekinlarining issiqlikka bo‘lgan talabi (0°)  
  
Ekinlar  
Maysalanish  
Vegetativ 
organlarining 
shakllanishi  
Gullash  
Meva hosil 
qilish  
Ko‘k no‘xat, 
burchoq, 
yasmiq  
4-5/  
6-12  
4-5/ 12-16  
10-15/ 16-
21  
12-10/ 23-
16  


Xashaki 
no‘xat  
5-6/  
9-12  
5-6/ 12-18  
8-12/  
16-21  
15-10/ 24-
16  
Soya, loviya  
10-13/ 15-
18  
10-13/ 15-26  
15-18/ 18-
25  
15-10/ 23-
18  
  
  
No‘xat - ahamiyati, kelib chiqishi, tarqalishi, hosildorligi  
No‘xat – O‘zbekistonda eng keng tarqalgan dukkakli don ekinlaridan biri.  
Donidan turli taomlar tayyorlanadi, ayniqsa, sho‘rva, palovga ko‘p solinadi. Donlari 
go‘sht bilan alohida dimlanib ham pishiriladi, qovurilib don holatida ham iste’mol 
qilinadi.  Oq  donli  navlari  oziq-  ovqat,  qora  donli  navlari  yem-xashak  uchun 
o‘stiriladi.  Doni  tarkibida  25-30  %  oqsil,  4-7  %  yog‘,  47-60  %  azotsiz 
ekstraktlanadigan moddalar, 2,4-12,8 % sellyuloza, 4,0 % kul, vitamin V1 hamda 
ma’danli tuzlar bo‘ladi. Uning doni omixta yemga qo‘shilsa ularning hazmlanishi 
osonlashadi.  Poya  va  barglarida  otquloq  va  olma  kislotalari  ko‘p.  Somonini 
qoramollarga berib bo‘lmaydi, qo‘ylar uchun yaxshi oziqa. No‘xatdan Hindistonda 
olma va otquloq kislotalari olinadi. No‘xat uni 10-12 % bug‘doy uniga qo‘shilsa, 
noni to‘yimli va mazali bo‘lad  
No‘xat o‘rta va kichik Osiyoning qurg‘oqchil mintaqalarida eramizdan oldin 
ekilib boshlangan. No‘xat vatani Tojikiston va O‘zbekistonning tog‘li tumanlari deb 
taxmin qilinadi.   
Arxeologlarning fikricha, Yaqin Sharqda no‘xat yetishtirish bundan 7500 yil 
avval urf bo‘lgan. Xattoki fir’avn maqbarasidan ham no‘xat urug‘lari topilgan.  
Gretsiyada arxeologik qazilmalarda eramizdan oldingi 5450 yillarga mansub, 
Iroqda esa bronza davriga ta’luqli (3300 yil) no‘xat urug‘i topilgan  
No‘xat to‘g‘risidagi birinchi qo‘lyozma Gomerening “Iliade» sida uchraydi. 
Yangi  lingvistik  izlanishlarda  no‘xat  eramizdan  oldingi  1580-1100  yillarda  Nil 
daryosi vodiylarida ekilgani yozilgan.  
Rimga bronza davrida keltirilgan. Qadimda Rimda don-dukkakli ekinlardan 
tayyorlangan  ovqatlar  kambag‘allarning:  qullar,  gladiatorlar  va  oqsuyak 
bo‘lmaganlarniki  hisoblangan.  Imperiyaning  janubida  ijaradagi  legionerlarning 
(yirik askariy otryad) payogi bo‘lgan. Eramizdan oldingi IX asrda imperator Buyuk 
Karl no‘xatni hamma yerda ekiladigan ekin deb atagan  
Exnaton va Nefertitining qo‘llarida no‘xat shoxlarini ushlab turgan tasviri 
tushirilgan qadimgi rasmlari bo‘lib, Yegipet podshohining kuchi ma’nosini 
bildirgan.  
Rossiyaga Ukraina, Kavkazortidan va Janubiy-g‘arbiy Osiyodan 18 asrning  
70 yillarida keltirilgan. No‘xat qadimdan Hindiston, Pokiston, Efiopiya va boshqa 
davlatlarda  ekilgan.  Hozirda  Turkiya,  Shimoliy  Afrika,  Meksika,  Hindiston, 
Pokistonda  yetishtiriladi.  Yaqinda  Yaponiyada  Tutanxamon  maqbalaridan 
arxeologlar tomonidan topilgan no‘xat urug‘ini o‘stirishdi.   


No‘xat  dunyoning  30  mamlakatlarida  ekiladi.  Ekin  maydoni  bo‘yicha 
dukkakli ekinlar orasida uchinchi o‘rinni egallaydi. Hindiston, Pokiston, Ispaniya, 
AQSh,  Braziliya,  Turkiya,  Eron,  Tojikistan,  Tatarstan,  Turkmanistan,  Shimoliy 
Afriki mamlakatlarida ekiladi.  
Ekin maydoni 12 mln/ga bo‘lib, 8,9 mln/ga. maydon Hindiston va Pokistonga 
to‘g‘ri  keladi.  Ekilish  maydoni  bo‘yicha  dukkakli  don  ekinlari  orasida  uchinchi 
o‘rinni egallaydi. Shuningdek Eron va Turkiyada 1,4 mln/ga. yerga ekiladi. Keyingi 
yillarda Avstraliya va Kanada bu ekinga e’tibor qaratgan. Hosildorligi 0,6—0,8 t/ga.  
No‘xat  qadimdan  O‘rta  va  Kichik  Osiyoning  qurg‘oqchil  mintaqalarida  ekib 
kelingan. Yovvoyi turlari topilmagan.   
O‘zbekistonda  no‘xat  lalmikor  va  suvli  yerlarda  4-5  ming  ga  maydonga 
ekiladi. Sug‘oriladigan yerlarda gektaridan 20-25 ts, lalmikorlikda 8-10 ts don hosili 
yetishtiriladi.   
No‘xatning poya va barglarida limon va boshqa organik kislotalar bo‘lganligi 
tufayli  mollar  yaxshi  yemaydi,  faqat  qo‘ylar  yeydi.  Ko‘katini  boshqa  oziqalarga 
qo‘shib mollarga berish mumkin.  
Tabiiy  omillar  fiziologik  ta’siriga  ko‘ra  o‘simliklar  hayoti  uchun  bir  xil 
qimmatga ega. Hayotiy omillar faqatgina turli o‘simliklar uchun emas balki ularning 
hayotiy  jarayonlari,  davrlari  uchun  ham  har  xil  ta’sir  ko‘rsatadi.  O‘simliklar 
hayotida  ularning  fosforga  bo‘lgan  eng  talabchan  davri,  oziqa  moddalarning 
qaytishi,  almashlab  ekish,  hayotiy  omillarning  minimum,  optimum,  maksimum 
ta’siri, hayotiy omillarning birgalikdagi ta’siri qonunlari amal qiladi. Ayrim hollarda 
omillar  mavjud  bo‘lsada  ularning  ko‘pligi  yoki  kamligi  cheklovchi  omil  sifatida 
ta’sir ko‘rsatadi. Bunda yetishmayotgan omil hosil miqdorini belgilaydi. Masalan, 
yorug‘lik,  harorat,  havo,  oziqa  moddalar  yetarli  bo‘lgani  bilan,  namlikni 
yetishmasligi hosilning ortishini cheklashi mumkin. Bunda namlik cheklovchi omil 
sifatida  ta’sir  ko‘rsatadi.  Hamma  omillar  muqobil  miqdorda  va  nisbatlarda 
bo‘lgandagina eng yuqori hosil shakllanadi.  
Qishloq  xo‘jaligida  agroiqlim  resurslari  ham  katta  ahamiyatga  ega. 
O‘zbekistonda agroiqlim resurslaridan faol harorat yig‘indisi, sovuq bo‘lmaydigan 
kunlar davomiyligi qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olish uchun 
yetarli,  ammo  yog‘ingarchiliklar  miqdori  yetarli  emas.    O‘simlik  mahsulotlarini 
yetishtirishda  yer  yuzasida  yorug‘lik  (quyosh  radiatsiyasi),  yog‘ingarchilikning 
yillik miqdori, foydali harorat yig‘indisi muhim rol o‘ynaydi. Shu ko‘rsatkichlarga 
asoslanib dehqonchilik uchun juda qulay, qulay va noqulay mintaqalar farq qilinadi. 
Misol uchun, Yevropa va AQShda dehqonchilik uchun juda qulay sharoit mavjud, 
Markaziy Osiyoda yog‘ingarchilik kam, shimolda harorat yetishmaydi.  
  

Download 2,15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish