«kimyo-texnologiya»

Ma’danli oziqlanishi. O‘rtacha 10 t tuganak hosili uchun tuproqdan50 kg N, 
20  kg  R
2
O5  va  90  kg  K
2
O  o‘zlashtiriladi.Azotli  oziqlanish  ekinning  o‘sishi, 
rivojlanishi  vamahsuldorligiga  bevosita  ta’sir  ko‘rsatadi.  Tuproq  muhiti 
neytralbo‘lganda  kartoshka  ammoniy  (NH
4
+)  ionlarini,  kislotalida  –  nitrat(NO
3
-) 
ionlarini yaxshi o‘zlashtiradi. Nitratlar o‘simlikda ammiakli birikmalarga aylanadi. 

---

Azot  yetishmasa  poyalar  kuchsiz  shoxlanadi  va  o‘sadi,barglar  rangi  och-
yashil  bo‘lib  pastkilari  to‘kiladi,  tuganaklargauglevodlarning  kelishi  kamayadi, 
hosil va tuganaklardagi quruq moda miqdori pasayadi.Azot me’yoridan ortiq yoki 
yetishmasa ham o‘simlikka salbiy ta’sirko‘rsatadi. Tuproqda yetarli miqdorda fosfor 
va kaliy saqlansa, azot bilan tegishli nisbatda bo‘lsa o‘simlik mo‘l hosil to‘playdi.Bir 
tomonlama  mo‘l  azotli  oziqlanish  o‘simlikning  «semirib»  ketishiga  olib  keladi, 
hosilga, kraxmal miqdoriga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.  
Bu hol gullashning boshlanishida hosil bo‘lgan tuganaklarda kuzatiladi. Keyinchalik 
pishishi  boshlanishi  bilan  kraxmal  to‘planishi  ortadi,  ammogullash  davridagi 
yetishmaslikni qoplay olmaydi.  
Tuganaklarda konserogen nitrozaaminlarni hosil bo‘lishi nitratlarto‘planishi 
bilan bog‘liq. Azotli o‘g‘itlar me’yori gektariga 135-150 kgoshirilsa nitratlar ikki 
baravar ko‘p to‘planadi. Oziq-ovqatga ishlatiladigan 1 kg tuganakda 80 mg, oziqa 
uchun ishlatiladiganida 300 mg dan ortiq nitrat bo‘lmasligi lozim.  
Fosforli oziqlanish uglevod va oqsil almashinuvini yaxshilaydi, o‘simlikning 
o‘sishi  va  rivojlanishini  tezlashtiradi,  ildiz  tiziminingyaxshi  rivojlanishiga 
ko‘maklashadi, tuganaklarning erta hosil bo‘lishigava unda kraxmal to‘planishiga 
olib  keladi.  U  o‘simlikning  qurg‘oqchilikkachidamliligini  oshiradi,  suv  rejimini 
yaxshilaydi.Fosfor 
yetishmasa 
o‘simlikning 
rivojlanishi 
sekinlashadi, 
barglarmayda,  to‘q  yashil  rangga  kiradi.  Barglarda  bezsimon  dog‘lar  paydo 
bo‘lishiham fosfor yetishmasligini ko‘rsatadi.  
Kaliy  fotosintezni  jadallashtiradi,  uglevodlar  harakatlanish  initezlashtiradi, 
qurg‘oqchilikka  va  sovuqqa  chidamliligini  oshiradi.  Kaliyoziqlanishda  yetarli 
bo‘lsa,  tozalanganda  mag‘zi  qoraymaydi,  zamburug‘  vabakteriya  kasalliklariga 
chidamli bo‘ladi.  
Fosfor  va  kaliy  azotning  o‘zlashtirilishini  yaxshilaydi.  Kaliyetishmasa, 
ayniqsa,  ammiakli  azotning  o‘zlashtirilishi  yomonlashadi.  Nitratli  azotning 
o‘zlashtirilishi fosfor miqdoriga bog‘liq.  
Azotli  birikmalar  asosan  o‘simlik  vegetatsiyasining  birinchi  yarmida 
o‘zlashtiriladi.  Poya  va barglarning  so‘lish davrida azotningo‘zlashtirilishi keskin 
kamayadi.  
Kartoshka  tipik,  kaliyni  sevadigan  o‘simlik.  Tuproqda  namlik  qanchako‘p 
bo‘lsa  o‘simlik  o‘zlashtira  oladigan  kaliy  miqdori  ham  shuncha  ko‘pbo‘ladi. 
Shuning uchun kaliy yetishmasligi qurg‘oqchil sharoitda ko‘p kuzatiladi.  
Kartoshka uchun organik va ma’danli o‘g‘itlar me’yorini belgilashdatuproq 
unumdorligi undagi o‘zlashtiriladigan shakldagi oziqa moddalarmiqdori, kartoshka 
navi, o‘g‘itning kimyoviy tarkibi hisobga olinadi. Mintaqaning tuproq-iqlim sharoiti 
hisobga  olingan  holda,  bir  gektarga  solinadigan  go‘ng  me’yori  20-100  t  bo‘lishi 
mumkin. O‘rtacha 1 t go‘nghisobiga 150-200 kg qo‘shimcha hosil olish mumkin. 
Kartoshkaga  solishuchun  yarim  chirigan  go‘ngdan  foydalanish  ma’qul.  Yangi, 
chirimagan  go‘ngnikartoshkaga  solganda  tuproqdagi  mikroorganizmlar  jadal 
rivojlanadiva ular nafaqat go‘ng tarkibidagi ammoniy azotini balki tuproqdagiazotni 
ham  o‘zlashtira  boshlaydi.  U  hol  o‘simlik  uchun  azotning  yetishmasligiga  olib 

---

keladi.Hosildorlik yuqori bo‘lganda ma’lum birlikdagi hosilning shakllanishi uchun 
nisbatan kam oziqa moddalar sarflanadi.