«kimyo-texnologiya»

9-Mavzu: Dukkakli yem-xashak o‘tlarning ahamiyati. Bedaning - biologiyasi 
va yetishtirish texnologiyasi  
Reja: 
1.Dukkakli yem-xashak o‘tlarning ahamiyati  
2. Bedaning- ahamiyati, kelib chiqishi, tarqalishi, hosildorligi   
3. Bedaning biologiyasi va navlari  
4. Bedani yetishtirish texnologiyasi   

---

  
Dukkakli yem-xashak o‘tlarning ahamiyati  
Chorva  mollarining  to‘yimli  ozuqaga  bo‘lgan  talabi  tabiiy  yaylovlardan, 
pichanzorlardan va maxsus ekilgan yem-xashak ekinlardan tayyorlangan ozuqalar 
bilan qondiriladi. Yem-xashak ekinlarining orasida yem-xashak o‘tlardan to‘yimli 
ozuqalar tayyorlanadi: ko‘kat,  pichan,  silos,  vitaminli  un,  senaj.  Bu  ozuqalarning 
tarkibida  hayvonlar  hayoti  uchun  zarur  bo‘lgan  vitaminlar,  oqsil  moddalar,  moy, 
mineral  tuzlar  mavjud.  O‘tlardan  tayyorlangan  ozuqalar  xushbo‘y,  oson  hazm 
bo‘ladi.  
Yem-xashak o‘tlar guruhiga ko‘p yillik dukkakli, qo‘ng‘irbosh va bir yillik 
dukkakli, qo‘ng‘irbosh o‘tlar xamda boshqa oilaga mansub ekinlar kiradi.  
Ko‘p yillik dukkakli o‘tlarning ahamiyati:   
1) 
Bir gektardan boshqa o‘tlarga nisbatan 2-3 marta ko‘p, o‘rtacha 2,5-3,0 
t.  
oqsil  to‘playdi.  Shuning  uchun  dukkakli  o‘tlardan  eng  to‘yimli  ozuqalar 
tayyorlanadi.  
2) 
Dukkakli o‘tlar tarkibidagi oqsil yuqori sifatli bo‘lib, unda hayot uchun 
zarur aminokislotalar mavjud,shu tufayli bu oqsil yaxshi hazm bo‘ladi.  
3) 
Eng  muhim  biologik  hususiyati  shundaki,  bu  o‘tlar  biologik  azot 
to‘playdi.  4)  Mineral  azot  ko‘p  ishlatilsa,  tuproq  mikroflorasi  faollashib  organik 
yig‘indini  mineral  moddalarga  aylantirib  tuproqning  tarkibidagi  chirindi 
kamaytiradi  va  oqibatda  unumdorligi  pasayadi.  Azotning  ortiqcha  qismi  sizot 
suvlariga yetib boradi.  
5)dukkakli o‘tlarni mohiyati ularning biologik hususiyati bilan bog‘liqdir, bu 
-  dukkakli  o‘simliklarning  havo  azotini  o‘zlashtirib  tuproqda  azot  to‘plash 
hususiyati,  ko‘p  yillik  dukkakli  o‘tlar  2-3  yilda  bir  gektarda  200-400  kg  azot  va 
ancha  ildiz  qoldiqlarini  to‘playdi.  Bu  ekinlardan  bo‘shagan  yerlarga  ekilgan  dala 
ekinlarning hosildorligi ancha oshadi.   
6)  ko‘p  yillik  dukkakli  o‘tlar  gekgarda  uzoq  o‘suv  yemirilishidan  saqlaydi, 
ayniqsa, erta bahor va kuz davridagi yog‘ingarchilik paytida.   
8)  ko‘p  yillik  ekin  bo‘lganligi  uchun  har  yili  ekilmaydi,  urug‘  talab 
qilinmaydi, tuproqqa ishlov berilmaydi.   
Umuman  ko‘p  yillik  o‘tlarni  yetishtirishda  sarf-xarajat  kam  bo‘ladi.  Ko‘p 
yillik dukkakli o‘tlarning salbiy tomoni: tuproq muxitiga talabchan, tuproqda fosfor, 
kali, bor, molibden yetarli miqdorda talab qiladi, urug‘chiligi ancha qiyin.  
Dukkakli o‘tlar o‘rilgandan keyin o‘sish boshlanishidan shonalash va gullash 
davrigacha ko‘kat miqdori tez ko‘payib boradi. Gullash davridan boshlab bu jarayon 
sustlashadi,  ko‘kat  tarkibida  azot  kamayib  boradi.  O‘simlikdagi  oziq  moddalar 
ildizida  to‘planadi.  Bu  qishlab  chiqishga  yordam  beradi.  Gullash  davrining 
boshlanishida ko‘kat tarkibida 14-18% oqsil bo‘ladi. Gullash davrini oxirida uning 
miqdori kamayadi, kletchatka ko‘payadi, oziq sifati pasayadi.  

---