Kimyo texnologiya

3.Qishloq xo‘jalik mahsulotini standartlash xususiyatlari

Qishloq xo‘jaligi mahsulotining standartlari ilmiy asoslangan sifat me’yoriga ega bo‘lishi lozim Standart sifat me’yorlari pasaytirilgan holatda mahsulot sifatini oshirishni rag‘batlantirmaydi. Sinovlarning ishonarli va operativ usullarining yo‘qligi mahsulotning xaqiqiy sifatini baholash imkonini bermaydi, shuning uchun standartlarni ishlab ko’rib da o‘simlik mahsulotiga xos bo‘lgan barcha xususiyatlar hisobga olinishi darkor.

Standartlashning biologik obyektlarida tegishli qishloq xo‘jaliklari mahsulotlari uchun o‘zaro bog‘langan ikki xususiyat – irsiyat va o‘zgaruvchanlik xosdir. Bu xususiyatlar dehqonchilik mahsuloti sifatiga yagona talabni belgilashni qiyinlashtiradi. Mahsulot sifati undan foydalanish yo‘nalishlariga ko‘ra ham tabaqalanishi darkor. Ayni bir mahsulotning sifat ko‘rsatgichlari undan bir maqsadda foydalanilganda yuqori deb, boshqa maqsadda foydalanilganda esa past deb topilishi mumkin. Masalan, paxta chigiti tarkibidagi yog‘ning ko‘p bo‘lishi uni yem-xashak, mahsulot tarzidagi qimmati va sifatini oshiradi.

Mevalari yoki urug‘i moyga boy bo‘lgan o‘simliklar moyli ekinlarga kiradi. Moyli ekinlar urug‘ining sifati barcha umumiy majburiy ko‘rsatgichlar; rangi, hidi, ta’mi, ifloslanishi don zaxiralari zararkunandalar bilan zararlangani tavsiflanadi. Ayrim ekin va turkumlarda don qobig‘i aniqlanadi.

Moyli ekinlar urug’lari sifatining belgilarini baholash va tavsiflashda ayrim o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Masalan, urug‘larni qabul qilish va yetkazib berishda boshoqli, dukkakli donli ekinlar donga nisbatan namlikning bir muncha past mezonlari belgilangan. Bu shu bilan izoxlanadiki, ularda mavjud bo‘lgan moy namni yutish va tutib turishga qodir emas. Shu sababli suv ajratilmaydi va faqat gidrofil moddalar, asosan, oqsillar bilan tutib turiladi. Binobarin, moyli ekinlar urug‘idagi bog‘lanmagan namlik boshoqli va dukkakli ekinlar doniga nisbatan namlikning bir muncha past miqdorlarida paydo bo‘ladi, ya’ni ularning kritik namligi ancha past. Ana shunday xususiyatlarga ko‘ra moyli ekinlar urug‘i uchun standartlarga binoan boshoqli va dukkakli ekinlar doniga nisbatan namlikning boshqa me’yorlari belgilangan.