Kimyo texnologiya

O‘zbekistonning mustaqillik davridagi rivojlanishi. Hozirda metrologiya sohasi yanada tez rivojlanmoqda, chunki sanoatning rivojlanishi, hozirgi zamon talablarining bajarilishi nazorat-o‘lchash asboblariga bog‘liqdir. Bu esa O‘zbekiston mustaqillikga erishgandan so‘ng yaqqolroq namoyon bo‘la boshladi. Chunki sobiq ittifoq davrida O‘zbekistonga asosan hom-ashyo yaratishga asoslangan davlat sifatida qaralar edi. Bundan 15-20 yil muqaddam respublikamizda ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulotning (YaIM) 70-80 foizi hom ashyo (asosan qishloq xo‘jalik) mahsulotlari bo‘lgan bo‘lsa, hozirga kelib YaIMning tarkibida turli xizmat turlari, iste’molga tayyor sanoat va qishloq ho‘jalik mahsulotlari o‘rin olgan. Respublikamizning eksport salohiyati salmoqli ortishiga erishildi. Mamlakatimiz o‘z avtosanoatiga, energetikasiga, kommunikatsiyasiga ega bo‘ldi, Xalqaro standartlashtirish tashqi lotining (ISO) to‘la huquqli a’zosi sifatida qabul qilindi.

Mustaqillik yillarida, qisqa davr ichida mahsulotlar, xizmatlar va jarayonlarning sifati va xavfsizligini o‘lchash vositalari, o‘lchash uslubiyatlari, malakali mutaxassislar, bir so‘z bilan aytganda metrologik faoliyat talablarini amalga oshiradigan Metrologiya bo‘yicha Milliy idora sifatida dastlab O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish markazi “O‘zdavstandart” (1992), keyinchalik esa “O‘zstandart” agentligi (2002) tashqi l etildi. Shu bois barcha O‘lchashlar birliligini ta’minlash davlat tizimi (O‘BTDT) xam yaratildi. Bu tizim milliy qonunchilik talablari bilan bir qatorda metrologiya bo‘yicha xalqaro va regional tashqi lotlar tartib qoidalari asosida tashqi l etildi.

Shunday qilib boshqa davlatlar bilan bir qatorda o‘zbek metrologiyasi turli tarixiy taraqqiyot bosqichlarini o‘tib, shakllandi, rivoj topa boshladi va hozirda ham takomillashib rivojlanib kelmoqda. Bu soxani rivojiga, akademiklardan: M.Z.Xamidxonov, D.A.Abdullaev, N.R.Yusupbekov, V.Q.Qobilov, T.D. Rajabov, professorlardan: O.A.Azimov, R.K.Azimov, M.F.Zaripov, Sh.M.G‘ulomov, X.Z.Igamberdiev, P.R.Ismatullaev, O.Sh.Xaqimov, B.I.Muxamedov, S.G‘.Amirov va ko‘plab fan nomzodlari, olimlar, tajribali metrologlar o‘zbek metrologiyasining rivojiga katta xissa qo‘shmoqdalar.

Hozirda o‘zbek metrologiya xizmatining oldida turgan asosiy vazifalardan biri - O‘zbekistonning Xalqaro savdo tashqi lotiga (XST) a’zo bo‘lishi borasida sohaga oid barcha tadbirlarni amalga oshirishdir.

Kishilik jamiyatining taraqqiyoti o‘lchash madaniyatining paydo bo‘lishi va rivojlanish tarixi bilan chambarchas bog‘liqdir. Bu bog‘liqlik esa o‘lchashlar, o‘lchash vositalari va o‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimining uzluksiz tarzda takomillashuvi jarayonini tashqi l etadi.

Boshqacha qilib aytganda, kishilik jamiyatining rivojlanishi (taraqqiyoti) bu ularning sezgi organlari va ma’lum darajadagi tajribalari orqali oddiy o‘lchashdan to o‘lchashlarning ilmiy asoslarigacha bosib o‘tilgan yo‘ldan iboratdir.

Bu yo‘l esa zamonaviy metrologiyaning eng asosiy: ya’ni – o‘lchashlar haqidagi fanni, uning usullari va vositalari yordamida o‘lchashlar birliligini va uni talab etiladigan aniqlikda ta’minlash yo‘llarini o‘rgatadigan fanni tashqi l etadi.

Metrologiyaning, ya’ni o‘lchashlarning mohiyati, ahamiyati fan-texnikaning rivojlanishida beqiyos bo‘lib va u bilan bog‘liq muammolarni yechishda keng imkoniyatlarni ochib bermoqda.

O‘lchash sohasida keng ko‘lamda olib borilayotgan ishlar uning fan-texnikadagi va kishilik jamiyatining hayotdagi roli nihoyatda yuqori ekanligidan dalolat beradi. Va, albatta jamiyatning taraqqiyoti o‘lchashlarning holati va imkoniyatlari va uning metrologik ta’minoti bilan belgilanadi. O‘lchashlar birliligini ta’minlash metrologiyaning eng dolzarb (ustivor) masalalaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun ham o‘lchashlar natijasida olingan har qanday o‘lchash informatsiyasi (o‘lchashlar qanday sharoitda, qanday vaqtda, qayerda o‘tkazilishidan qat’iy nazar) talab etiladigan aniqlikda o‘lchashlar birliligini ta’minlashdek talabga javob bersagina uning ahamiyati va foydasi ko‘proq (yuqori) bo‘ladi.

Ko‘pgina olimlar o‘lchashlarni ahamiyatini yuqori baholaganlar. Masalan, buyuk rus olimi D.M. Mendeleev bu haqda shunday degan edi; “Har qanday fan o‘lchashdan boshlanadi, aniq fanni o‘lchovsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi”.