Kimyo korxonalarining moliyaviy xolatini baholash va uni yaxshilash yo’llari

Kimyo korxonalarining moliyaviy xolatini baholash va uni yaxshilash yo’llari

Mundarija

Kirish .

I Asosiy qism.

1. 
   Kimyo Korxonalarning moliyaviy holati tahlili tushunchasi va asosiy talablari.
   
2. 
   Korxonaning moliyaviy holatini baholash tamoyillari
   
3. 
   Тadbirkorlikni moliyaviy ta’minlash yo’llari
   

4. 
   Kimyoviy korxonalarning boshqaruv samaradorligi va uni oshirish yo’llari
   
5. 
   TASHKILOTLARNING MOLIYAVIY HOVLATINI TAHLILI OLISH PRINSİPLARI, BOSQICHILARI VA VAZIFALARI.
   
6. 
   
   

Xulosa.

Foydalanilgan adabiyotlar.

KIRISH
Kimyoviy korxonalarning xo’jalik faoliyatini tahlil qilish, ularning ishlarini yaxshilash, samaradorligini oshirishning muhim omili bo’lib kelgan va shunday bo’lib qoladi. Xo’jalik faoliyatini tahlil qilish kimyo korxonalarning ishlab chiqarish, moliyaviy, mehnat resurslaridan oqilona foydalanish darajasini aniqdashga yordam beradi, foydalanilmagan resurslarni aniqlab, kimyo korxonalarning kelgusida rivojlanishi, ularning moliyaviy holatini yaxshilash uchun zarur tavsiyalarni ishlab chiqishga imkon beradi. Xalq xo’jaligini bozor munosabatlariga o’tkazish bilan korxonalar xo’jalik faoliyatini tahlil qilishning ahamiyati yanada ortadi, chunki bozor munosabatlari sharoitida ishlab chiqarishga joriy etilmagan resurslarni aniqlash va ulardan samarali foydalanish eng dolzarb muammoga aylanadi. Bozor munosabatlari shakllanishi, rivojlanishi, ko’p ukladli bozor iqtisodiyotini barpo etish, har xil shakldagi biznesni va ishbilarmonlikni rivojlantirish kimyoviy korxonalar faoliyatining moliyaviy natijalari, foyda va rentabellik, korxonalar faoliyatining asosiy ko’rsatkichlariga aylanishiga olib keladi. Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning eng asosiy yo’nalishlaridan biri — boshqaruv tizimini takomillashtirish hisoblanadi. Bu masalani ijobiy hal etishda korxonalarning xo’jalik faoliyati va moliyaviy holatini tahlil qilish katta ro’l o’ynaydi. Chunki korxonalar faoliyatini tahlil qilish boshqaruv tizimi samaradorligini oshirishning muhim sharti xisoblanadi. Korporativ boshqaruvni tubdan o’zgartirish lozim. Bozor munosabatlari davrida bu shartning asosiy qismi, korxonalar moliyaviy holatining tahlili hisoblanadi. Respublikada yangi moliyaviy xisobot shakllari qabul qilindi, ularni o’rganish va ulardan keng foydalanish uslublarini barpo etish katta ahamiyatga ega. Bozor munosabatlari davrida respublikada bu masalani yechish maqsadida moliyaviy tahlil uslubiyatini takomillashtirish uchun bir kator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Lekin bu borada hali yechilmagan muammolar xam kam emas.

Korxonalar moliyaviy holati tahlili tushunchasi va asosiy talablari.

Korxonalar moliyaviy holatini baholash korxonaning mol yetkazib beruvchilar, xaridorlar va banklar bilan o‘zaro munosabatlarni o‘rnatishlari uchun juda katta ahamiyatga ega. Zero, ijobiy moliyaviy holat ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan korxonalar hech qanday to‘siqlarsiz kredit olishlari va uning hisobidan tovar-moddiy boyliklarni sotib olishi, salmoqli mablag‘larni ishlab chiqarishni rivojlantirishga, asbob-uskunalarni yangilashga yo‘naltirishlari mumkin. Salbiy moliyaviy holat ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan korxonalar bankdan kredit olmasada, o‘z moliyaviy ahvolini yaxshilash, ishlab chiqarish, sotuv hajmini, o‘z mablag‘lari miqdorini, rentabellik ko‘rsatkichlarini oshirish bo‘yicha choralar ishlab chiqish lozimligi to‘g‘risida axborotga ega bo‘ladilar. Korxonalarning moliyaviy holati bu: - kompleks ravishdagi tushuncha bo’lib, u o’z ichiga keng ko’rsatkichlar tizimini oladi, ular korxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini, joylashganligini va ulardan foydalanish darajasini ifodalaydi; - korxonalar faoliyatidagi butun ishlab chiqarish va xo’jalik omillarining xarakati, ularning o’zaro aloqadorligi natijasidir; - korxonalarning mo’tadil ishlab chiqarish, tadbirkorlik va boshqa faoliyati uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslar bilan ta’minlanganligi va ulardan samarali foydalanish ifodasidir; - korxonalarning boshqa xo’jalik sub’ektlari, organlari va tashkilotlari bilan o’zaro aloqalarni xaqiqiy aks ettirishidir.
Korxonalarning ichki va tashki omillar ta’siri ostida shakllangan moliyaviy holati, ularning istiqbolini aniqlash bilan birga, bu korxona bilan aloqada bo’lgan boshqa tashkilotlar va korxonalarning moliyaviy holatiga ta’sir ko’rsatadi. Umuman korxonalarning ishlab chiqarish, xo’jalik faoliyatini, jumladan ularning moliyaviy holati tahlili asosini bir butun kompleks iqtisodiy fanlar: iqtisodiy nazariya, makro va mikro iqtisodiyot, menejment va marketing, statistika, buxgalteriya hisobi, audit, moliya, kredit, pul muomalasi va boshqalar tashkil etadi. Demak, tahlilchi mutaxassis-auditorlar keng iqtisodiy ilmga ega bo’lishlari lozim. Iqtisodiy adabiyotda, ma’lumki, “Moliyaviy tahlil” atamasidan foydalaniladi. “Moliyaviy tahlil” iqtisodiy tahlilning bir shakli xisoblanadi, ikkinchi shakli - bu “boshqaruv tahlili”. Demak, mazmunan “Moliyaviy tahlil” va “Korxonalarning moliyaviy holati tahlili” - bu xar xil mazmunga ega bo’lgan iboralar. Korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilish, ya’ni moliyaviy tahlil — keng ko’rsatkichlar yordamida, kompleks usullaridan foydalanib korxonalarning moliyaviy resurslari borligini, holatini, joylashganligi va ulardan foydalanish darajasini ifodalashdir. Moliyaviy tahlil ko’p qirrali murakkab jarayon bo’lib, u tashkil qilinishi, buning uchun esa bir qator talablarga asoslanishi kerak. Bu talablar quyidagilardan iborat:
- mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlar o’rtasidagi aloqalarni borligini bilish;
- moliyaviy tahlil mobaynida mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlardan birgalikda foydalanish;
- moliyaviy tahlil mantiqiy ravishda amalga oshirilib, u induktiv usulga alohida xodisalardan umumiy xodisalarga o’tish, moliyaviy holatning bir shakl ko’rinishidan umumiy ko’rinishga o’tish va deduktiv usulga umumiy xodisalardan alohida xodisalarga o’tishga asoslanib tahlil qilish;
- hamma foydalanilayotgan ko’rsatkichlar bir xil, asoslangan usulda aniqlanishi lozim; - moliyaviy holatni tahlil qilishda tahlil qilinayotgan korxona ko’rsatkichlarini boshqa korxonalar, o’rtacha tarmoq ko’rsatkichlari va ilg’or korxonalar ko’rsatkichlari bilan taqqoslash;
- moliyaviy tahlilning har tomonlama bo’lishligi va korxonalarning umumiy moliyaviy holatiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil etish;
- moliyaviy tahlilni samarali o’tkazish uchun kerakli ma’lumotlarni oldindan tayyorlash va bu borada asosiy tasdiqlangan moliyaviy manbalar bilan cheklanmasdan birlamchi buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan foydalanish;
- moliyaviy tahlil ob’ektiv ravishda tashkil qilinib, u korxonalarning moliyaviy holati real darajasini ifodalashi lozim;
- moliyaviy tahlil o’z vaqtida o’tkazilib, tahlil yakunlariga asoslanib, moliyaviy holatni yaxshilash choralarini o’z vaqtida amalga oshirishga imkon berish;
- moliyaviy tahlil kompleks ravishda o’tkazilib, unda moliyaviy holatning hamma shakl va yo’nalishlari ifodalanishi lozim;
- moliyaviy tahlil o’z vaqtida va xaqqoniy bo’lib, u moliyaviy holatni ko’tarishga bag’ishlangan tadbirlarni ishlab chiqib, ularni amalga oshirishga imkon berishi;
- moliyaviy holatni tahlil qilish shunday vaqtda o’tkazilishi lozimki, tahlil yakunlari qo’yilgan maqsadni amalga oshirib, korxona boshqaruvini takomillashtirishga imkoniyat tug’dirishi lozim;
- moliyaviy tahlil barcha yig’ilgan va umumlashtirilgan ma’lumotlarga asoslanib, kerakli ko’rsatkichlardan foydalanib, bu ko’rsatkichlarning asosliligi to’g’ri usullarda aniqlanishi lozim, Ko’rinib turibdiki, moliyaviy tahlil ko’p qirrali murakkab va muhim bo’lganligi sababli u bir qancha talablarga asoslangan bo’lishi lozim. Yuqorida ko’rilgan talablarga asoslanib, moliyaviy tahlil korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishda, quyidagi vazifalarni bajarishga yo’naltirilishi kerak:
1. Korxonalarning moliyaviy darajasini baholash.
2. Moliyaviy holatning o’zgarishini aniqlash.
3. Moliya holatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni tahlil qilish.
4. Korxonalarda qo’lga kiritilgan moliyaviy holat darajasini ifodalab, bu borada hali foydalanilmagan imkoniyatlarni, mavjud zaxiralarni ko’rsatib berish.
5. Korxonalarda hali foydalanilmagan imkoniyatlarni safarbar etish maqsadida tavsiyalar, takliflar ishlab chiqish va ularni amalga oshirish shartsharoitlarini ko’rsatib berish.
Bajariladigan vazifalar shuni ko’rsatayaptiki, moliyaviy holatni tahlil qilish korxonalarda shakllanayotgan boshqaruv tizimini takomillashtirishda katta ahamiyatga ega. Moliyaviy tahlil boshlanmasdan tahlilning ob’ektlari va predmetlari aniqlanishi lozim. Moliyaviy tahlilning asosiy ob’ekti xo’jalik sub’ektlari, alohida korxonalar, tashkilotlar hisoblanadi. Lekin moliyaviy holat korxonalar guruhi, ishlab chiqarish tarmoqlari miqyosida ham aniqlanishi mumkin. Moliyaviy tahlilning predmeti korxona va tashkilotlarning moliyaviy faoliyati, ularning moliyaviy resurslaridan foydalanish jarayoni xisoblanadi. Moliyaviy tahlilning madsadi va uning yo’nalishini e’tiborga olsak, moliyaviy tahlil xar xil shaklda bo’lishi mumkin; tarmoqlararo, tarmoqda, korxonalar miqyosida, joriy va istiqboliy, tezkorlikda tugallangan bo’lishi mumkin. Tarmoqlararo moliyaviy tahlilda tarmoqlararo iqtisodiy aloqalarni nazarda tutgan holda tahlil qilinayotgan korxonalarning moliyaviy holati o’rtacha tarmoq ko’rsatkichlari bilan solishtiriladi. Tarmoq miqyosida o’tkazilayotgan moliyaviy tahlilda tahlil qilinayotgan korxonalarning moliyaviy ko’rsatkichlari shu tarmoqdagi boshqa korxona hamda ilg’or korxonalar ko’rsatkichlari bilan taqqoslanadi. Bozor munosabatlari davrida butun korxona va tashkilotlar mustaqil ravishda faoliyat olib borar ekan, moliyaviy tahlilning eng asosiy shakli alohida korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilish hisoblanadi. Tugallangan moliyaviy tahlilda korxonaning butun moliyaviy holati tahlil qilinadi, undan tashqari korxonalar moliyaviy holatining alohida yo’nalishlari, shakllari tahlil qilinishi mumkin. Tezkor tahlil korxonalar
faoliyatida doimo, uzluksiz bo’lishi kerak. Unda moliyaviy holatning alohida ko’rsatkichlari kuzatib boriladi va ularning o’zgarishiga qarab boshqaruv tadbirlari ishlab chiqilib amalga oshiriladi. Joriy moliyaviy tahlil chorak va yarim yillik moliyaviy xisobotlar bo’yicha o’tkazilib, moliyaviy holatni yil davomida o’zgartirib, yaxshilab turish imkoniyatini beradi. Faoliyat ko’rsatayotgan xar bir korxona o’z istiqboliga ega bo’lishi zarur, bu istiqbol tadbirlari esa korxonalar bo’yicha ishlab chiqilishi kerak. Shu munosabat bilan korxonalarning moliyaviy holati istiqbolini ham tahlil qilib turish kerak. Moliyaviy tahlilning yo’naltirilganligi nuqtai nazardan moliyaviy tahlil quyidagi shakllarda o’tkazilishi mumkin:
- gorizontal tahlilda xisobot davridagi moliyaviy holatni ifodalovchi ko’rsatkichlar o’tgan davr bilan taqqoslanadi, ya’ni bu ko’rsatkichlarning dinamikasi aniqlanadi;
- vertikal tahlilda moliyaviy holatga taalluqli bo’lgan ko’rsatkichlarning tarkibiy tuzilmasi o’rganiladi. Masalan, korxona mablag’larining yoki ularni qoplovchi manbalarining xisobot davridagi tarkibi va uni o’tgan davrga nisbatan o’zgarishi ifodalanadi;
- nisbiy ko’rsatkichlar tahlilida moliyaviy holat ko’rsatkichlari o’rtasidagi aloqa o’rganiladi. Masalan, korxona mablag’larining va ularning manbalari o’rtasidagi aloqa, moliyaviy resurslar va ulardan foydalanish o’rtasidagi aloqa ifodalanadi;
- taqqoslash tahlilida korxona bo’yicha moliyaviy holat uning alohida bo’limchalari moliyaviy holati bilan taqqoslanadi, bu korxonaning moliyaviy holati boshqa korxonalarning moliyaviy holati bilan solishtiriladi;
- pirovardida, omillar tahlilida korxonaning moliyaviy holatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar tahlil etiladi. Yuqorida ko’rsatilgan moliyaviy tahlilning shakllaridan tashqari yana amaliyotda ichki va tashki, moliyaviy va boshqaruvchanlik tahlili shakllari qo’llaniladi.
Ichki moliyaviy tahlil korxonalarning xodimlari tomonidan o’tkazilib, shu korxonalarning boshqaruv tizimini kelgusida takomillashtirish va moliyaviy holatini yaxshilash maqsadida o’tkaziladi. Tashqi moliyaviy tahlil korxonalarning xodimlari tomonidan emas, balki organlar, tashkilotlar xodimlari tomonidan o’tkaziladi. Bu tahlil korxonalarning iltimosi bo’yicha yoki tashqi organ, tashkilot, korxona xodimlari tomonidan nazorat sifatida o’tkazilishi mumkin. Bozor munosabatlariga o’tish bilan moliyaviy va boshqaruvlik tahlilidan keng foydalanilmoqda va bu tahlil shakllari katta ahamiyat kasb etayapti.
Moliyaviy tahlil — korxonalarning ochiq tarzdagi moliyaviy xisobotlarining ma’lumotlariga asoslanib o’tkaziladigan tahlildir. Yuqorida ta’kidlanganidek moliyaviy tahlilni korxonalarning xodimlari o’tkazishi mumkin, lekin moliyaviy xisobot ochiq bo’lganligi uchun bu tahlilni boshqa tashqi organlar, korxonalar va tashkilotlar soliq, moliya, bank va boshqalar tomonidan o’tkaziladi hamda korxonalarning moliyaviy xolatiga baho beriladi. Boshqaruv tahlili bevosita korxonalar tomonidan o’tkazilib, u ham ochiq, ham yopiq xisobot axborotlariga asoslanadi va bu tahlil yakunlari korxonalar raxbariyati tomonidan boshqaruvlikni takomillashtirish uchun foydalaniladi. Bu tahlilda yopiq ma’lumotlardan foydalanilganligi uchun bu tahlilni asosan tashqi korxona va organlar emas, bevosita korxona xodimlari olib boradilar, chunki bozor munosabatlari davrida xar bir korxona o’zining xisob siyosatiga ega. Shuningdek, uning faoliyatida tijorat sirlari bo’lib, ular moliyaviy xisob va xisobotda emas, boshqarma xisob va xisobotida ifodalanadi. Moliyaviy va boshqaruv tahlil shakllari bir birini inkor qilmaydi, ular bir-biri bilan bog’lik, lekin bajaradigan vazifalari va xususiyatlari xar xil. Moliyaviy tahlil quyidagi xususiyatlarga ega: - moliyaviy tahlilning yakunlari ochiq bo’lib, ulardan hamma foydalanishi mumkin; - moliyaviy tahlilning sub’yektlari va bu tahlilning yakunlaridan foydalanuvchi organ, korxona, tashkilotlar tarkibi keng;
- moliyaviy tahlil hamma uchun moslangan, nashr etilgan xisobot ma’lumotlariga asoslanadi;
- moliyaviy tahlil korxonalar ichki boshqaruv muammolarini yechish uchun o’tkaziladi;
- moliyaviy tahlilning yo’nalishi moliyaviy xisobot ma’lumotlari bilan cheklangan bo’lib, unda chegaralangan aniq bir vazifalar yechiladi. Bu moliyaviy mustaxkamlik, balans likvidligi, foyda, rentabellik darajasi va boshqalardir.
O’z navbatida boshqaruv tahlili quyidagi xususiyatlar bilan ifodalanadi:
1) korxona tijorat sirlarini saqlash maqsadida boshqaruvlik tahlilning yopiqligi;
2) boshqaruv tahlili o’tkazilganda foydalanadigan ma’lumotlar tarkibi chegaralanmaydi. Bu tahlilda ochiq moliyaviy xisobot ma’lumotlaridan tashqari, birlamchi buxgalteriya xisobi ma’lumotlari, maxsus tashkil qilib yig’ilgan ma’lumotlaridan foydalaniladi;
3) boshqaruv tahlilida tahlil yo’nalishlari, foydalanilayotgan ko’rsatkichlar, bajariladigan vazifalar chegaralanmaydi;
4) boshqaruv tahlilining yakunlari ichki maqsadlar xamda moliyaviy holatni yaxshilash uchun foydalaniladi. Ko’rinib turibdiki, korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilish keng miqyosda va aniq vazifalarni bajarish uchun o’tkaziladi. Korxonalarni ishlab chiqarish, xo’jalik faoliyatining moliyaviy holatini tahlil qilish uchun an’anaviy, qadimdan qo’llanib kelinayotgan usullar bilan birga, keng tarzda statistika usullari, moliyaviy holatni ifodalovchi ma’lumotlarni yig’ish va umumlashtirish, statistik kuzatishlarni o’tkazish, mutlaq, nisbiy, o’rtacha, dinamik ko’rsatkichlardan foydalanish, dinamik qatorlardan, iqtisodiy indekslar tizimidan, omillararo korrelyasiya aloqalarini aniqlash, jadval va chizma tizimidan foydalanish lozim. Umuman tahlil qilish usullari, ayniqsa, moliyaviy holatni tahlil qilish usullari bozor munosabatlariga o’tish bilan yanada takomillashtirilishi, korxonalararo taqqoslash, raqobatchi va ilg’or korxonalar bilan taqqoslash hamda korxonalarning istiqbol moliyaviy holatini tahlil qilish usullari katta ahamiyatga ega bo’lib qoladi. Moliyaviy tahlil ko’p qirrali murakkab ish bo’lib, u o’z ichiga korxonalarda shakllangan moliyaviy holatni, uning alohida yo’nalish bo’yicha moliyaviy holatini aniqlovchi shart-sharoit, omillarni, korxonalar moliyaviy holatini kelgusida ko’tarish imkoniyatlarini, zaxiralarini, yo’nalishlarini tahlil qilishni oladi. Demak, moliyaviy tahlilni xar tomonlama tayyorlab, so’ng o’tkazish lozim. Shu sababli moliyaviy tahlilni tayyorlash va o’tkazish bir qancha bosqichlarni o’ziga olib, ular quyidagilardan iborat: - moliyaviy tahlilni o’tkazishning ishchi dasturini tuzish. Dasturda tahlilning maqsadi va vazifalari aniqlanadi;
- tahlilni o’tkazuvchilarning tarkibini aniqlash, ya’ni tahlil qiluvchilarning ro’yxatini tuzish;
- tahlil uchun foydalaniladigan iqtisodiy ma’lumotlarni to’plash;
- moliyaviy tahlilda foydalanadigan ko’rsatkichlar tizimini aniqlash;
- moliyaviy tahlil ko’rsatkichlarini xisoblash usullarini aniqlash;
- tahlilda foydalanadigan ko’rsatkichlarni xisoblash va ularni umumlashtirish;
- tahlil yakunlarini jadvallar va chizmalarda shakllantirish;
- moliyaviy tahlil natijasida xotima tayyorlab, unda tahlil yakunlari bo’yicha xulosalar chiqarib, kelgusida korxonaning moliyaviy holatini ko’tarishga bag’ishlangan tavsiyalar ishlab chiqish;
- moliyaviy tahlil yakunlarini maxsus yig’ilishda muhokama qilish;
- tahlil yakunlari bo’yicha muhokama natijalarini e’tiborga olib, korxonaning moliyaviy holatini ko’tarish maqsadida boshqaruv tizimini takomillashtirishga bag’ishlangan tadbirlar ishlab chiqib, ularni korxona raxbariyatining maxsus qarorida ifodalash. O’tkazilayotgan moliyaviy tahlilning darajasi va mazmuni foydalanilayotgan ma’lumotlar bazasiga bog’liй iqtisodiy fanlarning rivojlanishi, buxgalteriya xisobi va xisobotlarining takomillashtirilishi bilan ma’lumotlar bazasi ham takomillashib boradi. Demak, foydalaniladigan ma’lumotlar moliyaviy tahlilning manbalari bo’lib xisoblanadi. Bunday manbalar sifatida korxonalarning yillik va boshqa xisobotlarini ko’rish mumkin.
Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilish muayyan texnika yoki usullardan foydalanishni o'z ichiga oladi, ulardan biri balansni "o'qish" yoki mutlaq qiymatlarni o'rganishdir. "O'qish" yoki balansning mazmuni bilan tanishish sizga asosiy mablag' manbalarini (o'z va qarzga olingan) belgilash imkonini beradi; investitsiyalarning asosiy yo'nalishlari; mablag'lar va manbalar nisbati va korxonaning moliyaviy holatini va uning xavfsizligini baholash imkonini beradigan boshqa xususiyatlar. Ammo mutlaq ko'rinishda taqdim etilgan ma'lumotlar har doim ham ko'rsatkichlar dinamikasini to'g'ri aniqlashga imkon bermaydi va qarorlarni asoslash uchun etarli emas. Shuning uchun moliyaviy hisobotlarni tahlil qilishda mutlaq qiymatlar bilan bir qatorda nisbiy ko'rsatkichlarni hisoblash va baholashni o'z ichiga olgan turli xil tahlil usullari qo'llaniladi. Bularga gorizontal, vertikal, trend, omil tahlili va koeffitsientni hisoblash kiradi.
Gorizontal tahlil tashkilotning ma'lum bir davr uchun hisobot moddalarining mutlaq ko'rsatkichlarini o'rganish, o'zgarish tezligini hisoblash va baholashni o'z ichiga oladi. Inflyatsiya sharoitida gorizontal tahlilning qiymati biroz pasayadi, chunki uning yordamida amalga oshirilgan hisob-kitoblar inflyatsiya jarayonlari bilan bog'liq ko'rsatkichlarning ob'ektiv o'zgarishini aks ettirmaydi.Gorizontal tahlil moliyaviy ko'rsatkichlarni o'rganishning vertikal tahlili bilan to'ldiriladi. Vertikal tahlil deganda hisobot ma'lumotlarini nisbiy ko'rsatkichlar shaklida har bir elementning umumiy hisobotdagi ulushi va ularning dinamikasidagi o'zgarishlarini baholash orqali taqdim etish tushuniladi. Nisbiy ko'rsatkichlar inflyatsiya ta'sirini yumshatadi, bu esa sodir bo'layotgan o'zgarishlarni xolisona baholash imkonini beradi.Vertikal tahlil ma'lumotlari aktivlar, majburiyatlar, boshqa hisobot ko'rsatkichlari, dinamika tarkibidagi tarkibiy o'zgarishlarni baholashga imkon beradi. solishtirma og'irlik tashkilot daromadining asosiy elementlari, mahsulot rentabellik koeffitsientlari va boshqalar. Trend tahlili (rivojlanish tendentsiyalari tahlili) - kelajakka yo'naltirilgan gorizontal tahlilning bir turi. Trend tahlili ko'rsatkichlarni maksimal mumkin bo'lgan vaqt oralig'ida o'rganishni o'z ichiga oladi, shu bilan birga har bir hisobot pozitsiyasi bir qator oldingi davrlar uchun tahlil qilingan ko'rsatkichlarning qiymatlari bilan taqqoslanadi va tendentsiya aniqlanadi, ya'ni. tasodifiy omillar ta'siridan va davrlarning individual xususiyatlaridan tozalangan ko'rsatkichning rivojlanishidagi asosiy takrorlanadigan tendentsiya. Faktorli tahlilni o'tkazish uchun o'rganilayotgan ko'rsatkich uni tashkil etuvchi omillar orqali ifodalanadi, bu omillarning ko'rsatkichning o'zgarishiga ta'sirini hisoblash va baholash amalga oshiriladi. Faktor tahlili bevosita bo'lishi mumkin, ya'ni. ko'rsatkich o'rganiladi va uning tarkibiy qismlariga parchalanadi va teskari (sintezda) - alohida elementlar (komponentlar) umumiy o'rganiladigan (samarali) ko'rsatkichga birlashtiriladi. Qiyosiy (fazoviy) tahlil - korxona faoliyatini raqobatdosh tashkilotlarning ko'rsatkichlari, o'rtacha sanoat va o'rtacha biznes ma'lumotlari, standartlar va boshqalar bilan taqqoslash va baholash. Koeffitsientlar (nisbiy ko'rsatkichlar) tahlili nisbatlarni hisoblash va baholashni o'z ichiga oladi har xil turlari vositalar va manbalar, korxona resurslaridan foydalanish samaradorligi ko'rsatkichlari, rentabellik turlari. Nisbiy ko'rsatkichlar tahlili ko'rsatkichlarning o'zaro bog'liqligini baholashga imkon beradi va korxonaning moliyaviy barqarorligini, to'lov qobiliyatini, balansining likvidligini o'rganishda qo'llaniladi. Barcha usullardan (usullardan) bir vaqtning o'zida foydalanish korxonaning moliyaviy holatini, uning biznes sherigi sifatida ishonchliligini va rivojlanish istiqbollarini ob'ektiv baholash imkonini beradi.Korxonaning moliyaviy holati kapitalning aylanish jarayonidagi holatini va xo'jalik yurituvchi sub'ektning belgilangan vaqtda o'z faoliyatini moliyalashtirish qobiliyatini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar tizimi bilan tavsiflanadi.Moliyaviy holat barqaror, beqaror (inqirozdan oldingi) va inqirozli bo'lishi mumkin. Korxonaning o'z vaqtida to'lovlarni amalga oshirishi, o'z faoliyatini moliyalashtirishi, kutilmagan zarbalarga dosh bera olishi va noqulay sharoitlarda to'lov qobiliyatini saqlab turishi uning moliyaviy holatining mustahkamligidan dalolat beradi va aksincha. Shuning uchun korxonaning moliyaviy holatini tavsiflovchi ko'rsatkichlardan biri uning to'lov qobiliyatidir, ya'ni. o'z to'lov majburiyatlarini o'z vaqtida naqd pul bilan to'lash imkoniyati.To'lov qobiliyatini baholash nisbiy likvidlik ko'rsatkichlarini (joriy likvidlik koeffitsienti, oraliq qoplash koeffitsienti va mutlaq likvidlik koeffitsienti) hisoblash asosida amalga oshiriladi. Absolyut likvidlik koeffitsienti - mutlaq va eng likvidli aktivlar qiymatining qisqa muddatli majburiyatlar qiymatiga nisbati.Korxonaning moliyaviy holatini baholash quyidagi harakatlar asoslangan:

• 
  vaqt muayyan davrda axborot to'plash va analitik ishlov berish baholanadi qilish;
  
• 
  o'rganish va bu baholash uchun ishlatiladigan ko'rsatkichlar tasnifi;
  
• 
  baholash indekslarini natija hisoblash;
  
• 
  martabali shaxslar baholadi.
  

uchinchi bosqichida sifat bajarish natijasida moliyaviy natijalarini tahlil reyting baholash olingan faoliyati hisobga moliyaviy va asosiy parametrlari to'liq qator oladi operatsion faoliyati sub'ekti. Boshqa so'zlar bilan aytganda - iqtisodiy faoliyat to'liq tahlil qilish.Agar tadbirkorlik sub'ekti ishlab chiqarish salohiyatini, uning mahsulotlari rentabelligini, mavjud moliyaviy resurslardan foydalanish samaradorligini: korxona ko'rsatkichlari moliyaviy holati quyidagilarni o'z ichiga oladi. Bu, shuningdek, manbalari, holati va tashkilotning boshqa resurslarni tarqatish shakllanishiga bog'liq bo'lishi mumkin.Asos va kompaniyaning dastlabki ko'rsatkichlar bir tanlov moliya nazariyasi asosiy qoidalariga, shuningdek, baholash kompaniya rahbariyati ehtiyojlari asosida amalga oshiriladi. Axir, korxonaning moliyaviy holatini sifat jihatidan baholash ko'rsatkichlari tasodifiy tanlash asosida bo'lishi mumkin emas.Shunday qilib, umumiy ko'rsatkichlari tashkil etish va to'rt guruhga ularni tarqatib harakat qiling.Birinchi guruh tadbirkorlik sub'ektlari rentabelligini kabi muhim ko'rsatkichlari o'z ichiga oladi. nazariyasi asosida, rentabellik korxona (yoki uning o'z mablag'lari) aktivlari miqdori sof foyda nisbati sifatida hisoblanadi.ko'rsatkichlar ikkinchi guruh uchun mas'ul bo'lgan samaradorligini baholash kompaniya boshqaruvi. Bu to'rt umumiy daromad ko'rsatkichi ko'rib chiqish o'rinli bo'ladi: mahsulotlarini sotish va, nihoyat, umumiy tezligi tashiyotgan yoki yalpi, sof, - amalga oshirish davomida olingan. Tashkilot boshqaruv samaradorligi daromad mavzuga bu ko'rsatkichlar foyda nisbati.
Ko'rsatkichlar, uchinchi guruh asosida kompaniya moliyaviy holatini baholash baholash uchun taqdim ish faoliyati sub'ekti. bir necha yo'llar bilan hisoblab Ushbu turkumda koeffitsientlar:
- aktivlar barcha turdagi Qaytish - jami aktivlari bir xususiy daromad sifatida;
- aktivlar nisbati ustida qaytib - daromad nisbati birga nomoddiy aktivlar bilan asosiy vositalarni qiymatiga;
- aktivlar aylanmasi (inqiloblar soni) - bir xil daromad nisbati, lekin hozir hozirgi aktivlarning qiymati.
Xuddi bo'luvchi mos ravishda, qimmatli qog'ozlar, pul xarajatlari va umumiy topadi, qiymatini ko'rsatkichlari sifatida faqat formula ishlatiladi inventarizatsiya aylanmasi, bank aktivlari, oladigan, hisoblab.ko'rsatkichlar to'rtinchi guruh yordamida moliyaviy holatini tahlil qilish orqali amalga oshiriladi:
- baholash joriy likvidlik barcha hollarini hisoblash sifatida joriy aktivlar zudlik asosida to'lanishi talab majburiyatlari miqdori;
- shu jumladan, pul kapitalini ish bir muhim omil likvidligi nisbati ko'p sonli hisoblash, muddatga debitorlik va majburiyatlarini to'g'ri keladi.Bundan tashqari, bu guruhda tashkilotning bozor barqarorlik ko'rsatkichlari sifatida tasniflanadi mumkin: doimiy poytaxt indeksi; qimmatli qog'ozlar va boshqa xarajatlar to'g'risidagi qarz uzish uchun kompaniyasi mavjud aylanma ta'minlash.kompaniyaning moliyaviy holatini to'liq baholash, bunday hisobot davrida ishlab chiqarish hajmi va foyda sifatida kirib ishlatish holda amalga mumkin emas.

Тadbirkorlikni moliyaviy ta’minlash yo’llari

Moliya – pul mablag’laridan foydalanish va uning harakatini tartibga solish bilan bog’liq bo’lgan munosabatlar tizimi bo’lib, uning vositasida turli darajada pul mablag’lari fondlari vujudga keltiriladi va ular takрoр ishlab chiqarish ehtiyojlari va boshqa ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish maqsadida taqsimlanadi. Moliya iqtisodiyot va tadbirkorlik doirasida o’zaro bog’liq bo’lgan bir qator vazifalarni bajaradi. 1. Moliya iqtisodiy jarayon va tadbirlarni moliyaviy ta’minlash, ularga xizmat ko’rsatish vazifasini bajaradi.

2. Moliyaning taqsimlovchi vazifasi moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan yalpi milliy mahsulotni, ayniqsa, uning milliy daromadini tashkil qiluvchi qismini korxonalar, iqtisodiyot taрmoqlari, moddiy ishlab chiqarish sohalari, mamlakat hududlari o’rtasida taqsimlash va qayta taqsimlashda namoyon bo’ladi.
3. Moliyaning rag’batlantiruvchilik vazifasi, birinchidan, yaratilgan mahsulot qiymatini taqsimlash jarayoni orqali, ikkinchidan, pul fondlarini tashkil qilish va saрflash mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Har ikki holda ham moliya ishlab chiqarish samaradorligiga, uning piрovaрd natijasiga, mahsulot sifatiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
4. Moliyadan ishlab chiqarish, taqsimlash va iste’mol ustidan nazorat qilish vositasi sifatida foydalaniladi.
Moliyaviy nazorat korxona (firma)larning moliya intizomiga rioya qilish uchun moddiy javobgar bo’lish tizimi, turli soliqlar undirib olish va mablag’ bilan ta’minlash tizimi orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy munosabatlar va ularga xizmat qiluvchi maxsus muassasalar jamiyatning moliya tizimini tashkil qiladi. Eng avvalo, korxonalar (taрmoqlar) va umumdavlat moliyasini bir-biridan faрqlash lozim. Korxona va taрmoqlar moliyasi ulardagi takрoр ishlab chiqarish jarayonida hamda alohida fondlar yaratish yo’li bilan xodimlarning ijtimoiy ehtiyojlariga xizmat qiladi. Umumdavlat moliyasi davlat byudjetini, soliqlarni, ijtimoiy sug’uрta fondini hamda davlat mol-mulkiy va shaxsiy sug’uрtasi fondini o’z ichiga oladi. Davlat pul mablag’larining asosiy Markazlashgan fondi bo’lmish davlat byudjeti moliya tizimining asosiy bo’g’ini bo’lib xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tib borish bilan jamiyat moliya tizimida
turli xil sug’urta (ijtimoiy sug’uрta, tibbiy sug’uрta) fondlari va byudjetdan tashqari moliya fondlari (pensiya fondi, aholini ish bilan ta’minlash fondi, tabiatni muhofaza qilish fondi, taрixiy yodgoрliklarni saqlash fondi, tadbirkorlarga ko’mak berish fondi va boshqalar)ning ahamiyati oрtib boradi. Umuman, tadbirkorlikni moliyaviy ta’minlash manbalariga quyidagilar kiradi:
1) o’z mablag’lari;
2) davlat yoki mahalliy byudjet mablag’lari;
3) qarz yoki kredit mablag’lari;
4) xorijiy yoki mahalliy investoр mablag’lari;
5) homiylik, beg’aрaz yordam mablag’lari xali ham ilmiy, ham amaliy nuqtai nazardan asoslangan uslub bilan ta’minlanmaganlar.
Bu xolat, albatta, bozor munosabatlarini shakllantirish davrida korxona va tashkilotlarga samarali boshqaruvchilik qilishda salbiy ro’l o’ynamoqda.

Boshqaruv samaradorligi va uni oshirish yo’llari

Boshqaruv faoliyati omillarining barchasi ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligiga erishish tushunchasiga birlashadi. Korxona xo’jalik faoliyatining yakuniy natijasi (foyda)ni unga erishishga saрflangan resurslar bilan taqqoslash ishlab chiqarishning samaradorligini aks ettiradi. Samaradorlikning oshishi harajatlar birligiga to’g’ri keladigan iqtisodiy natijalarning ko’payishi bilan ifodalanadi. Samaradorlik xo’jalik yuрitish mexanizmining takomillashganlik darajasidan, korxona faoliyatini to’g’ri yo’nalishda olib borilayotganligidan darak beradi. Boshqaruv faoliyati tizim tarzida quyidagicha tasvirlanadi:
Resurslar Boshqaruv funksiyalari Samara (ijobiy) Materiallar - Rejalashtirish Yaxshi sifatli tovar Mehnat - Тashkil etish Foyda va harajatlar Sarmoya - - Motivlashtirish Bandlik Energiya - Muvofiqlashtirish Ijtimoiy naflar Axborot - Nazorat qilish Samara (salbiy)-Yaroqsiz Tovar-Moliyaviy zararlar-Ishsizlik-Ijtimoiy noxushliklar.
Korxonalar faoliyatining moliyaviy menejmenti – korxona moliyaviy munosabatlari va faoliyatini malakali boshqaruvi natijalarini ifodalovchi ko’rsatkichlardan asosiysi korxona foydasidir. Korxonalar foydasining turlari quyidagilardan iborat:
a) mahsulotlar sotishdan tushgan yalpi foyda (YaF). Bu sotishdan tushgan sof tushum (SТ) va sotilgan mahsulotning tannaрxi (MТ) o’rtasidagi faрqdan iborat, ya’ni

YaF = SТ – MТ;

b) asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan tushgan foyda (IChF). Bu ma’lum davr ichida mahsulotlar sotishdan tushgan yalpi foyda (YaF) va harajatlar (Aharaj.) o’rtasidagi faрq va plyus boshqa asosiy faoliyat sohalari daromadlari (Bdaр.) yoki kamomadlari (Bkam.) ayiрmasidan iborat, ya’ni:

IChF = YaF – Aharaj. + Bdaр. – Bkam.;

v) umumiy xo’jalik faoliyatidagi foyda (UХF). Bu algebрaik ifodalar yig’indisi taрzida ifodalanadi: asosiy faoliyatidagi foyda (AFF) plyus dividendlar (DD) va foizlar bo’yicha daromadlar (FD) plyus (yoki minus) chet el valyutalari bo’yicha opeрatsiyalaridan olingan daromadlar (yoki kamomadlar) (ChEV) plyus (yoki minus) qim-matbaho qog’ozlarni qayta baholashdagi daromadlar (yoki kamomadlar) (KKKB) minus foizlar bo’yicha harajatlardan (FХ) iborat, ya’ni:

UХF = AFF + DD + FD ± ChEV ± KKKB – FХ;

g) soliq to’lovlarigacha bo’lgan foyda (SF). Bu ko’rsatkich ham algebрaik ifodalar yig’indisi taрzida ifodalanib, umumiy xo’jalik faoliyatidagi foyda (UХF) va tasodifiy (ko’zda tutilmagan) foyda yoki kamomadlar (ТFK) saldosidan iborat, ya’ni:

SF = UХF ± ТFK;

d) yillik sof foyda (YSF). Bu barcha soliqlarni to’lab bo’lgandan so’ng korxona hisobiga qoladigan daromad, ya’ni soliq to’lovlarigacha bo’lgan foydadan (SF), daromad yoki foyda solig’ini (FS) hamda boshqa soliqlar yoki to’lovlarni (BS) olib tashlangandan keyin qolgan qismidir, ya’ni:

YSF = SF – FS – BS;

Korxonalarning xo’jalik faoliyatini yuрitishi davomida kelib chiqadigan harajatlar o’z xususiyatlariga ko’ra quyidagicha tasniflanadi: Mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi:
a) to’g’ri va egri moddiy harajatlar;
b) to’g’ri va egрi mehnat harajatlari;
v) boshqa to’g’ri va egri harajatlar.
Ma’lum davrdagi harajatlar:
a) sotish bilan bog’liq harajatlar;
b) boshqarish bilan bog’liq harajatlar (ma’muriy harajatlar);
v) boshqa jarayonlar bilan bog’liq harajatlar.
Moliyaviy faoliyat bilan bog’liq harajatlar:
a) foizlar bo’yicha harajatlar;
b) xorijiy valyutalar bilan bog’liq opeрatsiyalarda kuрslarning salbiy farqi;
v) qimmatbaho qog’ozlarni qayta baholash;
g) moliyaviy faoliyat bilan bog’liq boshqa harajatlar.
Тasodifiy harajatlar (tabiiy ofatlar natijasida kelib chiqadigan harajatlar). Korxonalarning xo’jalik faoliyatining yuрitishi davomida kelib tushadigan daromadlari o’z xususiyatlariga ko’ra quyidagicha guruhlanadi va u hisobotlarda quyidagi asosiy bo’limlar bo’yicha aks etadi:
- sotishdan tushgan sof tushumlar;
- asosiy faoliyat sohalaridagi boshqa daromadlar (opeрatsion daromadlar);
- moliyaviy faoliyat sohalaridagi daromadlar;
- tasodifiy daromadlar.
Sotishdan tushgan sof tushumlar
– mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan tushgan tushumlardan, qo’shimcha qiymat solig’i, aksiz solig’i, ekspoрt solig’i (sotib oluvchi tomonidan beriladigan ayrim skidkalar) va boshqa to’lov hamda ajratmalarni olib tashlagandan keyin qolgan qismi sifatida hisoblanadi. Korxonalarning ekspoрt faoliyati bilan bog’liq opeрatsiyalardan tushgan foyda va daromadlarni hisoblash, mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan tushgan tushumlar hajmini aniqlash kabi belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Asosiy faoliyat sohalaridagi boshqa daromadlar (opeрatsion daromadlar) hisobot bo’limining «Boshqa daromadlar va tushumlar» moddasida ko’rsatiladi. Bularga:
- xo’jalik shartnomalari shartlarini buzganlik uchun turli xildagi sanksiyalar, jaрimalar, penyalar, shuningdek, keltirilgan zarar va kamomadlarni qoplash;
- hisobot yilida, o’tgan yildagi daromadlar va foydalarni hisoblash natijasida topilgan summa;
- mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish yoki ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog’liq bo’lmagan boshqa daromadlar, ya’ni renta daromadlari, xizmat ko’rsatish taрmoqlaridan tushgan daromadlar, korxona tizimidagi oshxonalar va kafelar hisobidan kelib tushadigan tushumlar;
- asosiy fondlar va korxonaning boshqa mol-mulklarining faoliyatidan kelib tushadigan moliyaviy daromadlar kiradi.
Moliyaviy faoliyat sohalaridagi daromadlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- рoyalti (litsenziya bitimida ko’rsatilgan naрsadan foydalanish huquqi uchun sotuvchiga vaqt-vaqti bilan pul o’tkazib turish) va tрansfeрta (egasining nomi yozilgan qimmatbaho qog’ozlarni bir kishi nomidan boshqa kishiga o’tkazish) kapitallarini to’plash;
- korxona tizimida faoliyat ko’rsatayotgan taрmoqlarning qim-matbaho qog’ozlarga qo’shgan ulushlaridan kelib tushadigan dividendlar hisobidagi daromadlar;
- valyuta schyotlari bo’yicha kuрslar faрqining ijobiy saldolari;
- sho’’ba korxonalarning qimmatbaho qog’ozlarga saрflangan mab-lag’larini qayta baholash hisobidan kelib tushadigan foydalar va boshqalar. Тasodifiy foyda yoki daromadlar
– xo’jalik faoliyatini yurgizish davomida ko’zda tutilmagan tasodiflar, hodisalar, e’tiborga olinmagan jarayonlar va voqealar tufayli vujudga keladigan daromadlardir. Bularga, asosiy faoliyat yuрgizish davomida ifodalangan hisobotlarda aks yetgan boshqa daromadlar bo’limi moddasidagi daromadlar kiritilmaydi. Хo’jalik faoliyatini yuрitish davomida korxonalar o’z mablag’lari darajasini aniqlashi va nazorat qilishi muhim o’rin tutadi. Chunki mulkiy javobgarlik, tuzilgan kontрaktlar va shartnomalar asosida kelib chiqadigan o’zaro kelishmovchiliklar yoki muammolar mana shu mulkka bo’lgan egalik huquqlari bo’yicha kafolatlanadi. Mulkiy javobgarlik, mulk shaklidan qat’iy nazar, faqat korxonaning o’z mablag’lariga quyilishi mumkin. O’z mablag’larning mikdori buxgalteрiya balansi ma’lumotlariga asosan aniqlanadi. Mulk foрmalaridan qat’iy nazar, xo’jalik yuрituvchi sub’ektlar hisobida bo’lgan o’z mablag’lari summasi quyidagi foрmula yordamida aniqlanadi:
O’mab. = BV – (M + Mmaj.o’s. – Mmaj.so’n.) – Ddeb.qaрz. – Z;

Bunda:
BV – balans valyutasi summasi;

M – uzoq muddatli va qisqa ddatli majburiyatlar passivini ikkinchi va uchinchi bo’limlari;
Mmaj.o’s. – majburiyatlarning o’sishi
– oxirgi hisobot davri uchun balans ma’lumotlari bilan taqqoslaganda kontrakt imzolagan kunga qarz olingan va jalb qilingan mablag’lar;
Mmaj.so’n. – kontraktni imzolash sanasi va oxirgi hisobot davri uchun balansni tuzish sanasi o’rtasidagi davrda majburiyatlarning so’nishi;
Ddeb.qaрz. – da’vo qilish muddati tugagan debitoрlik qarzlari;
Z – zararlar summasi.
Kredit munosabati ikki sub’ekt biri – pul egasi, ya’ni qarz beрuvchi; ikkinchisi – pulga muhtoj, ya’ni qarz oluvchi o’rtasida yuzaga keladi. Kredit, tovar va pul ko’rinishidagi mablag’larni qaytaрib berish, muddatlilik va foiz to’lash shartlari asosida berish natijasida yuzaga keladi. Kredit berilish muddatiga ko’ra, uch turga bo’linadi:
1. Qisqa muddatli kreditlar (muddati bir yilgacha bo’lgan kreditlar).
2. O’rta muddatli kreditlar (muddati bir yildan uch yilgacha bo’lgan kreditlar).
3. Uzoq muddatli kreditlar (muddati uch yildan oрtiq bo’lgan kreditlar).
Xalqaro kreditlar berilish muddatiga ko’ra birmuncha faрq qiladi. Bunda bir yildan besh yilgacha muddatga berilgan kreditlar o’rta muddatli, besh yil va undan oрtiq muddatga berilgan kreditlar uzoq muddatli kreditlar deb hisoblanadi. Kredit ob’ekti – bu har qanday pul emas, balki faqat vaqtincha bo’sh turgan, berilishi mumkin bo’lgan pullar va tovarlardir. Bo’sh pul uch xil bo’ladi: - tadbirkorlar yoki katta puldorlar qo’lidagi pul, ya’ni kapital; - aholi qo’lidagi pul – eрtami-kech ehtiyojni qondirish uchun to’plangan pul, egasi qo’lida kapital emas, balki iste’molni qondirish vositasi; - davlat ixtiyoрidagi pul. Bu pul ham kapital (davlat korxonasi uchun), ham umumiy iste’mol pulidir. Kreditning foiz stavkasi quyidagi foрmula yordamida aniqlanadi:

KFS = KF / KM * 100;

Bu yeрda:

KFS – kreditning foiz stavkasi, %;
KF – qarz foizi, so’m;
KM – qarz miqdori, so’m.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish xo’jalik yuritishning oqilona yo’llarini qidirib topishni talab qiladi. Bu esa materiallar va hom ashyoni tejab-teрgab saрflashni, dastgohlar va uskunalardan yaxshiрoq foydalanishni, xodimlar ish unumdorligini oshirishni, mahsulot birligiga to’g’ri keladigan harajatlarni pasaytirishni, piрovaрdida, korxona rentabelliligini va foydaliligini oshirishni ko’zda tutadi.

TASHKILOTLARNING MOLIYAVIY HOVLATINI TAHLILI OLISH PRINSİPLARI, BOSQICHILARI VA VAZIFALARI.

Maqolada tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilish tamoyillari, bosqichlari va funktsiyalarini o'rganadigan turli olimlarning fikrlarini umumlashtirish keltirilgan. Ularga tanqidiy baho beriladi. Muallif tomonidan ko'rsatilgan tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilish tamoyillari, bosqichlari va funktsiyalari taklif etiladi.
Hozirgi vaqtda tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilish tamoyillari, funktsiyalari va bosqichlarini o'rganishga bag'ishlangan juda ko'p ishlar mavjud. Biroq ularning o‘rganishi shuni ko‘rsatadiki, bu jihatlarning mazmuni to‘liq ochib berilmagan. Shu munosabat bilan maqolada tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilish tamoyillari, funktsiyalari va bosqichlari haqida muallifning nuqtai nazari keltirilgan.
Hozirgi vaqtda tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilishga bag'ishlangan ko'pgina ishlarda uning tamoyillari shakllantirilmagan. Biroq, ba'zi mualliflar boshqa faoliyatni tahlil qilish asosida boshqa tamoyillardan foydalanishni taklif qilishadi.
Masalan, E.S. Stoyanovaning fikricha, moliyaviy hisobotlar tuziladigan ma'lumotlarga qo'yiladigan asosiy talablar tegishlilik (uning olinishining ahamiyati va o'z vaqtidaligi), ishonchliligi, betarafligi, tushunarliligi va taqqoslanuvchanligi tamoyillariga asoslanadi.
V.V. Kovalyov ko'rsatkichlar tizimini shakllantirish tamoyillarini ta'kidlaydi:
1) o'rganilayotgan predmet yoki hodisaning barcha jihatlari ko'rsatkichlari bo'yicha qamrab olishning talab qilinadigan kengligi;
2) ushbu ko'rsatkichlarning o'zaro bog'liqligi;
3) ko'rsatkichlarning tekshirilishi - ularni hisoblash va axborot bilan ta'minlash algoritmining ravshanligi;
4) ko'rsatkichlar tizimining daraxtsimon tuzilishi, ya'ni xususiy va umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarning mavjudligi va xususiy ko'rsatkichlar mantiqan umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarga aylanishi kerak;
5) ko'rinish, ya'ni ko'rsatkichlar majmuasi o'rganilayotgan hodisaning barcha muhim tomonlarini tavsiflashi kerak;
6) maqbul multikollinearlik, ya'ni ko'rsatkichlar bir-birini to'ldirishi, bir-birini takrorlamasligi kerak;
7) mutlaq va nisbiy ko'rsatkichlarning asosli muvofiqligi;
8) norasmiylik, ya'ni ko'rsatkichlar tizimi analitiklikning maksimal darajasiga ega bo'lishi, korxonaning hozirgi holatini va uning rivojlanish istiqbollarini baholash imkoniyatini berishi, shuningdek, boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun mos bo'lishi kerak.
Bundan tashqari, V.V. Kovalyov, uning fikricha, mikroiqtisodiy tahlilning asosi bo'lgan yana ettita tamoyilni aniqlaydi:
1) ehtiyotkorlik printsipiga asoslanib, tahlil turidan qat'i nazar, har qanday tahliliy protseduralar natijalari boshqaruv qarorini qabul qilish uchun shubhasiz dalil bo'la olmaydigan sub'ektiv baholashlar sifatida ko'rib chiqilishi kerak;
2) uni amalga oshirishdan oldin etarlicha aniq tahlil dasturiga ega bo'lish, shu jumladan ishlab chiqish va bir ma'noga ega bo'lishi kerak.
maqsadlarni, kerakli natijalarni va mavjud resurslarni aniqlash;
3) tahlil sxemasi "umumiydan xususiyga" tamoyili bo'yicha tuzilishi kerak, shu bilan birga arzimas narsalarga e'tibor bermasdan, eng muhim fikrlarni ajratib ko'rsatish muhimdir;
4) har qanday muhim "portlashlar", ya'ni ko'rsatkichlarning me'yoriy yoki rejalashtirilgan qiymatlaridan og'ishlar, hatto ular ijobiy bo'lsa ham, diqqat bilan tahlil qilinishi kerak;
5) har qanday tahliliy protseduralarning to'liqligi va yaxlitligi ko'p jihatdan ishlatiladigan mezonlar va ko'rsatkichlar to'plamining haqiqiyligi bilan belgilanadi, ularni tanlash va bir ma'noda aniqlashga alohida e'tibor bilan yondashish kerak;
6) tahlilni o'tkazishda murakkab tahliliy usullarni keraksiz ravishda jalb qilish shart emas - matematik apparatni tanlash maqsadga muvofiqlik va asoslash g'oyasiga asoslanishi kerak, chunki apparatning murakkabligi o'zi olishni kafolatlamaydi. yaxshiroq hisob-kitoblar va xulosalar;
7) hisob-kitoblarni amalga oshirayotganda, hisob-kitoblarning to'g'riligini asossiz ravishda ta'qib qilish shart emas; Qoidaga ko'ra, eng katta ahamiyatga ega bo'lgan tendentsiyalar va naqshlarni aniqlash va ko'pincha printsipial jihatdan bunday bo'lishi mumkin bo'lmagan ba'zi afsonaviy "aniq" baholarni olmaslikdir.
T.B. Berdnikova moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilishning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: real holatni ishonchli aks ettirish, ilmiy asoslilik, aniq maqsadni aks ettirish, tahlilning boshqa turlari bilan o'zaro bog'liqlik, izchillik, murakkablik, dispersiya, individual xususiyatlarning izchilligi. elementlar, sanoat va hududiy xususiyatlarning aksi" .
A.D. Sheremet, P.C. Sayfullin, E.V. Negashev "moliyaviy hisobotlarni analitik o'qishning asosiy printsipi deduktiv usul, ya'ni umumiydan xususiyga o'tishdir" deb hisoblaydi.
B.V. Kovalev va O.N.Volkova "moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish tamoyillari deb ataladi: o'ziga xoslik, murakkablik.
ravshanlik, izchillik, muntazamlik, xolislik, samaradorlik, tejamkorlik, qiyosiylik va ilmiylik.
L.N. Chechevitsyn V.V tamoyillariga qo'shimcha ravishda moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish tamoyillari sifatida. Kovaleva va O.N. Volkova qo'shimcha ravishda tezkorlik tamoyilini ta'kidlaydi.
T.M. Golubeva, iqtisodiy tahlil tamoyillari sifatida, yuqoridagi tamoyillarga qo'shimcha ravishda, davlat yondashuvi (tahlil qilishda davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik, xalqaro siyosati va qonunchiligining ta'sirini hisobga olish kerak) va demokratiya (a. tahlilda korxona xodimlarining keng doirasi ishtirok etishi kerak, bu esa ilg‘or tajribani to‘liqroq aniqlash va xo‘jalikdagi mavjud zaxiralardan foydalanishni ta’minlaydi).
M.A. Vaxrushin va I.S. Plaskov "iqtisodiy tahlilning umumiy tamoyillari: uzluksizlik, muntazamlik; metodologiya va metodologiyaning uzluksizligi; ob'ektivlik; ilmiy xarakter; murakkablik; o'ziga xoslik va amaliy ahamiyatga ega; tahliliy xulosalarning ishonchliligi va to'g'riligi" ni ajratib ko'rsatadi.
I.T. Balabanov moliyaviy tahlilning quyidagi tamoyillari mavjud deb hisoblaydi: 1) tahlil va sintezning birligi; 2) iqtisodiy hodisalarni ularning o‘zaro bog‘liqligida o‘rganish zarurati; 3) iqtisodiy hodisalarni ularning rivojlanishi va dinamikasini hisobga olgan holda o‘rganish zarurati; ya'ni hisobot davri ko'rsatkichlari o'tgan davr ko'rsatkichlari va rejalashtirilgan qiymatlar bilan taqqoslanishi kerak».
Yuqorida keltirilgan printsiplarning asosiy kamchiliklari sifatida shuni ta'kidlash kerakki, ularning deyarli barchasi tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilish tamoyillari emas. Ba'zi mualliflar bir-birini istisno qiluvchi tamoyillardan foydalanishni taklif qiladilar: alohida elementlarning izchilligi va izchilligi; tahliliy xulosalarning uzluksizligi va muntazamligi, xolisligi va ishonchliligi. Samaradorlik, ilmiy xususiyat va amaliy ahamiyatga egalik tamoyillari
umumlashtiruvchi tamoyillardir, ya'ni boshqa barcha tamoyillar to'g'ri bo'lsa, moliyaviy tahlil samarali, ilmiy asoslangan va tashkilot uchun mazmunli bo'ladi. Biroq, ba'zi mualliflar bir qator muhim tamoyillardan foydalanishni taklif qilmaydi. Bundan tashqari, V.V.ning aksariyat lavozimlari. Kovalev printsiplar shaklida shakllantirilmagan, aksincha ularni moliyaviy tahlil qoidalariga kiritish mumkin; ularning ba'zilarini tushunish qiyin; ko'rsatkichlarning daraxtga o'xshash tizimi printsipi "umumiydan xususiyga" tamoyiliga ziddir.
1. Tashkilotning boshqaruv tizimiga kiritilgan, ya'ni moliyaviy holat tahlili tashkilot boshqaruv tizimining elementlaridan biri bo'lishi kerak. U uning rejalashtirilgan chastotasini va rejadan tashqari tahlil zarurligini aniqlashga yoki uni amalga oshirishning tez-tez chastotasiga o'tishga imkon beradigan mezonlar to'plamini aks ettirishi kerak.
2. Oldindan rejalashtirish. Har bir o'tkazishdan oldin maqsad, vazifalar va tadqiqot dasturini oldindan ishlab chiqish kerak; uni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan resurslar mavjudligini baholash; ishtirokchilar tarkibini, rejalashtirilgan natijalar va muddatlarni aniqlash.
3. To'liqlik. Maqsad doirasida tashkilotning moliyaviy holatini tahlil qilish uning faoliyatining barcha jihatlarini qamrab olishi, unga ta'sir qiluvchi asosiy omillar va tendentsiyalarni hisobga olishi kerak. Shunday qilib, tahlilning ko'lami va chuqurligi tahlil maqsadlariga mos kelishi kerak.
4. Muvofiqlik. Alohida ko'rsatkichlar emas, balki tashkilot faoliyatining har bir jihati (yo'nalishi) uchun individual bo'lgan o'zaro bog'liq usullar guruhlari qo'llanilishi kerak. Shu bilan birga, belgilangan maqsadga erishish bilan bog'liq bo'lmagan yoki allaqachon tahlil qilingan ko'rsatkichlar bilan sezilarli darajada bog'liq bo'lgan ko'rsatkichlarni tahlil qilishdan qochish kerak.
5. Analiz va sintezning birligi. Birinchidan, o'rganilgan ko'rsatkichlar tarkibiy qismlarga bo'linadi va batafsil o'rganiladi. So‘ngra tahlil jarayonida o‘rganilayotgan komponentlar yaxlit holda ko‘rib chiqilib, ularning o‘zaro aloqadorligi va o‘zaro bog‘liqligi o‘rnatiladi.
6. Ob'ektivlik. Tahlil mazmuni ishonchli faktlar bilan tasdiqlanmagan manfaatdor tomonlarning ushbu tashkilot haqidagi fikrini emas, balki tashkilotning haqiqiy holatini aks ettirishi kerak. Ob'ektiv natijalarga erishish uchun ishonchli birlamchi ma'lumotlardan foydalanish kerak. Ideal holda, taqdim etilgan hisobotlarning ishonchliligini tasdiqlovchi auditorlik xulosasi zarur. Aks holda, taqdim etilgan ma'lumotlarning ishonchliligi va haqiqatini baholashga imkon bermaydigan ma'lumotlar yo'qligini ta'kidlash kerak. Ma'lumotlarni sharhlashda ularga ta'sir qiluvchi asosiy omillar va cheklovlarni hisobga olish kerak. Ular maqolada muallif tomonidan belgilanadi.
7. Taqqoslash qobiliyati. Barcha ma'lumotlar taqqoslanadigan bo'lishi kerak. Masalan, aktivlarning aylanmasini yoki rentabelligini hisoblash uchun daromad yoki foydani balans valyutasiga bo'lishdan oldin, balans valyutasining davr uchun o'rtacha qiymatini hisoblash kerak (uning qiymatini hisobot davri boshida va oxirida qo'shing). davr va ikkiga bo'ling). Buning sababi shundaki, daromadlar to'g'risidagi hisobotda ma'lumotlar davr uchun, balansda esa ma'lum bir sana uchun taqdim etiladi, ya'ni ular taqqoslanmaydi. Yillar dinamikasida, xususan, choraklik va yillik hisobot ko‘rsatkichlarini yoki bir yilning ikkinchi choragidagi ma’lumotlarni boshqa yilning uchinchi choragidagi ma’lumotlar bilan solishtirishga yo‘l qo‘ymasdan, taqqoslanadigan ma’lumotlarni solishtirish ham zarur. Bundan tashqari, agar tahlilning turli davrlarida turli xil buxgalteriya usullaridan foydalanilgan bo'lsa, ma'lumotlar faqat bitta buxgalteriya texnikasi yordamida qayta ko'rsatilishi kerak.
8. Diqqat. Agar bir sana uchun taqdim etilgan ma'lumotlar bir-biriga zid bo'lsa va ularni tekshirishning hech qanday usuli bo'lmasa, tashkilot uchun unchalik qulay bo'lmagan ma'lumotlarni tanlash kerak.
9. Aniqlik. Barcha bayonotlar haqiqatni iloji boricha aniq aks ettirishi kerak. Misol uchun, agar sezilarli va uzluksiz o'sish tendentsiyasi mavjud bo'lsa, u shunday qayd etilishi kerak va "yuqori tendentsiya mavjud" bilan cheklanmaydi. Shu bilan birga, hisob-kitoblar xatosiz amalga oshirilishi kerak, chunki tahlilning to'g'riligi hisob-kitoblarning to'g'riligiga bog'liq.
10. Ko'rinish. Moliyaviy tahlil natijalarini taqdim etish tizimli, qisqa va tushunarli bo'lishi kerak. Taqdimot tartibi "umumiydan xususiyga" o'tish tamoyiliga asoslanishi kerak. Iloji bo'lsa, tegishli vizual vositalardan foydalanish tavsiya etiladi: jadvallar va grafiklar.
N.N.ning fikrlari. Ilsheva va S.I. Krilova, V.V. Kovaleva, G.V. Savitskaya, M.A. Vaxrushina va I.S. Plaskova, T.B. Berdnikova.
H.N. Ilsheva va S.I. Kryiovning fikricha, deyarli har qanday tashkilotning moliyaviy hisobotlarini tahlil qilish to'rt bosqichda amalga oshirilishi mumkin:
1) tashkilotning moliyaviy hisobotini dastlabki tahlili (ekspress tahlili): tayyorgarlik bosqichi; moliyaviy hisobotlarni dastlabki tekshirish; eng muhim analitik ko'rsatkichlarni hisoblash va tahlil qilish;
2) tashkilotning moliyaviy hisobotini chuqur tahlil qilish;
3) tashkilotning moliyaviy hisobotini tahlil qilish natijalarini umumlashtirish, uning moliyaviy natijalarini yaxshilash va moliyaviy ahvolini yaxshilashga qaratilgan tavsiyalarni ishlab chiqishga aylantirish;
4) tashkilotning moliyaviy hisobotlarini prognozlash.
Ekspress tahlilni o'tkazish uchun V.V. Kovalyov quyidagi protseduralar ketma-ketligini aniqladi:
I. Hisobotni rasmiy asoslarda ko‘rish: hisobot hajmi va sifatini baholash, uni tuzilish qulayligi, talab qilinadigan hisobot shakllarining minimal to‘plamining mavjudligi, mavjudligi va
analitik transkriptlarning to'liqligi, tahliliy ko'rsatkichlarning mavjudligi va talqin qilinishi va boshqalar.
2. Auditor xulosasi bilan tanishish.
3. Tashkilotning hisob siyosati bilan tanishish.
4. Hisobotda “kasal” maqolalarni aniqlash va ularni dinamikada baholash.
5. Asosiy ko'rsatkichlar bilan tanishish.
6. Tushuntirish xatini o‘qish.
7. Balans bo'yicha tashkilotning mulkiy va moliyaviy holatini baholash.
8. Tahlil natijalari asosida xulosalar shakllantirish.
To'lovga layoqatsizlik xavfini tahlil qilish;
Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilish;
To'lov qobiliyatini tahlil qilish;
Pul oqimlari balansini tahlil qilish;
Balans likvidligini tahlil qilish;
Kompaniyaning imidjini tahlil qilish;
Daromadlilikni tahlil qilish;
aylanmani tahlil qilish;
Aktivlarni boshqarish sifatini tahlil qilish;
Mas'uliyatni boshqarish sifatini tahlil qilish.
O'z ishida M.A. Vaxrushin va I.S. Plas-
kova UFRS metodologiyasiga muvofiq moliyaviy tahlilni uch bosqichda o'tkazish tavsiya etilishini ta'kidlaydi:
1) tahlil usulini tanlash;
2) axborot sifatini baholash va moliyaviy hisobot ma'lumotlarining solishtirilishiga erishish;
3) analitik protseduralar (boshlang'ich ma'lumotlarni o'zgartirish, tizimlashtirish, ko'rsatkichlarni sharhlash uchun standart texnika va usullardan foydalanish).
T.B. Berdnikovaning fikricha, korxona potentsialini baholash bir qator ketma-ket bosqichlarni amalga oshirishni o'z ichiga oladi:
1) maqsad va vazifalarni belgilash;
2) quyidagilarni belgilaydigan dasturni ishlab chiqish: tahlil ob'ekti va predmeti, muddati
u qaysi amalga oshirilganligi, tahlil natijalarining bajarilishi, tahliliy operatsiyalarning davomiyligi, tahlil natijalari kimga yuborilganligi va ulardan qanday foydalanish kerakligi;
3) bajarish ketma-ketligini belgilash;
4) o'tkazish usullarini tanlash va asoslash;
5) zarur ma'lumotlarni aniqlash;
6) bir hil ko'rsatkichlarni guruhlash va taqqoslashning dastlabki ma'lumotlarini o'rganish, umumlashtirish orqali tahlil qilish; aloqalarni, naqshlarni, qarama-qarshiliklarni aniqlash; ko'p yo'nalishli omillar ta'sirini hisobga olgan holda individual ko'rsatkichlarni miqdoriy va sifat jihatidan baholash.
7) tahlil natijalarini umumlashtirish;
8) tahlilning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha xulosalar tayyorlash va ularni konkretlashtirish;
9) tahlil natijalari bo'yicha hisobotni (xulosani) rasmiylashtirish.
H.H.ning fikrini baholash. Ilsheva va S.I. Krilovning ta'kidlashicha, birinchidan, moliyaviy ahvolni yaxshilash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish va moliyaviy hisobotlarni bashorat qilish tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilishdan tashqariga chiqadi. Ikkinchidan, barcha holatlar tashkilotning moliyaviy hisobotlarini chuqur tahlil qilishni talab qilmaydi. V.V tomonidan taklif qilingan harakatlar bilan. Ekspress tahlil uchun Kovalev, muallif umuman rozi. Biroq, uning fikricha, ularning barchasi (oxirgisidan tashqari) "tahlil" bosqichining bir qismi sifatida amalga oshirilishi kerak. Shu bilan birga, tushuntirish xatini moliyaviy tahlilning oltinchi bosqichida emas, to'rtinchi bosqichida o'qish mantiqan to'g'ri keladi, chunki tashkilot faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari va xususiyatlarini bilish moliyaviy tahlilning mazmuniga ta'sir qilishi mumkin. G.V.ning fikri bilan. Savitskaya u tomonidan taklif qilingan harakatlar sxemasi tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilish bosqichlarini o'rganuvchi ko'pchilik olimlar uchun xos bo'lganligini, muallif asosan rozi bo'ladi (korxona imidjini tahlil qilish ko'pchilik olimlar uchun xos emas). Biroq, u taqdim etilgan bloklar "tashkilotning moliyaviy holatini tahlil qilish" bosqichining bir qismi deb hisoblaydi. Korxona salohiyatini baholash bosqichlarini tahlil qilish
Yatiya T.B. Berdnikova, bir qator keraksiz bosqichlarni (uchinchi, beshinchi va ettinchi) qayd etish mumkin, ularning amalga oshirilishi ikkinchi va sakkizinchi bosqichlarni amalga oshirishda nazarda tutilgan. Holbuki M.A. Vaxrushin va I.S. Plaskova, bizning fikrimizcha, tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilishda etarli bo'lmagan bosqichlardan foydalanishni taklif qiladi.
Shunday qilib, yuqorida qayd etilgan kamchiliklarni bartaraf etgan holda, tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilishning quyidagi asosiy bosqichlaridan foydalanish taklif etiladi:
1. Tashkilotning moliyaviy holatini tahlil qilishning rejalashtirilgan chastotasini va rejadan tashqari tahlil zarurligini aniqlash yoki uni amalga oshirishning tez-tez chastotasiga o'tish imkonini beruvchi mezonlar to'plamini aniqlash.
2. Tadqiqotning maqsad va vazifalarini belgilash.
3. Ishtirokchilar tarkibi aniqlanadigan dasturni ishlab chiqish; yo'nalishlari, ko'lami va tahlil chuqurligi; tahlil natijalari va muddatlari; uni amalga oshirish uchun zarur resurslarning mavjudligi baholanadi.
4. Tahlil usullari va usullari tizimini jamlash va asoslash;
5. Manba ma'lumotlarining ob'ektivligi va taqqoslanuvchanligini baholash va erishish (ob'ektiv bo'lmagan va (yoki) taqqoslanmaydigan ma'lumotlarni istisno qilish yoki qayta ishlash).
6. Dastlabki ma'lumotlarni o'rganish, umumlashtirish, bir hil ko'rsatkichlarni guruhlash va taqqoslash orqali tahlil o'tkazish; aloqalarni, naqshlarni, qarama-qarshiliklarni aniqlash; ko'p yo'nalishli omillar ta'sirini hisobga olgan holda individual ko'rsatkichlarni miqdoriy va sifat jihatidan baholash.
7. Tahlil natijalari asosida xulosalar shakllantirish.
8. Tahlil natijalari bo'yicha hisobot (xulosa) tuzish.
JAHON. Sheremet, R.S. Sayfullin, E.V. Negashev va M.M. Statkov moliyaviy tahlil funktsiyalarini o'rganish, N.P. Liu-bushin va L.N. Chechevitsin iqtisodiy funktsiyalarni o'rganadi va T.B. Berdnikov - tashkilotning moliyaviy-xo'jalik faoliyati.
JAHON. Sheremet, R.S. Sayfullin, E.V. Negashev va M.M. Statkov moliyaviy tahlilning quyidagi asosiy funktsiyalarini ajratadi:
O'rganilayotgan ob'ektning moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini, samaradorligini va tadbirkorlik faoliyatini ob'ektiv baholash;
Erishilgan holatning omillari va sabablarini va olingan natijalarni aniqlash;
Moliya sohasida boshqaruv qarorlarini tayyorlash va asoslash;
Barcha xo'jalik faoliyati samaradorligini oshirishning moliyaviy holati va moliyaviy natijalarini yaxshilash uchun zaxiralarni aniqlash va safarbar etish.
N.P. Lyubushin tashkilotning iqtisodiy faoliyatining quyidagi funktsiyalarini nomlaydi:
Boshqaruvni axborot bilan ta'minlash (iqtisodiy hodisa va jarayon to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash, tartiblash);
Tahlil (xo'jalik faoliyatining borishi va natijalarini tahlil qilish, uning muvaffaqiyati va takomillashtirish imkoniyatlarini dalillarga asoslangan mezonlar asosida baholash);
Rejalashtirish (iqtisodiy tizimni prognozlash, uzoq muddatli va joriy rejalashtirish);
Boshqaruvni tashkil etish (iqtisodiy tizimning mehnat, moddiy va pul resurslaridan foydalanishni optimallashtirish maqsadida iqtisodiy mexanizmning ayrim elementlarining samarali ishlashini tashkil etish);
Nazorat (biznes-rejalar va boshqaruv qarorlarining bajarilishini nazorat qilish).
L.N. Chechevitsin tashkilotning iqtisodiy faoliyatining bir xil funktsiyalarini N.P. Lyubushin, nazorat funktsiyasi bundan mustasno.
T.B. Berdnikova "moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish funktsiyalari: nazorat, buxgalteriya, rag'batlantirish, tashkiliy va indikativ" deb hisoblaydi.
A.D.ning funktsiyalarini baholash. Sheremeta, R.S. Sai-fullina, E.V. Negasheva, M.M. Statkova,
N.P. Lyubushin va L.N. Chechevitsina shuni ta'kidlash kerakki, ular sanab o'tgan barcha jihatlar tashkilotlarning iqtisodiy yoki moliyaviy tahlili funktsiyalari shaklida shakllantirilmagan. Shu bilan birga, muallif ularning tarkibida "tahlil" yoki "baholash" kabi funktsiyalar mavjudligiga rozi emas, chunki bu jihatlar moliyaviy tahlilning mohiyati va mazmunini aks ettiradi va uning funktsiyalari emas. Bundan tashqari, T.B. Berdnikova o'z funktsiyalarining mazmunini oshkor etmaydi, buxgalteriya hisobi, tashkiliy va indikativ funktsiyalar tashkilotning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish bilan qanday bog'liqligini tushunish qiyin.
Axborot: hozirgi vaqtda iqtisodiy hodisa va jarayonlarning tashkilotga ta'sirining xarakterini aks ettiradi, tashkilotning moliyaviy holatini tavsiflaydi; tashkilot faoliyatining turli jihatlarining o'zaro bog'liqligi va tendentsiyalarini, ularga ta'sir etuvchi omillarni ko'rsatadi;
Rag'batlantiruvchi: tashkilotning afzalliklarini rivojlantirish va amalga oshirish yoki uning faoliyatida aniqlangan muammolarni bartaraf etish yo'nalishini ko'rsatadi; o'z moliyaviy resurslarini boshqarish tizimi sifatini oshirish imkoniyatlarini belgilaydi;
Nazorat: asosiy moliyaviy ko'rsatkichlarning tashkilotning iqtisodiy faoliyat turi bo'yicha o'rtacha qiymatdan yoki asosiy raqobatchilardan og'ishlarini boshqarish bo'yicha chora-tadbirlar zarurligini ochib beradi; ko'rsatkichlarning haqiqiy qiymatlarini rejalashtirilganlarga muvofiq yoki aksincha sozlash.
Prognoz - bu tashkilotning asosiy moliyaviy ko'rsatkichlari qiymatlarini prognoz qilish uchun dastlabki ma'lumot.
Shunday qilib, tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilishning asosiy tamoyillari, bosqichlari va funktsiyalarini aniqlashtirish ularni yaxshiroq tushunish va amaliyotda qo'llash imkonini beradi.
XULOSA.
O’zbekiston rivojlanishning “O’zbek modelini” tanlagan holda, jamiyatni tubdan isloh qilish strategiyasini ishlab chiqishda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tishni pirovard maqsad sifatida belgilab oldi. Bir ijtimoiy-iqtisodiy tizim o’rniga mazmun va sifat jihatdan farqlanuvchi butunlay yangi tizimning shakllantirilishi jamiyatdagi ko’plab tashkiliy-iqtisodiy va xo’jalik yuritish shakllarining barham topishi yoki o’zgarishiga, yangilarining paydo bo’lishiga olib keladi. Mavzuni o’rganish natijasida quyidagi hulosalarga keldik va o’z takliflarimizni ishlab chiqdik. Ma’lumki, banklarning iqtisodiyotdagi rolini oshirish, kreditlash imkoniyatlaini kengaytirish uchun mablag’lar jalb qilish muhim o’rin egallaydi. Yuridik shaxslar mablag’lari amaldagi qonunchilikka binoan banklardaga hisobvaraqlarda saqlanadi. Lekin aholi pul mablag’larini banklarga jalb qilish qilish uchun say harakat talab qilinadi. Bugungi kunda amalda bo’lgan omonat, chiqarilayotgan obligatsiyalar, deposit sertifikatlari turlari va ularning shartlari bo’yicha aholi yetarlicha ma’lumotga ega emas. Shuning uchun ommaviy axborot vositalarida banklarning passiv operatsiyalari reklamasini va ular to’g’risidagi tushuntirish ishlarini jonlantirish lozim. Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti ihtiyoriy badallari bo’yicha soliq imtiyozlari va bankning imtiyozli shartlari (yuqori foiz stavkasi va omonat daftarchalari raqamlari asosida pul buyum lotoreyalari o’ynalishi) xaqida tushuntirish va targ’ibot ishlarini jonlantirish lozim

Adabiyotlar ro'yxati

1. Moliyaviy menejment: nazariya va amaliyot / ed. E.S. Stoyanova. -6-nashr. - M.: Prospekt, 2006. -656s.
2. Kovalyov V.V. Moliyaviy tahlil: usullari va tartiblari. - M.: Moliya va statistika, 2006. - 560 b.
3. Berdnikova T.B. Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish va diagnostika qilish: darslik. nafaqa. - M.: INFRA-M, 2008. - 215 b.
4. Sheremet A.D., Sayfullin R.S., Negashev E.V. Moliyaviy tahlil usullari. - 3-nashr, qayta ko'rib chiqilgan. va qo'shimcha -M.: INFRA-M, 2001. -208 b.
5. Kovalev V.V., Volkova O.N. Korxonaning iqtisodiy faoliyatini tahlil qilish: darslik. - M.: TK Velby, Prospekt nashriyoti, 2008. - 424 p.
6. Chechevitsyna L.N. Moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish: darslik. - 3-nashr, qayta ko'rib chiqilgan. va qo'shimcha - Rostov n / a: Feniks, 2008. - 379 p.
7. Golubeva T.M. Moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish. - M.: "Akademiya" nashriyot markazi, 2008. - 208 b.
8. Moliyaviy hisobotlar tahlili: darslik / ed. M.A. Vaxrushina, I.S. Plaskova. - M.: Vuzovskiy darsligi, 2008. - 367 b.
9. Balabanov I.T. Xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy tahlili va rejalashtirish. - 2-nashr, qo'shimcha. - M.: Moliya va statistika, 2002. - 208 b.
10. Manushin D.V. Tashkilotlarning moliyaviy holatini tahlil qilishning mohiyati, turlari va boshqa jihatlarini takomillashtirish // Iqtisodiyot va huquqning dolzarb muammolari. - 2009. - No 1. - S. 70-75
11. Ilsheva N.N., Krylov S.I. Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilish. - M.: UNITI-DANA, 2007. - 431 b.
12. Savitskaya G.V. Iqtisodiy faoliyatni tahlil qilish. - 5-nashr, qayta ko'rib chiqilgan. va qo'shimcha - M.: INFRA-M, 2009. -536 b.
13. Statkova M.M. Moliyaviy tahlil. -M.: MChJ IIA "Nalog Info", MChJ "Status-Quo 97", 2007. - 120 p.
14. Lyubushin N.P. Xo'jalik faoliyatini har tomonlama iqtisodiy tahlil qilish. - 3-nashr, qayta ko'rib chiqilgan. va qo'shimcha - M.: UNITI-DANA, 2007. - 448 b.
Korxonaning moliyaviy holati umumiy ko'rsatkichlarni aks ettiruvchi murakkab ko'rsatkichdir. U ma'lum bir sanada moliyaviy resurslarning mavjudligi, ularning etarliligi, tuzilishi va iqtisodiy faoliyatdan foydalanish samaradorligini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar tizimini o'z ichiga oladi. Ushbu ma'lumotlardan foydalanuvchi etkazib beruvchilar, xaridorlar, davlat idoralari, bank va kredit tashkilotlari, investorlar va mulkdorlardir.
Moliyaviy holatni tahlil qilish uchun asosiy ma'lumot manbai korxonaning moliyaviy hisobotidir (buxgalteriya balansi va 2-sonli "Foyda va zararlar to'g'risida hisobot" shakli). Buxgalteriya balansi korxona fondlari (aktivlari) va ularni shakllantirish manbalari (passivlari)ning iqtisodiy guruhlanishidir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI.

.I.Karimov. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. –T.: O’zbеkiston, 2009
Iqtisodiyot va menejment‖ kafedrasi. –Navoiy: NDKI, 2013.
O’zbеkiston iqtisodiy axborotnomasi.
www.travel-library.com
www.arxiv.uz
www.moodle.andmiedu.uz