«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Molekulyar strukturali, ya’ni molekulalardan tuzilgan birikmalarning tarkibi, olinish usulidan qat’iy nazar o’zgarmas bo’ladi. Nomolekulyar strukturali (atomli, ionli va metall panjarali) birikmalarning tarkibi esa o’zgarmas bo’lmaydi va olinish sharoitlariga bog’lik bo’ladi.
Karrali nisbatlar qonuni. 1804 yilda ingliz olimi D.Dalьton modda tuzilishi to’g’risidagi atomistik tasavvurlarga asoslanib, karrali nisbatlar qonunini ta’rifladi:
"Agar ikki element bir-biri bilan bir necha birikma hosil qilsa, elementlardan birining shu birikmalardagi ikkinchi elementning bir xil massa miqdoriga to’g’ri keladigan massa miqdorlari o’zaro kichik va butun sonlar kabi nisbatda bo’ladi ".
Ekvivalentlar qonuni. Elementning bir massa qism vodorod va 8 massa qism kislorod bilan birika oladigan yoki shularga almashina oladigan miqdori uning kimyoviy ekvivalenti deb ataladi. Masalan, magniyning ekvivalenti 12 ga teng, chunki 8 g kislorod 12 g magniy bilan qoldiqsiz birikib, 20 g magniy oksid hosil qiladi.
Bir ekvivalent moddaning massasi ekvivalent massa, normal sharoitdagi hajmi esa ekvivalent hajm deyiladi. Vodorodning ekvivalent massasi 1 g, ekvivalent hajmi 11,2 l. Kislorod uchun bu qiymatlar mos ravishda 8 g va 5,6 l bo’ladi.
Murakkab moddaning bir ekvivalenti (1 massa qism) vodorod yoki bir ekvivalent (8 massa qism) kislorod bilan yoxud, umuman boshqa har qanday elementning bir ekvivalenti bilan reaksiyaga kirishadigan massa miqdori shu murakkab moddaning ekvivalenti deb ataladi. Ekvivalentlar qonuni quyidagicha ta’riflanadi: reaksiyaga kirishuvchi moddalar massasi shu moddalarning kimyoviy ekvivalentlarga proporsionaldir. Uning matematik ifodasi:

bunda m₁ va m₂ – birinchi va ikkinchi moddalarning massasi; E₁ va E₂ – birinchi va ikkinchi moddalarning ekvivalentlari.
Murakkab moddalarning ekvivalentlarini quyidagi formulalar asosida hisoblasa bo’ladi:

M - molyar massa, n – oksid hosil qiluvchi element atomining soni, B –valentligi.

M_kislota kislotaning molyar massasi, n_kislota - kislotaning asosliligi.

M_asos - asosning molyar massasi, n_asos - asosning kislotaliligi.

M_tuz tuzning molyar massasi, n_Me - metall atomining soni va B_Me metallning valentligi.
Murakkab moddalarning ekvivalent massalari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi:

Gaz qonunlari. Gazlar tekshirish uchun eng oddiy ob’ekt bo’lganligi sababli, ularning xossalari va gazsimon moddalar orasidagi reaksiyalar eng to’liq o’rganilgan.