Kimyo” kafedrasi mudiri dots. H. T. Avezovga 5140500 – Kimyo ta’lim yo’nalishi 1-kim-18 guruhi talabasi Mo’minov Murodjon nomidan

1.3 Marganesning fizik-kimyoviy xossalari.
Marganes- kumushdek oq, qattiq va mo’rt metall. Uning zichligi 7.4g/sm3 ga teng. U to’rtta kristall tuzilishli modifikatsiyaga ega. 7270C dan past temperaturada A-marganes barqaror bo’ladi: 7270C dan 1079C gacha B-marganes barqaror: 1079C dan 1143C gacha G-marganes barqarordir. Ular bir-biridan o’zlarining kristall tuzilishi va fizik konstantalari bilan farq qiladi. Marganes 1244C da eriydi va 2120C da qaynaydi. Marganesning Moos shkalasidagi qattiqligi 5ga teng.

Marganesni normal potensiali

Mn qattiq (Mn²⁺ E₀-1.18eV)ga teng

Oksidlash potensiali

MnO­₄^-=Mn²⁺ E=1,51 Ev

Marganesni sirtqi qavatida 2ta sirtdan ikkinchi qavatida esa 13ta elektron bor. Reaksiyada marganes sirtqi qavatidagi ikki elektronni berib ikki musbat zaryadli bo’ladi.Ammo sharoitga qarab sirtdan ikkinchi qavatdan 5 tagacha elektron berishi mumkin. Demak ularning ham galogenlarniki kabi valentliklari o’zgaruvchan bo’ladi va hosil qilgan turli birikmalarida yuqori valentligi +7 ga yetadi. Ammo galogenlarning sirtqi qavatida 7ta elecktron bo’lgani uchun ular bir elektronni oson qabul qilib manfiy bir valentli bo’ladi. Marganes gruppasidagi elementlar esa sirtqi qavatida 2ta elektron bo’lgani uchun elektron qabul qila olmaydi va reaksiyalarda faqat elektron yo’qotadi.

Havoda marganesning sirtqi yupqa oksid qavati bilan qoplanadi.Bu qavat uni keyingi oksidlanishidan saqlaydi.Ammo kukun xolidagi marganes oson oksidlanadi.Marganes vodorod bilan birikmaydi.Galogenlar bilan oson birikadi.

Mn + Cl₂ = MnCl₂

Qaytaruvchilik xossa metallarga xos.

Qizdirilganda oltingugurt, azot, fosfor, uglerod va kremniy bilan birikadi.

3Mn + N₂ = Mn₃N₂

Marganes suyultirilgan kislotalardan vodorodni siqib chiqarib ikki valentli marganes tuzlarini hosil qiladi.

Mn + 2HCl = MnCl₂ +H₂

Qizdirilganda marganes bilan konsentrlangan nitrat va sulfat kislota orasida quyidagicha reaksiya boradi.

Mn + 2H₂SO₄ = MnSO₄ + SO₂ +2H₂O

Mn + 4HNO₃ = Mn(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O

Suyuqtirilgan nitrat kislota Mn ga ta’sir etganida NO ajralib chiqadi:

3Mn + 8HNO₃ = 3Mn(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O

Alyuminiy, surma mis va xokazo metallar bilan ferromagnit qotishmalar hosil qiladi. Marganes ammoniy xlorid qo’shilgan suvda yaxshi eriydi:

Mn + 2H₂O + 2NH₄Cl = MnCl₂ + 2NH₄OH + H₂

Marganesning MnN₆, Mn₅N₂, Mn₄N, MnN, Mn₆N₅, Mn₃N₂ tarkibli nitridlari, MnP, MnP₃, Mn₂P, Mn₄P tarkibli fosfidlari, Mn₃S koʻrinishdagi karbidi va MnSi, Mn₃Si, Mn₅Si₃ tarkibli silitsidlari olingan.

Marganes hozirgi vaqtda metallotermiya usulida, sof holdagisi marganes sulfat MnSO₄ ni qaytarib, elektroliz qilib olinadi.Marganesning asosiy qismi poʻlat ishab chiqarishda, ranglimetallurgiya sanoatida, alyuminiy va magniy qotishmalari tayyorlashda, korroziyaga qarshi ishlatiladigan qoplamalar tayyorlashda qoʻllanadi. Inson organizmida Marganesning mikdori sutkasiga 4 mg dan kamaysa, u kasallanadi, oʻsimliklarda yetishmay qolsa, xloroz (xlorofill yetishmovchiligi) kelib chiqadi. Marganes birikmalari zararli, jumladan, ular kishi asabini ishdan chiqaradi, changlarining uzoq, vaqt davomida nafas yoʻllariga kirishi surunkali zaharlanishga olib keladi.

Odatdagi  haroratda barqaror. Maydalangan holda u oson oksidlanadi. Al, Sb, Cu bilan ferromagnitli qotishmalar hosil qiladi.