Kimyo bakalavr) 2021-2022 o’quv yili I semester uchun II kurs (III semestr) namangan – 2021

Ba²⁺ ionlarining reaktsiyalari

Kaliy bixromat K₂Cr₂O₇ Ba²⁺ ioni bilan, kuzatilganidek BaCr₂O₇ emas, balki sariq cho’kma BaCrO₄ hosil qiladi. Bunga sabab shuki, K₂Cr₂O₇ eritmasida Cr₂O₇^2- ionlaridan tashqari shu ionlarning suv bilan o’zaro ta’siridan hosil bo’ladigan oz miqdordagi CrO₄^2- ionlari ham bo’ladi:

Cr₂O₇^2- + H₂O ↔ 2HCrO₄^- ↔ 2H⁺ + CrO₄^2-

Ammo CrO₄^2- ionlarining kontsentratsiyasi Bar₄ ning eruvchanlik ko’’aytmasi BaCr₂O₇ ning eruvchanlik ko’’aytmasidan oldinroq o’z qiymatiga yetishi uchun yetarli bo’ladi. SHuning uchun ham BaCrO₄ cho’kmaga tushadi:

2CrO₄^2- + 2Ba²⁺  2BaCrO₄↓

Ikkala tenglamani qo’shib ko’rib chiqilayotgan reaktsiyaning umumiy tenglamasini hosil qilamiz:

Cr₂O₇^2- + 2Ba²⁺ + H₂O  2BaCrO₄↓ + 2H⁺

BaCrO₄ cho’kmasi kuchli kislotalarda eriydi, sirka kislotada esa erimaydi. Bu yerda reaktsiyaning o’zida kuchli kislota hosil bo’lishi sababli reaktsiya oxirigacha bormaydi. Ammo eritmaga K₂Cr₂O₇ dan tashqari CH₃COONa ham qo’shilsa, Ba²⁺ ni to’la cho’ktirish mumkin; bu vaqtda kuchli kislota o’rniga BaCrO₄ ni erita olmaydigan kuchsiz sirka hosil bo’ladi:

CH₃COO^- + H⁺  CH₃COOH

Bunda CH₃COONa dan mo’l qo’shish kerak, chunki shunda uning bir qismi reaktsiyada ortib qolib atsetatli bufer aralashma hosil qiladi; bu aralashma BaCrO₄ ning to’liq cho’kishiga yetarli bo’lgan pH qiymatini (~ 5 ) o’zgartirmay saqlab turadi.

Sr²⁺ va Ca²⁺ ionlari K₂Cr₂O₇ bilan cho’kma hosil qilmaydi va Ba²⁺ ni to’ishga xalal bermaydi. Bu reaktsiya faqat Ba²⁺ ni to’’ish uchungina emas, balki uni Ca²⁺ va Sr²⁺ ionlaridan ajratishda ham qo’llaniladi.

BaCrO₄ cho’kmasi bariy tuzlarining eritmalariga kaliy xromat ta’sir ettirilganda ham hosil bo’aldi. Biroq K₂CrO₄ eritmadagi Sr²⁺ ioni bilan ham sariq cho’kma SrCrO₄ hosil qiladi, bu cho’kma BaCrO₄ dan sirka kislotada eruvchanligi bilan farq qiladi, xolos. SHunga ko’ra SrCrO₄ hosil bo’lib qolmasligi uchun reaktsiyani CH₃COOH yoki yaxshisi, atsetatli bufer aralashma ishtirokida olib borish kerak. Sirka kislotaning H⁺ ionlari CrO₄^2- anionlarini HCrO₄^2- ga aylantirish bilan uning eritmadagi kontsentratsiyasini shu qadar kamaytirib yuboradiki, ion ko’’aytmasining [Sr²⁺] [CrO₄^2-] qiymati SrCrO₄ ning eruvchanlik ko’’aytmasi qiymatiga yeta olmaydi va cho’kma tushmaydi. Aksincha, oz eriydigan bariy xromatning eruvchanlik ko’’aytmasi CH₃COOH ishtirokida o’z qiymatidan oshib ketadi. SHuning uchun ham eritmada CH₃COOH ning bo’lishi bariy xromatning cho’kishiga xalal bera olmaydi.

1.