Kimyo – biologiya

Eslatma: Qumni tozalash uchun xlorid kislota eritmasi bo’lmasa, yuvilgandan so’ng 400⁰
issiqda qizdiriladi. SHu tartibda tayyorlangan qumni oddiyroq tajribalarda ishlatish mumkin.

O’simliklarni tuproqda o’stirish. O’simliklarni tuproqda va qumda o’stirishda vegetasion idishlar ishlatiladi. Buning uchun katta hajmli shisha idishlar yoki tunukadan yasalgan maxsus chelaklardan foydalaniladi. Ularning ichi surik deb atalgan bo’yoq bilan bo’yaladi. Bo’yoq qurigandan keyin idishning ichki devoriga benzinda eritilgan parafin surkaladi. Idishning tashqi tomoni ohak atalasi bilan bo’yaladi yoki dokadan tikilgan paxtali ko’rpacha bilan o’raladi.

Tuvak idishdagi tuproq va o’simliklarni suv bilan ta’minlab turish uchun idish tubiga ma’lum miqdorda shag’al solib, uning orasiga tunuka yoki shisha nay o’rnatiladi. Vegetasion idishga o’sha nay orqali suv qo’yib turiladi. SHag’alning usti 1-2 qavat filtr qog’oz va bir qavat doka bilan yopiladi. Doka ustiga idishning hajmiga qarab, 0,5-1 kg miqdorda elangan qum bosiladi. So’ngra vegetasion idish barvaqt tayyorlab qo’yilgan tuproq bilan to’ldiriladi. Tuproq zich qilib bosiladi va qatqaloq paydo bo’lmasligi uchun ustiga 0,5-1 kg qum sepiladi.
Vegetasion idishlarga solinadigan tuproq zarrachalarining diametri 1 sm dan katta bo’lmasligi kerak. Bu tuproq strukturasini yo’qotmaydigan, ya’ni donador bo’lishi shart. Buning uchun tuproqni vegetasion idishlarga to’ldirishdan oldin 3:1 nisbatda elangan qum aralashtiriladi.
Qum aralashgan tuproqqa zarur miqdorda mineral tuzlar solib, qayta aralashtiriladi. Jumladan, ^{bir kilogramm tuproqqa 0,5 gr natriy selitrasi (NaNO}3^{); 0,5 gr kaliy tuzi (KCl); 0,75 gr superfosfat [Ca}3^(PO4⁾2^{] qo’shiladi.}
Vegetasion idishga solinadigan suv miqdori quyidagicha aniqlanadi.

Tuproqning namligini aniqlash. Analitik tarozida uchta byuksning vazni aniqlanadi. So’ngra ularga oldindan tayyorlab qo’yilgan tuproq to’ldirilib, ularning tuproq bilan birgalikdagi vazni aniqlanadi. Tuproqni yaxshi quritish uchun byukslar quritgich shkafga qo’yilib, 105⁰ issiqda 6

soat saqlanadi. So’ngra byukslar shkafdan olinib eksikatorda sovitiladi. Sovigan byukslar qayta tortilib, yana 2 soat davomida quritgich shkafga qo’yiladi. Ularning vazni doimiyga kelguncha buni davom ettiriladi. Bu ma’lumotlardan tuproqning sof vazni quritishdan oldin 7,915 gr, quritilganda yo’qotgan vazni 1,840 gr ekanligini ko’ramiz. So’ngra tuproq namligi prosent hisobida quyidagicha aniqlanadi:

7,915100
1,840 х
_{х } 1001,840 _{ 23,44%} 7,915

Endi tuproqning nam sig’imini aniqlash kerak. Buning uchun uzunligi 18-20 sm va diametri 3-5 sm li shisha nay olib, uning bir uchi doka bilan mahkam berkitiladi; so’ngra uni tarozida

tortib, sof vazni aniqlanadi. Keyin to’rtdan uch qismiga tuproq solib, tuproq bilan birgalikdagi vazni aniqlanadi. Nihoyat, nay baland devorli kristallizatorga joylanadi va ichidagi tuproq yuzasiga teng kelguncha unga suv qo’yiladi.
Nay suvli kristallizator ichida 1-3 kun turgandan keyin nayning aylanasi filtr qog’oz bilan quritiladi va tarozida tortiladi.