Kimyo – biologiya

O’SIMLIK HUJAYRASINING ASOSIY STRUKTURASI VA

FUNKTsIYaLARI

Reja:

1. 
   Hujayra po’sti, uning tuzilishi va funktsiyasi
   
2. 
   Hujayra membranasi, tuzilishi va funktsiyasi
   
3. 
   Hujayra organoidlari
   

HUJLYRA PO’STI. O’simliklarning xujayralarida k.attik. pustning bo’lishi ularning xayvon xujayrasidan farq. kiladigan belgilaridan biri x.isoblanadi. Organizmda xujayralar bulinish yuli bilan ko’paya-di. Ona xujayra bulinayotgan vao’tda undan hosil bulayotgan ikki yosh xujayra oralirida juda yupka tusik. paydo bo’ladi va u ona xujayra-ning eski po’sti bilan ko’shilib ketadi. Natijada paydo bo’lgan ikkala xujayra ham kattik. pustga uralib krladi.
Xujayra pusti asosan tsellyuloza, gemitsellyuloza va pektin moddala-ridan iborat. Kuruқ oғirligiga nisbatan tsellyuloza 30 foizni, gemitsellyuloza 40 foizni, pektin moddalari 20-25 foizni tashqil etadi. Tselyuloza moddalari xar xil uzunlikka ega bo’lgan zanjirsimon mitsellalardan tuzilgan. Xujayra pusti asosan ichkaridan yo’ғonlashadi.
Elektron mikroskopda olib borilgan tekshirishlarning ko’rsati-shicha, xujayra pusti tursimon tuzilishiga ega bo’lib, uch kavatdan ibo-ratdir. Ichki birlamchi k.avat asta-sekin yugonlashish xususiyatiga ega. Buning natijasida o’rta, ikkilamchi қavat hosil bo’ladi. Ikkilamchi kavat esa uz navbatida 5,, 32 va 53 k.avatlaridan iborat bo’ladi. Tashqi k,avat uchlamchi kavat deyiladi.
Sunggi yillarda utkazilgan izlanishlar xujayra pustining ham en-zimatik faol ekanligini ko’rsatdi. Ya’ni pust tarkibida invertaza, fos-fotaza, askarbinatoksidaza va boshqa fermentlarningbo’lishi uning metabolitikfaolligidan dalolatberadi. Bu fermentlar moddalarni қabul қilish va harakatlanish jarayonlarida, Ayniqsa, katta rol o’ynaydi.
Xujayra pusti orqali suv va suvda erigan kichik molekulali moddalar erkin, қarshiliksiz utib, plazmolemma sathiga boradi. Lekin xujayra pusti tarkibida lignin, suberin moddalari ko’paygandan va kutikula k,avati k,alinlashganidan keyin eritmalarningdiffuziyasi cheklana boshlaydi.
Xujayraning tashқi muhit bilan bo’ladigan almashuv munosabatlari va protoplast ichida ruy beradigan hayotiy jarayonlar maxsus membrana tizimi orqali amalga oshadi. Protoplast va undagi organoidlar membrana қavati bilan krplangan. Ya’ni x.ar bir organoid ham protoplazma kabi uzining membranasi bilan tavsiflanadi. Ana shu membranasi yordamida tsitoplazmadan ajralibturadi.